Deadly Prices
Την έρευνα Deadly Prices (Μοιραίες Τιμές) πραγματοποίησε το Investigate Europe σε συνεργασία με το Reporters United στην Ελλάδα. Εκτός από τους συντάκτες του άρθρου, συνεργάστηκαν επίσης: Ingeborg Eliassen, Attila Kalman, Pascal Hansens, Maria Maggiore, Markus Grill, Christina Berndt, Achim Pollmeier, Leonard Scharfenberg, Palina Milling. Η έρευνα δημοσιεύεται παράλληλα σε μέσα ενημέρωσης απ’ όλη την Ευρώπη: Der Standard στην Αυστρία, EU Observer στο Βέλγιο, ARTE στη Γαλλία, Süddeutsche Zeitung και WDR/NDR στη Γερμανία, Eesti Ekspress στην Εσθονία, The Journal στην Ιρλανδία, InfoLibre στην Ισπανία, Il Fatto Quotidiano στην Ιταλία, Delfi στη Λετονία, 15 min στη Λιθουανία, Klassekampen στη Νορβηγία, Partizán στην Ουγγαρία, Gazeta Wyborcza στην Πολωνία, RTP in Πορτογαλία, Snoop στη Ρουμανία, Investigative Center of Jan Kuciak στη Σλοβακία, Ιnvestigace στην Τσεχία, YLE στη Φινλανδία.
O άνθρωπος απέναντί μας διευθύνει την ελληνική θυγατρική μεγάλης φαρμακευτικής εταιρείας που δραστηριοποιείται σε δεκάδες χώρες.
«Πληρώνουν οι φτωχές χώρες περισσότερο από τις πλούσιες για τα ίδια φάρμακα;» ρωτάμε.
«Δεν το ξέρω».
«Δεν είναι τραγικό να μην το ξέρετε ούτε εσείς;»
«Δεν υπάρχει κανένα σκεπτικό να επικοινωνούνται τέτοια στοιχεία, ακόμη και στο εσωτερικό της εταιρείας, γιατί δεν μας αφορούν».
«Δεν σας συμφέρουν!»
«Αυτό θα πρέπει να αποφασιστεί κεντρικά. Ακόμη κι αν το ήξερα, γιατί να σας το έλεγα;»
Ο παραπάνω διάλογος περιγράφει τον τοίχο στον οποίο χτύπησε αρχικά η αναζήτηση των πραγματικών τιμών των φαρμάκων στην Ευρώπη από την ομάδα του Reporters United και του Investigate Europe.
Όταν, όμως, παρατηρεί κανείς έναν τοίχο αρκετά προσεκτικά, βρίσκει ρωγμές και μέσα από αυτές αποκαλύφθηκε μια πραγματικότητα τελείως διαφορετική από το προφίλ κοινωνικής ευαισθησίας που προσπαθεί να καλλιεργήσει ο φαρμακευτικός κλάδος.
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!
Τα ίδια φάρμακα οι εταιρείες τα χρεώνουν σε πολλαπλάσιες τιμές στις αδύναμες χώρες της Ευρώπης απ’ ότι στις μεγάλες και ισχυρές. «Πρόκειται για ένα σύστημα ακραίας ανισότητας» λέει η Ιρίνα Κλέμπουτ από το βελγικό ινστιτούτο φαρμακευτικής έρευνας ΚCE.
Χώρες σε ομηρία. Μια βιομηχανία με διπλάσια κερδοφορία από τους υπόλοιπους κλάδους ορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού. Κι η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, που θα άλλαζε τα δεδομένα, ισχνή και αναιμική.
Φάρμακα ευρείας χρήσης αγοράζονται με συμβόλαια εμπιστευτικότητας σαν να επρόκειτο για απόρρητα αμυντικά συστήματα.
Εκ πρώτης όψεως, στην Ελλάδα το πρόβλημα δεν είναι οι υψηλές αλλά οι χαμηλές τιμές. Στη χώρα μας είναι εξαιρετικά σύνηθες να αναζητεί κανείς ένα φάρμακο και να μην το βρίσκει γιατί είναι σε έλλειψη λόγω παράλληλων εξαγωγών. Πρόκειται για έναν καλοστημένο μηχανισμό που «ρουφάει» φάρμακα από χώρες με χαμηλές τιμές τιμοκαταλόγου, όπως η Ελλάδα, και τα διοχετεύει εκεί όπου οι επίσημες τιμές είναι ψηλότερες, για παράδειγμα στη Γερμανία και τη Δανία.
Με απόλυτη φυσικότητα, αξιωματούχοι από τις χώρες αυτές παραδέχονται ότι λύνουν το πρόβλημα των δικών τους υψηλών τιμών καταλόγου καταφεύγοντας στις παράλληλες εισαγωγές από κράτη όπως η Ελλάδα. Αλλά αυτή είναι μόνο μία πτυχή του γιγάντιου σκανδάλου της τιμολόγησης των φαρμάκων.
Η άλλη, αθέατη όψη αφορά τα φάρμακα που προμηθεύονται τα συστήματα υγείας για τους ασφαλισμένους τους. Γι’ αυτές τις μαζικές παραγγελίες, υπουργεία, ασφαλιστικά ταμεία και νοσοκομεία διαπραγματεύονται με τις εταιρείες υπό άκρα μυστικότητα.
Στον Βοτανικό Κήπο των Βρυξελλών, στα κεντρικά γραφεία του κρατικού ασφαλιστικού οργανισμού του Βελγίου RIZIV-INAMI, ο Φράνσις Άρικς έχει διαπραγματευθεί εκατοντάδες φορές με τις εταιρείες για λογαριασμό των Βέλγων ασφαλισμένων. Παράλληλα, διευθύνει την ομάδα εργασίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τη διαφάνεια στο χώρο του φαρμάκου. «Δεν έχω συναντήσει ποτέ αξιωματούχο ασφαλιστικού οργανισμού που να θέλει αυτές τις εμπιστευτικές συμφωνίες» μας λέει.
Φάρμακα ευρείας χρήσης αγοράζονται με συμβόλαια εμπιστευτικότητας σαν να επρόκειτο για απόρρητα αμυντικά συστήματα. «Αν διαρρεύσει κάτι, είμαστε υπόλογοι με την προσωπική μας περιουσία» λέει ένας από τους πολυάριθμους διαπραγματευτές σ’ όλη την Ευρώπη που δέχτηκαν να μας περιγράψουν υπό τον όρο της ανωνυμίας τι συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες των ευρωπαϊκών ασφαλιστικών οργανισμών, αντίστοιχων του ΕΟΠΥΥ.
Εκεί οι τιμές τιμοκαταλόγου είναι απλά οι τιμές εκκίνησης της διαπραγμάτευσης, ενώ οι πραγματικές τιμές που συμφωνούνται στο τέλος είναι πολύ χαμηλότερες. Και η εικόνα, όπως αποκαλύπτουμε, αντιστρέφεται. Όσο μεγαλύτερο πληθυσμό ασφαλισμένων έχει μια χώρα, τόσο καλύτερες μυστικές τιμές πετυχαίνει. Όσο πιο μικρή είναι, τόσο συρρικνώνονται οι εκπτώσεις.
Αν τυχαίνει να είναι και μικρή και φτωχή, καθυστερεί τη διαπραγμάτευση με την ελπίδα ότι θα καταφέρει κάτι αποδεκτό, αφήνοντας τους πολίτες της χωρίς φάρμακα, μέχρι που συνθηκολογεί και αφήνει τα ταμεία της χωρίς χρήματα.
Το πρόβλημα μ’ αυτή την κλασική εμπορική λογική είναι πολλαπλό: τα φάρμακα είναι είδη πρώτης ανάγκης. Όπως ένα φαρμακείο δεν χρεώνει διαφορετικές τιμές σε κάποιον που ψωνίζει μία ασπιρίνη και σε κάποιον που ψωνίζει δέκα, έτσι είναι άκρως αμφίβολο αν νομιμοποιούνται ηθικά οι εταιρείες να «γδέρνουν» τις χώρες με μικρό πληθυσμό ή με μεγάλο πληθυσμό αλλά μικρότερη ισχύ, όπως για παράδειγμα την Πολωνία.
Ένας λόγος που οι εταιρείες επιμένουν στο σύστημα των μυστικών τιμών είναι ώστε να μπορούν οι εκπρόσωποί τους να ισχυριστούν το αντίθετο απ’ αυτό που πραγματικά συμβαίνει. «Οι φτωχές χώρες συχνά πληρώνουν χαμηλότερες τιμές» υποστήριξε χωρίς στοιχεία ο πρόεδρος του συνδέσμου φαρμακοβιομηχανιών της Νορβηγίας Λέιφ Ρούνε Σκίμεν. Ούτε και στους κρατικούς διαπραγματευτές δίνουν στοιχεία. «Η βιομηχανία μάς λέει ότι πρέπει να πληρώσουμε για να μπορέσουν να κάνουν έκπτωση στη Ρουμανία» λέει διαπραγματευτής προερχόμενος από συγκριτικά εύπορη χώρα.
Kaftrio, η ρωγμή στο τείχος της μυστικότητας
Παράδειγμα για το τι πραγματικά συμβαίνει, η Λιθουανία. Με βάση τους υπολογισμούς του Reporters United και του Investigate Europe, η ίδια θεραπεία που για τα ασφαλιστικά ταμεία της Γαλλίας κοστίζει λίγο παραπάνω από 71.000 ευρώ το χρόνο και αποζημιώνεται από το 2021, στη Λιθουανία θα κοστίσει περίπου 175.000 ευρώ ετησίως – όταν αρχίσει να αποζημιώνεται. Ένα «θαυματουργό» φάρμακο που αδειοδοτήθηκε ταυτόχρονα για όλη την ΕΕ από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, φθάνει στις διάφορες χώρες σε εντελώς διαφορετικούς χρόνους και σε εντελώς διαφορετικές τιμές.
Αυτές είναι οι τιμές με την έκπτωση για τις θεραπείες κυστικής ίνωσης με τα φάρμακα Kaftrio και Kalydeco της εταιρείας Vertex, ενώ για τα ίδια φάρμακα οι επίσημες τιμές τιμοκαταλόγου ξεπερνούν τις 200.000 ευρώ το χρόνο. Οι υποψίες ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει ήταν διαδεδομένες, αλλά ήταν αδύνατο να τεκμηριωθούν – τώρα η έρευνά μας έρχεται να μετατρέψει τις υποψίες σε αριθμούς.
Η Vertex είναι αμερικανική εταιρεία που παράγει φάρμακα μόνο για την κυστική ίνωση. Αυτή ακριβώς η μονοκαλλιέργεια της εταιρείας μάς επέτρεψε τον κατά προσέγγιση υπολογισμό: Εντοπίζοντας τα έσοδα πωλήσεων που δημοσιεύουν οι θυγατρικές της Vertex στις οικονομικές τους καταστάσεις και διαιρώντας με τον αριθμό των ασθενών που λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα, αποκαλύπτεται η ακτινογραφία του πραγματικού κόστους των θεραπειών κυστικής ίνωσης σε κάθε χώρα.
Στην Κλαϊπέντα της Λιθουανίας, η τρίχρονη Μίλντα φοράει πρωί και βράδυ ένα ροζ γιλέκο που της τραντάζει το σώμα για όση ώρα χρειαστεί μέχρι ν’ απελευθερωθούν οι πνεύμονές της από τη βλέννα που συσσωρεύεται διαρκώς, επειδή πάσχει από κυστική ίνωση. Για να περάσει η ώρα, η μικρή πασχίζει να εστιάσει στο τάμπλετ που βρίσκεται μπροστά της, αλλά τρέμει ολόκληρη.
«Ο μεγαλύτερός μου φόβος είναι ότι θα υποφέρει και θα πεθάνει στα χέρια μου» λέει η μητέρα της Ουρτέ Γκιλιενέ. «Είναι τρελό να ξέρεις ότι σε άλλες χώρες υπάρχουν φάρμακα, αλλά εσύ δεν έχεις πρόσβαση».
Ελλάδα: Χαμηλές τιμές, αλλά ο Άδωνις υπόσχεται να αποκαταστήσει την τάξη
Η Ελλάδα λείπει από τον πίνακα γιατί οι λογιστικές καταστάσεις της εγχώριας θυγατρικής της Vertex για το 2023 δεν έχουν δημοσιευθεί ακόμα. Αν όμως εμφανιζόταν, θα βλέπαμε κάτι περίεργο. Η Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων θα ήταν στις ψηλότερες θέσεις του πίνακα, εξασφαλίζοντας καλύτερες τιμές από χώρες με αντίστοιχο πληθυσμό, τιμές στα επίπεδα χωρών με πολύ μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη, όπως η Γαλλία και η Ιταλία.
Αυτό συμβαίνει γιατί ειδικά στην Ελλάδα εκτός από τις εκπτώσεις ανά φάρμακο (rebate) ισχύουν και πολύ σημαντικές εκπτώσεις με βάση το σύνολο της φαρμακευτικής δαπάνης (clawback). Λόγω του τεράστιου βάρους που είχε κληθεί να σηκώσει η ελληνική κοινωνία την περίοδο της κρίσης, η Τρόικα είχε επιβάλει στις εταιρείες να κάνουν στην Ελλάδα καλύτερες τιμές από αυτές που θα μπορούσε να πετύχει μόνη της.
Στην πράξη, υπάρχει ταβάνι στη φαρμακευτική δαπάνη του κράτους (2,7 δισ. πέρυσι) ενώ όλες οι επιπλέον δαπάνες βαρύνουν τις εταιρείες. Αυτό ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης έχει υποσχεθεί στη φαρμακοβιομηχανία ότι θα το μειώσει, προσφέροντάς τους φέτος επιπλέον 300 ως 400 εκατ. ευρώ από τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης.
Ουσιαστικά οι εταιρείες επείγονται να αποκατασταθεί η «τάξη» και η μικρή Ελλάδα να πληρώνει περισσότερο, όπως αρμόζει στη μικρή διαπραγματευτική της δύναμη. Και το υπουργείο Υγείας σπεύδει να συμφωνήσει.
Μια φούσκα 250 δισ. δολαρίων
Κάπου εδώ χρειάζεται να εξηγηθεί για ποιο λόγο μιλάμε για «επιστροφές» και όχι για τυπικές εκπτώσεις. Πίσω από τη διαφορά ορολογίας κρύβεται ένα ιλιγγιώδες άτοκο δάνειο. Τα κράτη, συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού, πρώτα πληρώνουν κανονικά τα φάρμακα, με βάση τις υψηλές ονομαστικές τιμές καταλόγου. Στη συνέχεια, κάθε τρίμηνο, εξάμηνο ή έτος γίνεται η εκκαθάριση και οι εταιρείες επιστρέφουν στα ασφαλιστικά ταμεία ή στα νοσοκομεία το ποσό της μυστικά συμφωνημένης έκπτωσης.
Το κρατικό χρήμα που «φιλοξενείται» προσωρινά στα ταμεία των φαρμακευτικών εταιρειών και βρίσκεται στη διάθεσή τους για μήνες προτού επιστραφεί υπολογίζεται στα 250 δισ. δολάρια παγκοσμίως. Ο Αμερικανός αναλυτής Ανταμ Φέιν κάνει λόγο για μια τεράστια «φούσκα».
Στην πράξη τα διαθέσιμα ποσά είναι μικρότερα επειδή κάποιες πληρωμές και κάποιοι συμψηφισμοί καθυστερούν – το βέβαιο όμως είναι ότι η βιομηχανία λατρεύει το σύστημα αυτό. Ακόμη κι αν οι εταιρείες προσπαθούν κατά περίπτωση να μειώσουν το ποσοστό έκπτωσης για να αυξήσουν τα κέρδη σε συγκεκριμένες αγορές, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, συνολικά θεωρούν απολύτως ιερό το σύστημα των μυστικών εκπτώσεων και των επιστροφών.
Η ιερή αγελάδα των μυστικών εκπτώσεων
«Η μυστικότητα βρίσκεται στον πυρήνα των αξιών της φαρμακοβιομηχανίας» λέει ο Ολλανδός ογκολόγος Βιμ φαν Χάρτεν, που προσπαθεί επί χρόνια να ανακαλύψει τις πραγματικές τιμές των αντικαρκινικών φαρμάκων.
Απαντώντας στις ερωτήσεις της έρευνας, η Ένωση Ευρωπαϊκών Φαρμακοβιομηχανιών (EFPIA) εμφανίστηκε διατεθειμένη να συζητήσει ακόμη και το θέμα της κοινής προμήθειας φαρμάκων από ομάδες χωρών, αρκεί να μη θιγεί η ιερή αγελάδα των μυστικών εκπτώσεων. (Οι πλήρεις απαντήσεις της EFPIA εδώ.)
Αυτό έγινε απόλυτα σαφές στη διάρκεια του κορωνοϊού. Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιλήφθηκε ότι ήταν πολιτικά αδύνατο οι μεγάλες χώρες να έχουν εμβόλια και οι υπόλοιπες είτε να περιμένουν για χρόνια είτε να τα πληρώσουν χρυσά, προχώρησε σε διαπραγμάτευση για λογαριασμό των 27. Όμως οι όροι, οι τιμές, ακόμη και οι πίνακες περιεχομένων των συμβολαίων παρέμειναν μυστικά.
«Αν η Ευρωπαϊκή Ενωση είχε εκμεταλλευτεί τότε την δύναμή της, ώστε να μην υπογράψει συμφωνίες εμπιστευτικότητας, θα άλλαζε τους όρους του παιχνιδιού» μας λέει η Σαμπίνε Φόγκλερ, στέλεχος του Εθνικού Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας της Αυστρίας και επικεφαλής του διεθνούς δικτύου PPRI για την τιμολόγηση φαρμάκων.
Όταν αργότερα διέρρευσαν οι τιμές των εμβολίων της AstraZeneca, φάνηκε για μια ακόμη φορά ότι οι πιο αδύναμοι πληρώνουν περισσότερο: Οι τιμές στη Νότια Αφρική ήταν διπλάσιες απ’ ό,τι στην ΕΕ.
Ρωτήσαμε την EFPIA τι θα βλέπαμε αν μπορούσαμε να σηκώσουμε το πέπλο της μυστικότητας. Αντί να απαντήσει για το τι συμβαίνει σήμερα, η επικεφαλής της Ένωσης Νάταλι Μολ απάντησε για το τι «χρειάζεται να συμβεί». «Υπάρχει πλατιά συναίνεση ότι οι χώρες που μπορούν να πληρώσουν περισσότερο πρέπει να πληρώνουν περισσότερο» είπε.
Απαντώντας στα ερώτηματά μας, η εταιρεία Vertex αμφισβήτησε τους υπολογισμούς μας για τις τιμές των θεραπειών της. Αμφισβήτησε επίσης τις μελέτες επιστημόνων στη Βρετανία, σύμφωνα με τις οποίες το κόστος παραγωγής των φαρμάκων (με τιμή καταλόγου, υπενθυμίζουμε, πάνω από 200.000 δολάρια ετησίως) είναι κάτω από 6.000 δολάρια ετησίως.
«Η τιμή των φαρμάκων μας βασίζεται στην καινοτομία τους και στην αξία τους για την κοινότητα της κυστικής ίνωσης, για τους φροντιστές και τα συστήματα υγείας. Οι τιμές αποζημίωσης που αναφέρονται στην ερώτησή σας είναι ανακριβείς. Επιπλέον, οι αποζημιούμενες τιμές δεν καθορίζονται μονομερώς από τον φορέα της καινοτομίας, αλλά συμφωνούνται εμπιστευτικά με το σύστημα υγείας κάθε χώρας, λαμβανομένου υπόψη του μεγάλου κλινικού οφέλους των φαρμάκων, του αριθμού πασχόντων από κυστική ίνωση, της ικανότητας της χώρας να χρηματοδοτεί την φαρμακευτική καινοτομία και άλλων παραγόντων» ανέφερε η Vertex. Η πλήρης απάντησή της εδώ.
«Η μυστικότητα βρίσκεται στον πυρήνα των αξιών της φαρμακοβιομηχανίας»
Βιμ φαν Χάρτεν, Ολλανδός ογκολόγος
Ζητήσαμε από την εταιρεία να μας εξηγήσει γιατί είναι «ανακριβείς» οι υπολογισμοί μας ή έστω να μας υποδείξει ποιες είναι οι «ακριβείς» τιμές. Αρνήθηκε να κάνει περαιτέρω σχόλια.
Το ίδιο μοτίβο ακραίων διαφορών ανάμεσα στο κόστος παραγωγής και την τιμολόγηση επαναλαμβάνεται και σε άλλες περιπτώσεις. «Για ένα φάρμακο που κοστίζει 300 ευρώ πληρώνουμε 20.000» λέει ο πρώην γενικός γραμματέας του ισπανικού υπουργείου Υγείας Φερνάντο Λαμάτα.
«Αν το κόστος ήταν γνωστό δημόσια θα μιλούσαμε για διασπάθιση δημοσίου χρήματος και οι εμπλεκόμενοι θα πήγαιναν φυλακή. Αυτό δεν συμβαίνει στην περίπτωση των φαρμάκων γιατί αποκρύπτουμε πληροφορίες από τους πολίτες».
«Φαρμακευτικό σύνδρομο της Στοκχόλμης»
Στην πραγματικότητα, όταν προσέρχονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, τα κράτη δυσκολεύονται να καταλάβουν αν μια τιμή είναι δίκαιη ή αν η εταιρεία αποκομίζει υπερβολικά κέρδη, αφού η μυστικότητα καλύπτει και το κόστος της έρευνας, ακόμα και το ποσοστό της έρευνας που χρηματοδοτήθηκε από δημόσιους πόρους.
Το 2017, οι χώρες του Nότου (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία) προσπάθησαν να οργανωθούν με στόχο κοινές διαπραγματεύσεις και διαφάνεια στις τιμές, υπογράφοντας τη διακήρυξη της Βαλέτας. Η πρωτοβουλία έφερε τα προβλήματα στο προσκήνιο αλλά δεν είχε συνέχεια.
«Είναι δύσκολο να εξηγήσει κανείς γιατί οι κυβερνήσεις αποδέχθηκαν ένα σύστημα που βασίζεται στο ότι εκείνες γνωρίζουν λιγότερα απ’ αυτούς που κάθονται απέναντί τους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων» λέει η Ολλανδή δικηγόρος και υπερασπίστρια της δίκαιης πρόσβασης στα φάρμακα Έλεν ετ Χουν.
Οι εταιρείες γνωρίζουν πολύ καλά τις τιμές των φαρμάκων τους σε όλο τον κόσμο, οι εκπρόσωποι των ασφαλιστικών ταμείων όμως όχι. «Το λέμε και φαρμακευτικό σύνδρομο της Στοκχόλμης, έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου ότι δεν θα πάρουν νέα φάρμακα» λέει η ετ Χουν.
Κατακερματίζοντας την ευρωπαϊκή αγορά, οι εταιρείες μπορούν εύκολα να απειλούν την κάθε χώρα ξεχωριστά ότι δεν θα ασχοληθούν μαζί της. Είναι ζήτημα αν υπήρξαν δύο-τρεις από τους δεκάδες αξιωματούχους και μελετητές με τους οποίους επικοινωνήσαμε στη διάρκεια της έρευνας οι οποίοι να μην αναφέρθηκαν, επώνυμα ή ανώνυμα, στο θέμα του εκβιασμού από τις εταιρείες.
«Πάντα το ίδιο ηλίθιο, πρωτόγονο παιχνίδι» λέει ο πρώην γενικός γραμματέας του υπουργείου υγείας της Αυστρίας Κλέμενς Άουερ. Για τις χώρες που δεν έχουν κλείσει συμβόλαια, ωστόσο, η κατάσταση μοιάζει περισσότερο με τραγωδία παρά με παιχνίδι.
Στη Ρίγα της Λετονίας, η ογκολόγος Αλίντα Χεκμάνε βλέπει τακτικά καρκινοπαθείς για τους οποίους θα υπήρχε σωτηρία – αν πλήρωναν τα πανάκριβα φάρμακα εξ ολοκλήρου απ’ την τσέπη τους. «Το κόστος κάποιων θεραπειών δεν καλύπτεται από το σύστημα υγείας» λέει. «Αυτή είναι η καθημερινότητα εδώ».
Φάρμακα καινοτόμα και φάρμακα «me too»
Προκειμένου ν’ αποσπάσουν τις ψηλότερες δυνατές τιμές, οι εταιρείες βαφτίζουν εύκολα τα νέα τους φάρμακα ως «καινοτόμα». Χρειάστηκε να ζητήσουμε τη βοήθεια του γερμανικού ινστιτούτου IQWiG ώστε να καταρτίσουμε έναν κατάλογο με το ποια καινούργια φάρμακα (απ’ όσα δηλαδή κυκλοφόρησαν την πενταετία 2019-2023) έχουν σημαντικά προστιθέμενα οφέλη σε σχέση με τις υπάρχουσες θεραπείες.
Κι αυτό γιατί, όπως εξηγεί ο Φράνσις Άρικς, επικεφαλής φαρμακευτικής πολιτικής στον κρατικό ασφαλιστικό οργανισμό RIZIV-INAMI του Βελγίου, ο δείκτης αναμονής για την πρόσβαση στα φάρμακα (W.A.I.T. Indicator) που καταρτίζει η ίδια η βιομηχανία δεν βοηθάει. «Μας λένε ότι το Βέλγιο δεν παρέχει πρόσβαση στο 50% των καινοτόμων φαρμάκων και μέσα σε αυτό το ποσοστό βάζουν και φάρμακα τα οποία οι ίδιες οι εταιρείες στην αίτηση αποζημίωσής τους [προς το βελγικό κράτος] κατέταξαν ως “me too”, δηλαδή όχι ως καινοτόμα, αλλά ως φάρμακα παρόμοια με αυτά που ήδη κυκλοφορούν» σημειώνει.
«Αν το κόστος ήταν γνωστό δημόσια θα μιλούσαμε για διασπάθιση δημοσίου χρήματος και οι εμπλεκόμενοι θα πήγαιναν φυλακή.
Φερνάντο Λαμάτα., πρώην γενικός γραμματέας του ισπανικού υπουργείου Υγείας
Σύμφωνα με τον Άρικς, το πραγματικό ποσοστό καινοτόμων φαρμάκων που δεν αποζημιώνονται στο Βέλγιο είναι γύρω στο 10%. Με βάση δε τον κατάλογο του IQWiG, που περιλαμβάνει όχι απλώς καινοτόμα αλλά καινοτόμα με αποδεδειγμένα «σημαντικό» συμπληρωματικό όφελος, το Βέλγιο αποζημιώνει 31 από τα 32.
Με βάση τα στοιχεία που συγκέντρωσε η έρευνα του Reporters United και του Investigate Europe, οι τρεις βαλτικές χώρες αλλά και η Κύπρος, η Ουγγαρία και η Μάλτα έχουν τη χειρότερη πρόσβαση σε σημαντικά καινοτόμα φάρμακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σχετικά καλή είναι η πρόσβαση και στην Ελλάδα, όπου τα 28 από τα 32 καινοτόμα φάρμακα στη λίστα του IQWiG βρίσκονται στον κατάλογο αποζημιούμενων φαρμάκων. Όσο για τα τέσσερα φάρμακα που λείπουν, αυτά είναι διαθέσιμα με ατομικά αιτήματα μέσω του ΙΦΕΤ (του Ινστιτούτου Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας, θυγατρικής εταιρείας του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων).
Το ΙΦΕΤ αγοράζει και εισάγει φάρμακα από τις διεθνείς αγορές. «Η διαφορά είναι ακραία – δεν θέλετε να ξέρετε» λέει πηγή που γνωρίζει πόσο κοστίζουν για το ελληνικό δημόσιο τα φάρμακα που έχουν περάσει από διαδικασία διαπραγμάτευσης σε σύγκριση με το πόσο κοστίζουν όταν τα αγοράσει το ΙΦΕΤ. «Μιλάμε για πολλαπλάσιο κόστος».
«Μη διαθέσιμα» στον κατάλογο σημαίνει, κατά περίπτωση, διαφορετικά πράγματα. Είτε φάρμακα που δεν κυκλοφορούν καθόλου στις «άτυχες» χώρες, καθώς οι εταιρείες δεν έχουν ενδιαφερθεί να τα διαθέσουν, είτε φάρμακα που κυκλοφορούν αλλά δεν αποζημιώνονται από τα συστήματα υγείας ή φάρμακα για τα οποία οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη.
Μια γερμανική μάχη με κόστος για όλους τους υπόλοιπους
Εκτός απ’ τους μηχανισμούς που εκτοξεύουν τη φαρμακευτική δαπάνη, όπως το ΙΦΕΤ στην Ελλάδα, υπάρχουν κι αυτοί που τη συγκρατούν – κι αυτούς έχει βάλει στο μάτι η βιομηχανία, σε μια γερμανική μάχη με επιπτώσεις για όλους, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Η Γερμανία είναι η χώρα που κατ’ εξοχήν εκφράζει τα συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για τη μόνη χώρα στον κόσμο που (από κοινού με τη Βρετανία) διαφώνησε με το ψήφισμα-σταθμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη διαφάνεια στις τιμές των φαρμάκων και τη μόνη χώρα που αρνείται να υποβάλει στοιχεία στην πανευρωπαϊκή βάση δεδομένων τιμολόγησης φαρμάκων Euripid.
Οι φαρμακευτικές εταιρείες επιλέγουν τη Γερμανία συστηματικά ως χώρα πρώτης εισόδου στην Ευρώπη, καθώς τους επιτρέπει να τιμολογούν τα φάρμακα όσο ψηλά θέλουν – και αυτές οι αυθαίρετα υψηλές τιμές εν συνεχεία χρησιμοποιούνται ως τιμές αναφοράς από άλλες χώρες, που διαμορφώνουν τις δικές τους τιμές ως ποσοστό των επίσημων τιμών της Γερμανίας. Η Γερμανία εν τέλει όχι μόνο εξασφαλίζει πιθανότατα πολύ καλές μυστικές εκπτώσεις σε επίπεδο νοσοκομείων, όπως πιστεύουν πολυάριθμες πηγές, αλλά και ισχυρίζεται και ότι είναι η πιο διαφανής χώρα στην Ευρώπη.
Παρά τα σκοτεινά σημεία του, το γερμανικό σύστημα περιλαμβάνει ένα στοιχείο εξαιρετικά θετικό και χρήσιμο: Αν μετά από ένα χρόνο κυκλοφορίας διαπιστωθεί ότι κάποιο φάρμακο δεν προσφέρει τα οφέλη που επικαλείται η κατασκευάστρια εταιρεία, οι γερμανικές αρχές επιβάλλουν μείωση τιμής. Δυστυχώς για τους ασθενείς, αυτό συμβαίνει συχνότερα απ’ όσο φαντάζεται κανείς, ενώ το μέλλον προδιαγράφεται κρίσιμο, καθώς αναμένεται να κυκλοφορήσουν νέα πανάκριβα φάρμακα για το αλτσχάιμερ και την άνοια, για την αποτελεσματικότητα των οποίων υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα.
Όμως, με τον νέο νόμο που βρίσκεται υπό συζήτηση στη γερμανική βουλή, η βιομηχανία θα μπορεί να κρύβει αυτές τις μειώσεις τιμής σε φάρμακα χαμηλής αποτελεσματικότητας, δείχνοντας στον κόσμο ως «τιμές Γερμανίας» μόνο τις αρχικές, υψηλές τιμές που όρισε η ίδια.
Με αυτές τις πλασματικά υψηλές επίσημες τιμές, φάρμακα μικρής θεραπευτικής αξίας θα πωλούνται πανάκριβα στις διεθνείς αγορές, αφού η Γερμανία, όπως είπαμε, λειτουργεί ως χώρα αναφοράς για τις τιμές στην Ευρώπη και τον κόσμο.
«Θα ανοίξουν σαμπάνιες στις έδρες των φαρμακευτικών» λέει ο επικεφαλής της G-BA, της γερμανικής επιτροπής που είναι υπεύθυνη για την αδειοδότηση των φαρμάκων Γιόζεφ Χέκεν. «Πράγματα που εδώ έχουν μεγάλες μειώσεις τιμών, στο εξωτερικό θα τα πουλάνε χρυσά».
«Φυσικά και ανησυχούμε για τις επιπτώσεις στις δικές μας τιμές» λέει η πηγή μας από το ελληνικό σύστημα υγείας.
Ο Φράνσις Άρικς είναι πιο παραστατικός. «Ο νέος νόμος δίνει στη Γερμανία τη δυνατότητα μυστικών τιμών. Οι άλλες χώρες φοβούνται πολύ ότι αυτό θα εκτινάξει τις τιμές τους. Νομίζω ότι οι τιμές θα πάνε στον θεό».
