Το πρώτο μέρος της έρευνας είναι διαθέσιμο εδώ.
Το δεύτερο μέρος της έρευνας είναι διαθέσιμο εδώ.
Το τρίτο μέρος της έρευνας είναι διαθέσιμο εδώ.
Στην περίπτωση της έρευνας για το Costa Navarino, η ιδιοκτήτρια εταιρεία ΤΕΜΕΣ από την αρχή προθυμοποιήθηκε να μας παράσχει τα περισσότερα από τα δεδομένα που ζητήσαμε, και να μας φέρει σε επαφή με τους αρμόδιους σε δημόσιες υπηρεσίες.
Πώς όμως ελέγχει κανείς τα στοιχεία που παρέχει η εταιρεία, όταν η ίδια η εταιρεία είναι η μόνη που μετράει;
Το Reporters United συνομίλησε με πλήθος επιστημόνων, προκειμένου να διαλευκάνουμε τη μεθοδολογία της μέτρησης των απορροών των ποταμών. Μία ακόμη δυσκολία είναι ότι οι επιστήμονες, δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, πολύ δύσκολα τοποθετούνται επωνύμως, ακόμη και όταν τα στοιχεία είναι αδιάσειστα. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίσαμε και στα δύο μέρη της έρευνας.
Για να βρούμε παλιότερα δημόσια αρχεία, που δεν ήταν διαθέσιμα διαδικτυακά, έπρεπε να απευθυνθούμε σ’ ένα γαϊτανάκι υπηρεσιών. Σε μία περίπτωση ανατρέξαμε στο προσωπικό αρχείο υπαλλήλου, που προθυμοποιήθηκε να μας εξυπηρετήσει.
(Λιγοστά) δημοσιεύματα με ερωτήματα για τα Costa Navarino
Στις δυσκολίες συγκέντρωσης πρωτογενούς πληροφορίας, οφείλουμε να αναφέρουμε και τη σχεδόν καθολική απουσία δημοσιευμάτων που εξέταζαν με κριτική ματιά τις ΠΟΤΑ και τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις – με την εξαίρεση των επιστολών Γκόνη – Κωνσταντακόπουλου στον Ιό της Ελευθεροτυπίας και με κάποιες αναρτήσεις του μπλογκ Η Καλύβα ψηλά στο βουνό. Πολλά δημοσιεύματα όπως αυτά του περιοδικού Γαλέρα και του σάιτ Ecocrete ή της εφημερίδας Εποχή δεν είναι αναρτημένα ή ενεργά στο διαδίκτυο.
Φως στην ομίχλη της μονομερούς πληροφόρησης κάποιες νομικές και επιστημονικές δημοσιεύσεις, όπως το άρθρο του δικηγόρου Ελευθέριου Δικαίου, καθώς και η διπλωματική εργασία της αρχιτεκτόνισσας Αναστασίας Βλάση και η διπλωματική εργασία της τοπογράφου Άννας Διονυσοπούλου, κατοίκου του χωριού Σχινόλακκα Μεσσηνίας, για την τουριστική φέρουσα ικανότητα της λιμνοθάλασσας της Γιάλοβας και της Βοϊδοκοιλιάς.
Κομβικό ρόλο στην έρευνα έπαιξε η διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία της περιβαλλοντικής γεωγράφου Διονυσίας Μαρκοπούλου, η οποία είχε αντιπαραβάλει τα όρια των δύο ΠΟΤΑ με τις περιοχές Natura, διαπιστώνοντας ότι εντός Natura βρίσκεται το 43,01% της ΠΟΤΑ Ρωμανού και το 25,90% της ΠΟΤΑ Πύλου (δεδομένα 2016). Αντίθετα, ο δικός μας σημερινός υπολογισμός έδειξε πολύ μικρότερη επικάλυψη στον Ρωμανό. Η επακόλουθη έρευνα οδήγησε στην αποκάλυψη πως η Natura είχε μειωθεί.
Τέλος, στα αρχικά στάδια της χωρικής ανάλυσης δεχθήκαμε την pro bono βοήθεια του Alexandre Brutelle, συνιδρυτή του δικτύου Environmental Investigative Forum (EIF).
Απ’ το χαρτί στον χάρτη
Τα επίσημα χωρικά δεδομένα είναι ελάχιστα και δομημένα με τέτοιο τρόπο που η χρήση τους στην έρευνα είναι από δύσκολη έως αδύνατη. Έτσι, τα περισσότερα χωρικά τεκμήρια της έρευνας βρέθηκαν σε έγγραφα όπως ΦΕΚ και τεύχη Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) σε μορφή pdf. Για να γεω-εντοπίσουμε (georeferencing) την ακριβή θέση των εγγράφων πάνω στον χάρτη, χρησιμοποιήσαμε το QGIS.
To QGIS είναι ένα πρόγραμμα χαρτογράφησης ανοιχτής πηγής (open source) που οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιήσει δωρεάν και να παρέμβει στον προγραμματιστικό του κώδικα. Επιτρέπει την ανάλυση, σύγκριση και επεξεργασία δεδομένων συνδέοντάς τα ταυτόχρονα με μια τοποθεσία. Χρησιμοποιείται κυρίως από γεωγράφους, περιβαλλοντολόγους, μηχανικούς και άλλους επιστήμονες, αλλά είναι ιδιαίτερα χρήσιμο και στη δημοσιογραφία καθώς τεκμηριώνει στοιχεία με οποιαδήποτε χωρική διάσταση, όπως ένα στίγμα στον χάρτη.
Ο γεω-εντοπισμός (ή γεω-αναφορά) είναι η διαδικασία κατά την οποία μια επίπεδη εικόνα, όπως ένας χάρτης ή ένα σκαναρισμένο έγγραφο, συνδέεται με πραγματικές γεωγραφικές συντεταγμένες, ώστε να ευθυγραμμίζεται σωστά με άλλα γεωγραφικά δεδομένα. Σαν να τοποθετούμε ένα αυτοκόλλητο σε μια υδρόγειο σφαίρα ακριβώς στο σωστό σημείο.
Στη δική μας έρευνα, καταφέραμε μέσω του QGIS:
Στο Α’ μέρος:
- να χαρτογραφήσουμε με ακρίβεια τα ποτάμια και τις λεκάνες απορροής των ποταμών Σέλα και Γιαννούζαγα απ’ όπου αντλεί νερό η TEMEΣ, βασιζόμενες σε έντυπο χάρτη που εκπόνησε για το Reporters United ειδικός επιστήμονας.
- να βρούμε το ακριβές γεωγραφικό στίγμα εγκαταστάσεων όπως οι σταθμοί υδροληψίας και να εντοπίσουμε τη διαδρομή των αγωγών νερού από τα ποτάμια στα ξενοδοχεία, όπως σημειώνονταν σε Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη του υπουργείου Περιβάλλοντος.
- να τοποθετήσουμε τους κρατικούς και εταιρικούς μετεωρολογικούς σταθμούς στον χάρτη και να διαπιστώσουμε ότι στην περιοχή των ΠΟΤΑ μόνο η ΤΕΜΕΣ μετρά τις βροχοπτώσεις, τεκμηριώνοντας έτσι την περιβαλλοντική και υδρολογική κηδεμονία που ασκεί στην περιοχή.
- να γεωεντοπίσουμε τις συντεταγμένες των σταθμών μέτρησης υπόγειων υδάτων που μας έδωσε η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), διαπιστώνοντας ότι τα περισσότερα υπόγεια υδροσυστήματα σε κίνδυνο βρίσκονται κοντά στις ΠΟΤΑ Ρωμανού και Πύλου.
Β’ μέρος:
- να εντοπίσουμε τα όρια των ΠΟΤΑ του Costa Navarino και να μετρήσουμε το εμβαδό που καταλαμβάνουν τα ξενοδοχεία, χρησιμοποιώντας δύο χάρτες από την ΚΥΑ 4671/28-2-2014.
- να διαπιστώσουμε το τμήμα της Νatura που βρισκόταν μέσα στην ΠΟΤΑ το 2012 και το 2017, μετά από τροποποίηση των ορίων από το υπουργείο Περιβάλλοντος.
Γ’ μέρος:
- να υπολογίσουμε την ακριβή θέση του εστιατορίου Barbouni της ΤΕΜΕΣ, που βρίσκεται πάνω στον αιγιαλό, εντός της προστατευόμενης περιοχής Natura.
- να αναδείξουμε ασυνέχειες ως προς το μέγεθος, τη διάταξη, τις χρήσεις και την ορολογία που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την κατασκευή στις περιβαλλοντικές μελέτες και αδειοδοτήσεις, από το 2005 έως το 2022.
Η μεθοδολογία που ακολουθήσαμε για το Barbouni
Τα ευρήματα για το πολυτελές εστιατόριο βασίστηκαν κυρίως στα έγγραφα στα οποία μας παρέπεμψαν η εταιρεία ΤΕΜΕΣ και το υπουργείο Περιβάλλοντος στο πλαίσιο των ερωτημάτων που τους απευθύναμε.
- Απόσπασμα Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) της ΤΕΜΕΣ (2005), που μας παραχώρησε η εταιρεία.
- Σχέδιο Γενικής Διάταξης Εγκαταστάσεων της ΜΠΕ του 2005, που μας παραχώρησε η εταιρεία.
- Αδειοδότηση Περιβαλλοντικών Όρων της ΜΠΕ του 2005 που δημοσιεύθηκε στην ΚΥΑ 146477/2437/24.05.2006
- Παραχώρηση Άδειας Χρήσης Αιγιαλού από την Περιφέρεια Πελοποννήσου (2008).
- Σχέδιο Γενικής Διάταξης Εγκαταστάσεων της ΜΠΕ του 2014, που μας παραχώρησε η εταιρεία.
- Τροποποίηση – Ανανέωση χρονικής διάρκειας ισχύος της ΚΥΑ 146477/2437/24.05.2006, που δημοσίευσε το υπουργείο. Περιβάλλοντος, εγκρίνοντας την ΜΠΕ του 2014.
- ΜΠΕ για τις περιοχές Natura 2000 της Περιφέρειας Πελοποννήσου που εκτέλεσε η εταιρεία Nerco το 2022.
Μια πιο τεχνική μεθοδολογία της Natura
Η τεκμηρίωση της περικοπής της Natura Πύλου (επίσημα GR255004), στο β’ μέρος της έρευνας, ήταν χαρτογραφικά η πιο απαιτητική. Για λόγους διαφάνειας παραθέτουμε μια πιο εκτεταμένη περιγραφή των βημάτων που ακολουθήσαμε.
Κύρια πηγή δεδομένων ήταν το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πληροφοριών και Παρατηρήσεων για το Περιβάλλον (ΕΙΟΝΕΤ), όπου δημοσιεύονται οι μελετητικοί φάκελοι των έργων επικαιροποίησης του δικτύου Natura 2000, τους οποίους η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να καταθέτει στην Κομισιόν. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήσαμε τρεις φακέλους με εκδοχές (versions) τριών ετών για τις ελληνικές περιοχές Natura 2000:
- 2012: φάκελος version 29
- 2018: φάκελος version 30
- 2021: φάκελος version 32
Κάθε φάκελος περιέχει τεχνικές εκθέσεις και γεωχωρικά αρχεία (.shp – shapefiles) της μελέτης. Τα γεωχωρικά αρχεία, στη δική μας περίπτωση, περιείχαν τα περιγράμματα των περιοχών Natura σε μια μορφή που «διαβάζεται» από το QGIS και εμφανίζει το περίγραμμα πάνω στον χάρτη. Επιπλέον, τα γεωχωρικά αρχεία διαθέτουν και ορισμένες πληροφορίες σε μορφή πίνακα (attributes table), όπως είναι η έκτασή των περιοχών σε εκτάρια (1 εκτάριο = 10 στρέμματα).
Το σημαντικότερο πλεονέκτημα των γεωχωρικών αρχείων είναι ότι τα σημεία, οι γραμμές ή τα πολύγωνα έχουν γεωγραφικές συντεταγμένες και είναι ήδη γεωεντοπισμένα με ακρίβεια. Έτσι, θεωρούμε ότι οι πληροφορίες που πήραμε από τα συγκεκριμένα αρχεία είναι έγκυρες και αξιόπιστες.
Σύμφωνα με την εκδοχή v.29 του 2012 του ΕΙΟΝΕΤ, η GR2550004 είχε εμβαδό 35.519,7 στρέμματα. Η αμέσως επόμενη εκδοχή έπειτα από την τροποποίηση των ορίων από το Κτηματολόγιο είναι η v.30 που δημοσιεύεται το 2018, η οποία όμως, είναι “κλειδωμένη”. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόσβαση στα γεωχωρικά αρχεία ώστε να ελέγξουμε το νέο σχήμα της Natura και να το συγκρίνουμε με το προηγούμενο.
Το μοναδικό προσβάσιμο αρχείο είναι το «Report_on_changes», μια έκθεση με τις αλλαγές μεταξύ 2012 και 2018. Σ’ αυτήν, η έκταση της GR2550004 είναι 34.637,8 στρέμματα, δηλαδή είναι μειωμένη κατά 881,9 στρέμματα. Ελλείψει γεωχωρικού αρχείου και γνωρίζοντας ότι από το 2018 και έπειτα τα όρια της έκτασης δεν τροποποιήθηκαν, χρησιμοποιήσαμε για τους υπολογισμούς μας το γεωχωρικό αρχείο της εκδοχής v.32 του 2021.
Αφού πιστοποιήσαμε το σχήμα της GR2550004, πριν και μετά την τροποποίηση, και διαπιστώσαμε τη μείωση, ελέγξαμε αν σχετίζεται χωρικά με το Costa Navarino. Τοποθετήσαμε ή επιθέσαμε (οverlay) τα περιγράμματα των ΠΟΤΑ, όπως είχαν προκύψει από τον γεωεντοπισμό των αντίστοιχων ΦΕΚ (βλ. παραπάνω), επάνω από τα σχήματα της Natura για το 2012 και το 2018, αντίστοιχα.
Η «επί-θεση» (overlay) είναι η διαδικασία συνδυασμού δύο ή περισσότερων επιπέδων γεωγραφικών δεδομένων (layers) για να δούμε πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Είναι σαν να βάζουμε έναν διαφανή χάρτη πάνω σ’ έναν άλλο και να βλέπουμε πού επικαλύπτονται ή διασταυρώνονται δρόμοι, ποτάμια ή όρια.
Στη συνέχεια, υπολογίσαμε πόση έκταση Natura βρισκόταν εντός των ΠΟΤΑ το 2012 και το 2018. Διαπιστώσαμε ότι η περιοχή Natura που βρισκόταν μέσα στην ΠΟΤΑ Ρωμανού μειώθηκε σχεδόν κατά 46% (από 478,6 σε 259,8 στρέμματα) και μάλιστα με τρόπο που εμφανώς ακολουθεί το περίγραμμα της ΠΟΤΑ.
Στους παρακάτω πίνακες φαίνονται συγκεντρωτικά όλα τα αποτελέσματα των μετρήσεων που κάναμε για τη Natura GR2550004 και τη σχέση της με τις ΠΟΤΑ Ρωμανού και Πύλου.
