Με το νέο σύμφωνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση και το άσυλο, το αυταρχικό μοντέλο των hotspots νομιμοποιείται και γενικεύεται, ενώ σε αυτά επιτρέπεται η κράτηση παιδιών από τη γέννησή τους. Εμπιστευτικά έγγραφα από τις διαπραγματεύσεις στο εσωτερικό της ΕΕ, που απέσπασαν το Investigate Europe και το Reporters United, δείχνουν την εμμονή μίας χώρας -της Γαλλίας- για την καθιέρωση της απάνθρωπης αυτής πρακτικής. Το νέο σύμφωνο πέρασε χθες από την Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών (LIBE) του Ευρωκοινοβουλίου, ενώ τον Απρίλιο αναμένεται η υπερψήφισή του από την ολομέλεια, υπό την δαμόκλειο σπάθη των ευρωεκλογών.

Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!

Παρότι η τυπική διατύπωση είναι διαφορετική, ο κανόνας στην πράξη ισχύει όχι μόνο για τα παιδιά που ταξιδεύουν με τις οικογένειές τους, αλλά και για τα περισσότερα ασυνόδευτα ανήλικα. Τη θέση της Γαλλίας ασπάσθηκαν τουλάχιστον 11 χώρες – μεταξύ αυτών η Ολλανδία, η Τσεχία, η Μάλτα, η Σουηδία, αλλά και η Ελλάδα. 

«Η ελληνική κυβέρνηση διαφωνεί με την εξαίρεση για τους ανήλικους [πρόσφυγες/μετανάστες] και για τα μέλη των οικογενειών τους» διαβάζουμε στα έγγραφα που περιγράφουν δεκάδες συνεδριάσεις του Συμβουλίου Μονίμων Αντιπροσώπων (COREPER). Ήτοι, η ελληνική κυβέρνηση δεν θέλει εξαίρεση στον κανόνα που λέει ότι όσοι φθάνουν δια θαλάσσης στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης -είτε πρόσφυγες είτε μετανάστες- θα εγκλείονται υποχρεωτικά επί τρεις μήνες σε hotspot. 

Πρόκειται για ιστορικών διαστάσεων ρήξη στο καθεστώς διεθνούς προστασίας το οποίο απολαμβάνουν οι ανήλικοι.

Φεντερίκα Τοσκάνο, Save the Children Ευρώπης

Ζητήσαμε από την ελληνική κυβέρνηση να εξηγήσει τη στάση της. Τη Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου απευθύναμε ερωτήσεις προς το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Μέχρι αυτή τη στιγμή, δεν έχουμε λάβει καμία απάντηση. 

Η ντροπή της Μόριας, του στρατοπέδου στο οποίο συνωστίζονταν πρόσφυγες και μετανάστες όλων των ηλικιών, με αποτέλεσμα οι πιο ευάλωτοι να εκτίθενται σε βία και σε άλλες απειλές, προξενεί ακόμα αποτροπιασμό στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Κι όμως, το νέο πακέτο είναι «η γενίκευση της πρακτικής των hotspot» λέει η Φεντερίκα Τοσκάνο από το Save the Children Ευρώπης. «Αυτό το σύστημα, με την ανάμιξη παιδιών και ενηλίκων έχει οδηγήσει στις χειρότερες μορφές βίας κατά ανηλίκων: βιασμούς, επιθέσεις, δολοφονίες».

Ο ΟΗΕ καταδικάζει

Πέντε ημέρες πριν την τελική συμφωνία, το Δεκέμβριο του 2023, ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των προσφύγων Γκεχάντ Μαντί και τέσσερις ακόμη αξιωματούχοι έστειλαν επιστολή στην ΕΕ, με την οποία ανέφεραν ότι έτσι παραβιάζονται τα δικαιώματα των παιδιών. Ως παιδί θεωρείται «κάθε άτομο κάτω των 18 ετών» και τα κράτη υποχρεούνται να ενεργούν με στόχο «το συμφέρον του παιδιού».

«Πρόκειται για ιστορικών διαστάσεων ρήξη στο καθεστώς διεθνούς προστασίας το οποίο απολαμβάνουν οι ανήλικοι» δήλωσε η Τοσκάνο.

Ένα παιδί που φθάνει στις πύλες της Ευρώπης δεν θα έχει το δικαίωμα να μεταβεί στη χώρα όπου βρίσκεται κάποιο από τα αδέρφια του.

Ενώ τα εσωτερικά έγγραφα είναι απολύτως σαφή ως προς τη στάση της Γαλλίας, η δημόσια ρητορική της χώρας είναι εντελώς διαφορετική. Ο Γάλλος υπουργός Εσωτερικών Ζεράρ Νταρμανέν, παρουσιάζοντας τη νέα δρακόντεια νομοθεσία της Γαλλίας για τη μετανάστευση, είχε τονίσει πως οι επικρίσεις είναι άδικες, γιατί η νέα γαλλική νομοθεσία απαγορεύει ρητά την κράτηση ανηλίκων μαζί με ενηλίκους σε γαλλικό έδαφος. «Δεν θα υπάρχουν πλέον ανήλικοι στα κέντρα κράτησης» είχε δηλώσει ο Γάλλος υπουργός στις 23 Νοεμβρίου 2023. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση Μακρόν είχε ήδη εξασφαλίσει ότι αυτό θα θεσμοθετηθεί επισήμως στα hotspots που υπάρχουν και σε αυτά που θα δημιουργηθούν στις παρυφές της Ευρώπης, όπως είναι τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου.

«Η κράτηση παιδιών είναι εντελώς εκτός συζήτησης» δήλωσε ο εκπρόσωπος του Λουξεμβούργου σε μια από τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου Μονίμων Αντιπροσώπων της ΕΕ (Coreper). Αντίθεση εξέφρασαν επίσης η Γερμανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία. 

Τελικά η Γαλλία επιβλήθηκε και δήλωσε, τον Μάιο του 2023, «την ευγνωμοσύνη της στη σουηδική προεδρία της ΕΕ για την κατάργηση των εξαιρέσεων περί ανηλίκων προσφύγων». 

Στο νέο κείμενο, τα αδέλφια δεν συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό της οικογένειας. Έτσι, ένα παιδί που φθάνει στις πύλες της Ευρώπης δεν θα έχει το δικαίωμα να μεταβεί στη χώρα όπου βρίσκεται κάποιο από τα αδέρφια του. «Η παράνομη διακίνηση θα συνεχιστεί. Βλέπουμε ένα στοιχείο ιδεοληψίας στη διαμόρφωση των κανονισμών» λέει ο Τζανφράνκο Σκιαβόνε, νομικός στην ιταλική Ένωση για τη Μελέτη του Δικαίου της Μετανάστευσης (Asgi).

Χρηματική εξαγορά αλληλεγγύης

Το πιο κομβικό σημείο της νέας συμφωνίας είναι ότι η διαχείριση των νεοαφιχθέντων θα γίνεται αποκλειστικά στο πρώτο σημείο εισόδου, στα εξωτερικά σύνορα. Οι κυβερνήσεις των χωρών πρώτης γραμμής, όπως της Ιταλίας και της Ελλάδας, πανηγύρισαν για τη συμφωνία τονίζοντας ότι καθιερώνεται μηχανισμός «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» με βάση τον οποίο οι χώρες της ΕΕ δεσμεύονται είτε να παραλαμβάνουν πρόσφυγες από τα εξωτερικά σύνορα είτε να χορηγούν χρήματα στην Ελλάδα, την Ιταλία και τις άλλες χώρες πρώτης υποδοχής. 

Στην πραγματικότητα όμως, το βάρος αυξάνεται. Αντί η Ελλάδα και η Ιταλία να έχουν την ευθύνη των προσφύγων και μεταναστών για ένα χρόνο μετά την άφιξή τους, όπως συμβαίνει σήμερα, στο εξής θα την έχουν για 20 μήνες (η αρχική πρόταση ήταν για τρία χρόνια). Ως προς τους ανήλικους πρόσφυγες, μπορούν να σταλούν πίσω στην Ελλάδα ή την Ιταλία από άλλες χώρες της ΕΕ με ελάχιστες διατυπώσεις, σε αντίθεση με το καθεστώς που ίσχυε ως τώρα. 

Πόσο μεγάλη είναι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη; Δημοσιεύουμε εσωτερικά έγγραφα της Κομισιόν που δείχνουν ότι για ένα υποθετικό ενδεχόμενο στο οποίο η ΕΕ αποφάσιζε ότι απαιτούνται 40.000 μετεγκαταστάσεις, μπορεί να γίνουν περίπου 30.000 (οι υπόλοιπες εκτιμάται ότι θα εξαγοράζονται από τις χώρες που δεν επιθυμούν να υποδεχθούν πρόσφυγες). Εν τέλει, θα φεύγουν από την Ελλάδα 5.000 ως 6.000 πρόσφυγες ετησίως και άλλοι τόσοι από την Ιταλία. Το αν αυτοί οι αριθμοί είναι σημαντικοί ή όχι εξαρτάται φυσικά από τις μεταναστευτικές ροές – είναι αδύνατον να κριθεί εκ των προτέρων, ούτε υπάρχουν εγγυήσεις ότι, σε αντίθεση με όσα έχουν συμβεί ως τώρα, οι δεσμεύσεις θα τηρηθούν. Επίσης, κάποια από τα κονδύλια που θα δοθούν στην Ελλάδα και την Ιταλία δεν θα μείνουν εδώ αλλά θα χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτούν διμερείς συμφωνίες της ελληνικής ή της ιταλικής κυβέρνησης με τρίτες χώρες, για παράδειγμα αφρικανικές, στις οποίες θα επιστρέφονται όσοι δεν λαμβάνουν άσυλο. 

Χθες, 14 Φεβρουαρίου 2024, η Επιτροπή Ελευθεριών του Ευρωκοινοβουλίου (LIBE) υπερψήφισε το τελικό κείμενο, ενώ η ψηφοφορία στην ολομέλεια αναμένεται τον Απρίλιο. Ευρωβουλευτές που έλαβαν μέρος στις διαπραγματεύσεις υποστήριξαν ότι δεν υπήρχε το παραμικρό περιθώριο αλλαγών, καθώς κυριαρχεί ο διάχυτος φόβος ότι οι ευρωεκλογές θα αλλάξουν τους συσχετισμούς και οποιαδήποτε συμφωνία για θέματα μετανάστευσης θα είναι πλέον αδύνατη. Αυτόν τον μηχανισμό τον έχουμε δει πολλές φορές σε λειτουργία: δημοκρατικές κυβερνήσεις, υπό τον φόβο της ακροδεξιάς, σπεύδουν να υιοθετήσουν οι ίδιες ακροδεξιές πολιτικές.