Παραγωγή: Νικόλας Λεοντόπουλος, Θοδωρής Χονδρόγιαννος, Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη, Spoovio
Κυκλοφορεί ένας πολύ βολικός μύθος σχετικά με τη χημική ρύπανση στην Ελλάδα: Δεν διαθέτουμε αξιόλογη βιομηχανία, άρα ούτε και αξιόλογη ρύπανση. Τα στοιχεία που παρουσιάζουμε σήμερα για τις ουσίες PFAS (τοξικές χημικές ενώσεις που βλάπτουν το ορμονικό και το ανοσοποιητικό σύστημα και συνδέονται με καρκίνους) δείχνουν ότι δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.
Τι φέρνουμε στο φως, τι εταιρείες και κράτος κρατούν στο σκοτάδι
- Υποβάλαμε ερωτήσεις σε 23 δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς (ανάμεσά τους ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας), ζητώντας το προφανές: Να μας ενημερώσουν για το αν κάνουν μετρήσεις PFAS και τι δείχνουν αυτές. Από τους 23 φορές απάντησαν οι 11. Η επίμονη άρνησή τους να μας παράσχουν το παραμικρό στοιχείο για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας δεν είναι καθησυχαστική.
- Παρόλα αυτά, φτιάξαμε χάρτη με τις κυριότερες εστίες ρύπανσης PFAS στην Ελλάδα βασιζόμενοι σε δημοσιευμένα και αδημοσίευτα στοιχεία. Συμπληρώνουμε τον χάρτη που είχαμε δημοσιεύσει το 2023 («Αιώνια ρύπανση» η ανεπανόρθωτη βλάβη των PFAS και η Ελλάδα που δεν θέλει να ξέρει») με δεκάδες νέες εστίες επιβεβαιωμένης ρύπανσης.
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!
Για πρώτη φορά, αποκαλύπτουμε:
- Αδημοσίευτες μετρήσεις από το Χημείο του Κράτους για τον ρύπο PFOS, το καρκινογόνο υλικό επίστρωσης των πρώτων αντικολλητικών τηγανιών, σε λίμνες και ποτάμια.
- Στη λίμνη Σαλτίνη, στο Άκτιο, οι τιμές ξεπερνούν 334 φορές τα πρότυπα περιβαλλοντικής ποιότητας της ΕΕ. Στο ρέμα της Πικροδάφνης, στον Άλιμο, ξεπερνούν 18 φορές το όριο και στον Κηφισό 128 φορές.
- Αδημοσίευτα στοιχεία από πρόσφατη έρευνα ελληνικών πανεπιστημίων για τις συγκεντρώσεις 36 διαφορετικών ουσιών PFAS σε αυγά από κοτέτσια σε όλη την Ελλάδα. Το 2022 η ΕΕ καθόρισε όρια συγκεντρώσεων PFAS, πάνω από τα οποία τα αυγά δεν πρέπει να καταναλώνονται. Εντοπίστηκαν PFAS σε όλα ανεξαιρέτως τα αυγά, ενώ στα μισά οι συγκεντρώσεις ξεπέρασαν το όριο.
Φυσικά, δεν βρισκόμαστε στο τέλος αλλά στην αρχή της υπόθεσης.
Δεν μπορέσαμε να βρούμε:
- Στοιχεία για τη ρύπανση των υπόγειων υδάτων με PFAS. Με βάση τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, στο πρόγραμμα παρακολούθησης των υπόγειων υδάτων δεν έχει γίνει ποτέ καμία μέτρηση για PFAS.
Στη μοναδική μέτρηση που έχουμε υπόψη και η οποία έγινε το 2022 για λογαριασμό της Περιφέρειας Αττικής στα υπόγεια ύδατα της περιοχής του Ασωπού βρέθηκαν PFAS σε τιμές που κατατάσσουν την περιοχή στα hotspots (συγκεντρώσεις άνω των νανογραμμαμμαρίων / λίτρο – 100 ng/l).
- Τις τιμές των PFAS στο έδαφος και τα υπόγεια ύδατα στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού.
Ρωτήσαμε τη Lamda Development ποιες είναι οι συγκεντρώσεις PFAS στο Ελληνικό και μας απάντησε ότι πραγματοποιεί αναλύσεις, χωρίς να απαντήσει σε επανειλημμένα ερωτήματα για το τι έχουν βρει σε αυτές τις αναλύσεις. (Στον χάρτη του Forever Pollution Project το Ελληνικό, όπως και όλα τα αεροδρόμια, θεωρούνται πιθανολογούμενες εστίες ρύπανσης με PFAS λόγω της εκτεταμένης χρήσης πυροσβεστικών αφρών στις τακτικές ασκήσεις πυρόσβεσης.)
- Τις τιμές των PFAS στο έδαφος και στις υδάτινες απορροές των 17 αεροδρομίων που διαχειρίζεται η εταιρεία Fraport, καθώς και του αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος.
Η Fraport αγνόησε τα ερωτήματά μας. Το Ελευθέριος Βενιζέλος μάς δήλωσε ότι οι μετρήσεις PFAS ξεκίνησαν το 2024 και ότι δεν έχει εντοπιστεί ρύπανση.
- Τις τιμές των PFAS στις αναλύσεις τροφίμων που έχουν γίνει για λογαριασμό του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) από το εργαστήριο Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του Δημόκριτου.
Η υποχρέωση της χώρας για μετρήσεις PFAS στα τρόφιμα ξεκίνησε το 2022, οι πρώτες μετρήσεις έγιναν δύο χρόνια αργότερα αλλά ο ΕΦΕΤ δεν μας έδωσε τα αποτελέσματά τους, παρότι η πληροφορία αυτή οφείλει να δημοσιοποιείται.
- Τις τιμές PFAS μέσα και γύρω από βιομηχανικές εγκαταστάσεις που θεωρούνται πιθανολογούμενες εστίες ρύπανσης.
Αγνόησαν τα ερωτήματά μας οι εταιρείες πετρελαιοειδών Motor Oil και ΕΛΠΕ και η εταιρεία επεξεργασίας χαρτιού ELPAK. Επίσης δεν απάντησε η Πυροσβεστική και η Πανελλήνια Ένωση Κατασκευαστών Ειδών Πυρασφάλειας «Η πυροπροστασία».
- Τις ποσότητες PFAS που διοχετεύονται κάθε χρόνο στο περιβάλλον.
Οι ερωτήσεις μας προς την Ένωση Χημικών Βιομηχανιών δεν απαντήθηκαν, τα στοιχεία που λάβαμε από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης για τα φυτοφάρμακα που περιέχουν PFAS δίνουν μόνο περιορισμένη εικόνα, ενώ το υπουργείο Περιβάλλοντος μας είπε ότι δεν διαθέτει στοιχεία για τις συγκεντρώσεις PFAS στα στραγγίσματα των ΧΥΤΑ.
Τι είναι τα PFAS;
Το κοινό χαρακτηριστικό της οικογένειας των υπερφθοριωμένων ενώσεων (PFAS), αυτό που έχει οδηγήσει στην ευρύτατη χρήση τους σε καταναλωτικά προϊόντα και βιομηχανικές εφαρμογές, είναι ότι δεν διασπώνται με καμία φυσική μέθοδο. Αυτή η ιδιότητα, χρήσιμη αν κατασκευάζει κανείς αντικολλητικά τηγάνια, υφάσματα που δεν λεκιάζουν ή χάρτινα κυπελάκια που δεν βρέχονται, σημαίνει ότι όλα τα PFAS που έχουν παραχθεί από τη δεκαετία του 1940 είναι ακόμα εδώ. Το χάρτινο κυπελάκι μπορεί κάποια στιγμή να λιώσει, αλλά τα μόρια PFAS της επίστρωσης θα κάνουν αέναους κύκλους στο περιβάλλον.
Λόγω των σοβαρών βλαβών που προξενούν τα PFAS στην υγεία και το περιβάλλον, συζητείται στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων να απαγορευτούν όλα τα PFAS, όχι μόνο αυτά που απαγορεύονται σήμερα.
Στην Ελλάδα μικρά ή μεγάλα εργοστάσια χρησιμοποιούν αυτές τις ουσίες ή τις χρησιμοποιούσαν επί δεκαετίες (σε συσκευασίες, στην επεξεργασία μετάλλου και ξύλου, σε πλαστικά, σε ιατρικά και φαρμακευτικά είδη, χρώματα).
Αφροί πυρόσβεσης που περιέχουν PFAS συνεχίζουν να διοχετεύονται στο περιβάλλον σε πυροσβεστικές ασκήσεις και κατασβέσεις πυρκαγιών καυσίμων. Καταναλωτικά προϊόντα που περιέχουν PFAS καταλήγουν στα σκουπίδια, απ’ όπου επιστρέφουν στο νερό μέσω της υγρής απορροής των χωματερών ή των ΧΥΤΑ (στραγγίσματα) και στον αέρα μέσω του βιοαερίου.
Όσα PFAS αποβάλλονται από τον ανθρώπινο οργανισμό και απελευθερώνονται από τα προϊόντα οικιακής χρήσης καταλήγουν στα λύματα και επίσης επιστρέφουν στο νερό και το έδαφος.
Από τη Μύκονο ώς τον Κηφισό
Δύο γοητευτικές παραθαλάσσιες λίμνες δίπλα σε δύο σημαντικά στρατιωτικά αεροδρόμια της Δυτικής Ελλάδας, το Άκτιο και τον Άραξο. Μία καθαρά αγροτική περιοχή γύρω από το τρίτο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Δυτικής Ελλάδας, την Ανδραβίδα. Όλα ρυπασμένα με PFAS σε επίπεδα που στην περίπτωση του Άραξου βρίσκονται 123 φορές πάνω από τα όρια, και του Ακτίου 334 φορές πάνω.
Στην άλλη πλευρά της χώρας, μια τεχνητή λίμνη στη Μύκονο, η Μαραθιά, επίσης πάνω από τα όρια, αλλά «μόνο» πέντε φορές.
Και στην Αθήνα, ο Κηφισός 128 φορές πάνω – σχεδόν όσο και η βιομηχανική περιοχή των Οινοφύτων – ενώ η Πικροδάφνη, το σημαντικότερο ρέμα των νοτίων προαστίων, 18 φορές πάνω από τα όρια. Ουσίες τοξικές, απαγορευμένες, που μένουν στο περιβάλλον χωρίς να διασπώνται ποτέ και ενοχοποιούνται για μια σειρά σοβαρά προβλήματα υγείας.
Καμία από τις τιμές που αποκαλύπτουμε για την Ελλάδα δεν προσεγγίζει τις εξωφρενικές τιμές ρύπανσης που έχουν μετρηθεί στα χειρότερα hotspots της Ευρώπης, όπως αυτά που περιγράψαμε στο πρώτο άρθρο της έρευνας («2.000.000.000.000: Το αβάσταχτο κόστος των αιώνιων χημικών PFAS»). Όμως, τα ευρήματα αυτά δείχνουν χωρίς καμία αμφιβολία ότι η ρύπανση αυτή αφορά και την Ελλάδα.
Ήταν, δυστυχώς, αναμενόμενο, αφού τα PFAS δεν ρυπαίνουν μόνο τις περιοχές στις οποίες παράγονται. Μια απαρίθμηση των χειρότερων εστιών ρύπανσης από PFAS στη Βρετανία από τις συναδέλφους του Guardian με τις οποίες συνεργαστήκαμε στο Forever Pollution Project έδειξε ότι μόνο μία από τις οκτώ εστίες είναι εργοστάσιο παρασκευής PFAS. Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις μετρήθηκαν στα υπόγεια ύδατα κάτω από βάσεις της RAF, της βρετανικής πολεμικής αεροπορίας.
«Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, εφόσον υπάρχουν, εκφεύγουν των αρμοδιοτήτων μας».
Πολεμική Αεροπορία προς το Reporters United
Υπάρχουν κάποιες άτυχες περιοχές στις οποίες οι πυροσβεστικοί αφροί από τις τακτικές ασκήσεις πυρόσβεσης σε αεροδρόμια και αεροπορικές βάσεις έρχονται απευθείας σε επαφή με το πόσιμο νερό και σε αυτές εντοπίζονται οι περισσότερες πιθανότητες βλαβών για την υγεία.
Τοξικά αυγά δίπλα στο στρατιωτικό αεροδρόμιο
Στην Ελλάδα δεν έχουμε κάποια τέτοια περίπτωση επιπτώσεων στο πόσιμο νερό, τουλάχιστον με τα μέχρι τώρα δεδομένα των πολύ περιορισμένων μετρήσεων. Έχουμε όμως, άγνωστη ώς τώρα, ρύπανση από PFOS, (ίσως κι από άλλα PFAS, το PFOS ήταν το μόνο που ερευνήθηκε) σε λίμνες δίπλα από σημαντικές αεροπορικές βάσεις.
Τα περιβαλλοντικά πρότυπα ποιότητας (EQS) ως προς το PFOS σε παράκτιες λίμνες όπως η Σαλτίνη (Άκτιο) και η Καλόγρια (Άραξος) έχουν οριστεί από την ΕΕ στα 0,13 νανογραμμάρια / λίτρο (ng/l) για τον μέσο όρο των μετρήσεων ενός ολόκληρου έτους. Αλλά στη μεν Σαλτίνη ο μέσος όρος των μετρήσεων για το 2023 ήταν 43,5 ng/l, στη δε Καλόγρια ο μέσος όρος του 2022 ήταν 16 ng/l (το 2023 δεν έγιναν μετρήσεις). Όλα αυτά σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που παρέδωσε το Χημείο του Κράτους στο υπουργείο Περιβάλλοντος και τα οποία δεν ήταν δημοσιευμένα μέχρι να τα ζητήσει το Reporters United.
Ρωτήσαμε την Πολεμική Αεροπορία αν γνωρίζει κάτι και η απάντηση ήταν ότι τα μέσα πυρόσβεσης «πληρούν όλες τις απαιτούμενες προδιαγραφές». «Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, εφόσον υπάρχουν, εκφεύγουν των αρμοδιοτήτων μας» – μια απάντηση που δεν αρνείται τη ρύπανση αλλά αρνείται την ευθύνη γι’ αυτήν.
Τα επανειλημμένα ερωτήματά μας προς τη Fraport, διαχειρίστρια 14 περιφερειακών αεροδρομίων, μεταξύ αυτών και του αεροδρομίου στο Άκτιο, έμειναν αναπάντητα.
Κοτέτσια με αιώνια χημικά
Τον Απρίλιο του 2023, ο καθηγητής του τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Νάσος Στασινάκης ξεκίνησε να συλλέγει αυγά από οικόσιτες κότες σε Αττική, Βοιωτία, Ηλεία, Μαγνησία και Σέρρες.
Τα κοτέτσια, 17 συνολικά, απείχαν αρκετά από εστίες βιομηχανικής ρύπανσης και ήταν σε γενικές γραμμές απαλλαγμένα από τοξικά βαρέα μέταλλα. Όμως, κάτι δεν πήγαινε καλά. Όλα ανεξαιρέτως τα δείγματα περιείχαν PFAS.
Σε εννέα από τα 17, τα PFAS ξεπέρασαν τα ανώτατα επιτρεπτά όρια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας – μια ακτινογραφία σοβαρής διάχυτης ρύπανσης άγνωστης ώς τώρα στο ελληνικό κοινό.
Το «καθαρότερο» αβγό περιείχε 17 διαφορετικά PFAS, ενώ τα πιο επιβαρυμένα 24. Το PFOS βρέθηκε σε συγκεντρώσεις πάνω από το όριο σε επτά από τα 17 κοτέτσια, ενώ το επίσης απαγορευμένο PFHxS ξεπέρασε το όριο σε έξι από τα 17 κοτέτσια.
Τα πιο επιβαρυμένα δείγματα προέρχονταν από τα τρία κοτέτσια στην αγροτική περιοχή γύρω από το αεροδρόμιο της Ανδραβίδας, στον νομό Ηλείας, με δεύτερη μεγαλύτερη επιβάρυνση για τα κοτέτσια στην πεδιάδα των Σερρών, επίσης αγροτική περιοχή.
Ο καθηγητής Στασινάκης προειδοποιεί ότι τα εύκολα συμπεράσματα πρέπει να αποφεύγονται: «Δεν είναι σαφές αν το αεροδρόμιο συνεισφέρει στα PFAS που ανιχνεύτηκαν στα αυγά. Από την άλλη, καθώς τα αεροδρόμια αποτελούν δυνητικές πηγές ρύπανσης με PFAS και η απόσταση από τα συγκεκριμένα χωριά είναι πολύ μικρή, η Πολεμική Αεροπορία έχει την υποχρέωση να αποδείξει με μετρήσεις στους κατοίκους ότι δεν είναι υπεύθυνη για τη ρύπανση».
Αν η υπέρβαση των ορίων στις μισές περιπτώσεις ακούγεται ανησυχητική, η πραγματικότητα είναι χειρότερη: Τα PFAS είναι «non-threshold substances», δηλαδή ουσίες για τις οποίες δεν υπάρχουν ασφαλή κατώτατα όρια και θα πρέπει να λείπουν τελείως από τη διατροφή, σύμφωνα με την πρόταση απαγόρευσης που έχουν υποβάλει η Γερμανία, η Ολλανδία, η Δανία, η Σουηδία και η Νορβηγία στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (ECHA).
Από τα 10.000 PFAS, τα 357 προξενούν τουλάχιστον μία από τις πέντε σοβαρές βλάβες (καρκινογένεση, μεταλλάξεις, τοξικές επιπτώσεις στην αναπαραγωγή και τοξικές επιπτώσεις σε συγκεκριμένα όργανα) σε περίπτωση μακροχρόνιας έκθεσης, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων CLP του ECHA. Για τα υπόλοιπα δεν υπάρχει καμία διαβεβαίωση ασφάλειας, αντιθέτως υπάρχει ανησυχία για τις συνδυαστικές επιπτώσεις πολλών και διαφορετικών PFAS.
Στη μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου αναλύθηκαν 46 PFAS, εντοπίστηκαν 36 και για την εκτίμηση κινδύνου ελήφθησαν υπόψη μόνο τα τέσσερα που έχουν απαγορευθεί (PFHxS, PFOS, PFOA, PFNA). Οι αναλύσεις έγιναν στο εργαστήριο αναλυτικής χημείας του ΕΚΠΑ που διευθύνει ο καθηγητής Νίκος Θωμαΐδης, υπό τον συντονισμό της επίκουρης καθηγήτριας Όλγας Αρβανίτη, και έχουν υποβληθεί προς δημοσίευση στην επιστημονική επιθεώρηση Journal of Hazardous Materials.
ΕΦΕΤ: Μέχρι το 2024 δεν έκανε μετρήσεις. Τώρα δεν τις ανακοινώνει.
«Πιο ανησυχητικό από τις συγκεντρώσεις στα ίδια τα αυγά, είναι αυτό που μας αποκαλύπτουν οι μετρήσεις για τη διασπορά των PFAS στην Ελλάδα», λέει ο καθηγητής Στασινάκης. Οι οικόσιτες κότες πίνουν το νερό της περιοχής τους και η τροφή τους ανακατεύεται με μικροποσότητες χώματος με αποτέλεσμα τα αυγά τους να είναι καθρέφτης του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν. Το ερώτημα πώς προέκυψε αυτή η διάχυτη ρύπανση «είναι προς διερεύνηση», προσθέτει.
Ρωτήσαμε τον Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων αν έχουν γίνει μετρήσεις στα τρόφιμα για PFAS, συμπεριλαμβανομένων των αυγών του εμπορίου. Εισπράξαμε μια γενικόλογη τοποθέτηση που αγνοούσε το ερώτημα. «Οι αρχές λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό των ουσιών PFAS, οι οποίες βάσει των μέχρι σήμερα δεδομένων δεν χρησιμοποιούνται στις συσκευασίες ή ως συστατικό στην παραγωγή τροφίμων», ανέφερε. Το να μην χρησιμοποιείται κάτι εσκεμμένα ως συστατικό (αν πράγματι δεν χρησιμοποιείται!) είναι, φυσικά, διαφορετικό από το να μην υπάρχει.
«Βρίσκουμε PFAS σε οποιαδήποτε μήτρα και αν κοιτάξουμε».
Καθηγητής Νίκος Θωμαϊδης, εργαστήριο αναλυτικής χημείας, ΕΚΠΑ
Ο ΕΦΕΤ δεν τοποθετήθηκε πάνω στα ευρήματα της υπό δημοσίευση έρευνας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του ΕΚΠΑ για τα αυγά, μιας που δεν τη γνωρίζει. Δεν θα έπρεπε όμως να έχει τις δικές του μετρήσεις για PFAS στα ελληνικά τρόφιμα; Η υποχρέωση της χώρας για αναλύσεις τέτοιου είδους ισχύει από το 2022.
Οι δημοσιευμένες εκθέσεις του ΕΦΕΤ δείχνουν ότι το 2022 και το 2023 οι έλεγχοι ήταν μηδενικοί.
Οι πρώτοι έλεγχοι ξεκίνησαν το 2024. Παρά τα συνεχή αιτήματά μας, ο ΕΦΕΤ μέχρι στιγμής αρνείται να μοιραστεί τα αποτελέσματά τους μαζί μας.
Τη μία και μοναδική γνωστή φορά που έγιναν διεξοδικές αναλύσεις σε ψάρια ελεύθερης αλιείας, πάντως, τα αποτελέσματα δεν ήταν καλά. Το 2022, έρευνα του εργαστηρίου Φασματομετρίας Μαζών και Ανάλυσης Διοξινών του Δημόκριτου, η οποία πέρασε απαρατήρητη, έδειξε ότι τα ψάρια και τα θαλασσινά στην Ελλάδα είναι ακόμη πιο επιβαρυμένα σε PFAS απ’ ό,τι τα αυγά.
«Αυτές οι ουσίες δεν θα έπρεπε να υπάρχουν καθόλου στο περιβάλλον», λέει ο επικεφαλής του εργαστηρίου Λεόντιος Λεοντιάδης. «Είναι θετικό ότι έχουν τεθεί όρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Υπάρχουν στην Ελλάδα εργαστήρια που αναλύουν αυτές τις ουσίες και συμμετέχουν σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα με πολύ σημαντικό όγκο επιστημονικών δημοσιεύσεων. Το μεγαλύτερο από αυτά είναι το εργαστήριο αναλυτικής χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Βρίσκουμε PFAS σε οποιαδήποτε μήτρα και αν κοιτάξουμε», είχε πει ο επικεφαλής του, καθηγητής Νίκος Θωμαϊδης στην πρώτη ελληνική δημόσια συζήτηση με θέμα τα PFAS τον περασμένο Δεκέμβριο.
PFAS στο Ελληνικό: Η Lamda μετράει αλλά δεν μας λέει
Η δεύτερη βασική αντιμετώπιση του ζητήματος PFAS στη χώρα μας, μετά από το δεν μετράμε διεξοδικά, άρα όλα είναι καλά των ελληνικών αρχών είναι το μετράμε αλλά δεν σας λέμε τι βρίσκουμε. Πιο συγκεκριμένα, η εταιρεία Lamda Development, που χτίζει ουρανοξύστες, ξενοδοχεία, καζίνο και καταστήματα στον χώρο του παλιού αεροδρομίου του Ελληνικού.
Όπως όλα τα αεροδρόμια, παλιά και νέα, το Ελληνικό θεωρείται πιθανολογούμενη εστία ρύπανσης από PFAS λόγω της μακροχρόνιας χρήσης πυροσβεστικών αφρών. Πολύ περισσότερο από τις άλλες εστίες, οι εκσκαφές είναι παράγοντας κινδύνου, καθώς μπορεί να φέρνουν στην επιφάνεια ρύπους που είχαν κατεισδύσει σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους.
Ζητήσαμε από τη Lamda στοιχεία για τις συγκεντρώσεις PFAS στο έδαφος, στη σκόνη, στα μπάζα και στο νερό, αλλά η εταιρεία απέφυγε να μας τα δώσει, αναφέροντας μόνο ότι βρίσκεται σε εξέλιξη «μεγάλο πρόγραμμα απορρύπανσης και εξυγίανσης εδάφους και νερού». «Λειτουργώντας προληπτικά, χαρτογραφούμε διαρκώς τα εδάφη στον Μητροπολιτικό Πόλο με στόχο τον περιορισμό πιθανής εξάπλωσης ρυπογόνων ουσιών, όπως αυτών της έρευνάς σας», ανέφερε η Lamda στην απάντησή της προς το Reporters United.
Προσέθεσε ότι κάποια από τα υλικά εκσκαφών καταλήγουν να ενσωματώνονται στα νέα έργα, αλλά μας διαβεβαίωσε ότι πριν συμβεί αυτό, ελέγχονται για PFAS. «Προκειμένου να αποφευχθεί η μεταφορά πιθανά ρυπασμένων υλικών, πριν την επαναχρησιμοποίηση τους εκτελούνται χημικές αναλύσεις δεκάδων παραμέτρων, μεταξύ των οποίων και PFAS».
Ρωτήσαμε το υπουργείο Περιβάλλοντος τι ενημέρωση έχει λάβει για τα PFAS στο Ελληνικό. Μέχρι αυτή τη δημοσίευση, δεν λάβαμε απάντηση.
Η Ελλάδα μετράει λάθος
Κατά τα άλλα, η κατάσταση των επιφανειακών υδάτων στην υπόλοιπη χώρα μοιάζει καλή ως προς το PFOS, πράγμα περίεργο αν συγκριθεί με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Γραφείου Περιβάλλοντος (ΕΕΑ) που παρουσιάζει στοιχεία από 22 χώρες και δείχνει πολύ συχνές υπερβάσεις PFOS σε ποτάμια, λίμνες και παράκτια ύδατα σε όλη την ΕΕ.
Τι έχει συμβεί;
«Η αναλυτική μέθοδος που εφαρμόζεται σήμερα στην Ελλάδα δεν έχει την ευαισθησία που απαιτεί η ευρωπαϊκή οδηγία», εξηγεί ο καθηγητής Στασινάκης. Το γεγονός αυτό πιθανώς εξηγεί γιατί τα ελληνικά στοιχεία δεν εμφανίζονται στους πανευρωπαϊκούς συγκριτικούς πίνακες. Συμπέρασμα: για να διαπιστώσουμε αν όντως τα πράγματα στην Ελλάδα είναι καλύτερα, όπως θέλουμε να λέμε, πρέπει πρώτα να μετρήσουμε όπως οι άλλοι. Ρωτήσαμε το Χημείο του Κράτους γιατί χρησιμοποιούν μέθοδο τόσο μειωμένης ευαισθησίας. Μέχρι αυτή τη δημοσίευση, δεν λάβαμε απάντηση
Για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχει μία πηγή PFAS την οποία δεν μετράμε γιατί δεν υπάρχει ακόμα ευρωπαϊκή νομοθεσία και αυτή είναι η λυματολάσπη. Προτάθηκαν ωστόσο, πολύ πρόσφατα, όρια για PFAS στη λυματολάσπη στις ΗΠΑ. Ανατρέξαμε στις ελάχιστες δημοσιευμένες μετρήσεις και διαπιστώσαμε ότι η λυματολάσπη της Ψυττάλειας, της μονάδας στην οποία καταλήγουν όλα τα λύματα της Αττικής, έχει πενταπλάσιες συγκεντρώσεις PFOS + PFOA από το όριο του 1 μg/kg που πρότεινε για τις δύο αυτές ουσίες η αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ).
Μετά την ανακάλυψη εστιών ρύπανσης με PFAS σε χωράφια και υπόγειο νερό, πολιτείες των ΗΠΑ όπως το Μέιν και χώρες της Ευρώπης όπως η Ελβετία έχουν απαγορεύσει τη διασπορά λυματολάσπης στην αγροτική γη. Στην Ελλάδα περίπου το 5% της παραγόμενης λυματολάσπης καταλήγει στα χωράφια, ενώ το 20% γίνεται κομπόστ.
Το ταμπού των πυροσβεστών
Σε Ευρώπη και Αμερική είναι γνωστό ότι τα αεροδρόμια και οι αεροπορικές βάσεις είναι σημαντικές εστίες ρύπανσης του εδάφους και των υπόγειων υδάτων με PFAS, καθώς επί δεκαετίες αφροί που περιέχουν PFAS χρησιμοποιούνται για τακτικές ασκήσεις πυρόσβεσης.
Το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος αρχικά μας δήλωσε ότι δεν γίνονται δοκιμαστικές ασκήσεις με αφρό, παρά μόνο με νερό. Όταν ανατρέξαμε στο διαδίκτυο και βρήκαμε εικόνες από άσκηση με αφρό στις εγκαταστάσεις καυσίμων του αεροδρομίου το 2014, η εταιρεία μάς απάντησε ότι αυτή ήταν η μοναδική τέτοια άσκηση και ότι οι πυροσβέστες εκπαιδεύονται στη χρήση αφρού «στο εξωτερικό», ενώ για τον τακτικό έλεγχο των πυροσβεστικών οχημάτων χρησιμοποιούνται μόλις 1-3 λίτρα αφρού τον χρόνο. «Βρισκόμαστε σε διαδικασία προμήθειας Πυροσβεστικού Αφρού Κατάσβεσης ο οποίος δεν περιέχει υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS)», ανέφερε.
Ανατρέχοντας πάντως στις πρόσφατες προμήθειες της Πυροσβεστικής, οι ποσότητες είναι πολύ μεγαλύτερες. Αγοράστηκαν 50.000 λίτρα αφρού που περιέχει PFAS για δύο χρόνια.
Προσπαθήσαμε να συζητήσουμε για το θέμα με την Πυροσβεστική και να καταλάβουμε πόσοι τόνοι από αυτόν τον αφρό διασπείρονται κάθε χρόνο στο περιβάλλον και πόσοι επιστρέφονται στους κατασκευαστές.
Ούτε το Πυροσβεστικό Σώμα θέλησε να μιλήσει, παρότι οι πυροσβέστες κατεξοχήν υφίστανται τις τραγικές συνέπειες της έκθεσης στους αφρούς φθορίου (AFFF). Στις συνέπειες αυτές περιλαμβάνεται η εμφάνιση καρκίνου των όρχεων, ένα θέμα-ταμπού στο εσωτερικό των σωμάτων ασφαλείας.
