Φωτογραφίες – drone: Νίκος Παλαιολόγος
Editor: Νικόλας Λεοντόπουλος
Το 2017 το ελληνικό κράτος συρρίκνωσε την περιοχή Natura 2000 στη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας («Ειδική Ζώνη Διατήρησης», με κωδικό GR2550004) πάνω στην οποία είχαν ήδη χτιστεί και λειτουργούσαν τα δύο ξενοδοχεία του Costa Navarino στον Ρωμανό της Πύλου (Romanos Resort και Westin Resort Costa Navarino), προσαρμόζοντάς την στα όρια της επιχείρησης.
Στο δεύτερο μέρος της έρευνας για τη μεγάλη τουριστική επένδυση του Costa Navarino (το πρώτο μέρος εδώ), το Reporters United τεκμηριώνει πως:
- Το υπουργείο Περιβάλλοντος μείωσε την περιοχή Natura στην ΠΟΤΑ Ρωμανού, όπου βρίσκονται δύο ξενοδοχεία και ένα γκολφ, με τρόπο που εμφανώς ακολουθεί το περίγραμμα της επένδυσης του Costa Navarino. Μετά την αλλαγή το 2017, το 45,7% της Natura εντός ΠΟΤΑ, σχεδόν η μισή, βρέθηκε εκτός.
- Το υπουργείο μείωσε τη Natura χωρίς να ενημερώσει για την αλλαγή το σχετικό ΦΕΚ. Αντιθέτως, δήλωσε την αλλαγή στην Κομισιόν, χωρίς όμως να την αιτιολογήσει σε ό,τι αφορά την ΠΟΤΑ Ρωμανού. Η Κομισιόν επιβεβαιώνει την έλλειψη αιτιολόγησης, αλλά διευκρινίζει ότι δεν ήταν υποχρεωτική κατά τον ευρωπαϊκό νόμο.
- Η εταιρεία Nerco, στην οποία το υπουργείο Περιβάλλοντος ανέθεσε τη μελέτη για τη συγκεκριμένη περιοχή Natura, είχε στο παρελθόν πελάτη της την ΤΕΜΕΣ.
Στηρίξτε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!
Η συρρίκνωση της Natura
Το 2001, αρκετά χρόνια πριν θεσμοθετηθούν οι περιοχές Natura, η εταιρεία ΤΕΜΕΣ είχε κατοχυρώσει τη θέση της ΠΟΤΑ στη Μεσσηνία, στον Ρωμανό και την Πύλο.
Η περιοχή Natura GR2550004 προτάθηκε ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας το 1996, εγκρίθηκε από την Κομισιόν (μαζί με συνολικά 239 προτεινόμενες περιοχές της Ελλάδας) τον Σεπτέμβριο του 2006, ενώ πήρε ακόμη πέντε χρόνια, ώς το 2011, με τον νόμο 3937, για να θεσμοθετηθεί από το ελληνικό κράτος ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης, κατ’ εφαρμογή της Οδηγίας για την προστασία των οικοτόπων.
Παράλληλα, ξεκίνησαν διαδικασίες τροποποίησης των ορίων της για την ορθότερη χαρτογραφική αποτύπωσή τους. Η βασικότερη μεταβολή έγινε κατά την επικαιροποίηση του εθνικού καταλόγου του δικτύου, με έργα του Ελληνικού Κτηματολογίου (2013-2015) και του υπουργείου Περιβάλλοντος (2014-2015), που ξεκίνησαν επί κυβερνήσεων Παπαδήμου και Σαμαρά και θεσμοθετήθηκαν το 2017 (επί κυβέρνησης Τσίπρα).
Ειδικά στην ΠΟΤΑ Ρωμανού, όπου είχαν ήδη χτιστεί τότε τα δύο ξενοδοχεία και το γήπεδο γκολφ του Costa Navarino, το αποτέλεσμα της μείωσης ήταν αναλογικά μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη μεταβολή που έγινε στη συγκεκριμένη περιοχή Natura και αντιστοιχεί στο 24,8% των περικοπών που έγιναν συνολικά στην περιοχή GR2550004.
Τα Costa Navarino ανήκουν στον όμιλο ΤΕΜΕΣ (Τουριστικές Επιχειρήσεις Μεσσηνίας ΑΕ), τον οποίο ελέγχει κατά 75% η οικογένεια Κωνσταντακόπουλου και κατά 25% το fund Olayan.
Η ΤΕΜΕΣ ιδρύθηκε το 1997. Δεκατρία χρόνια μετά άνοιξε το πρώτο Costa Navarino.
Το νέο πετράδι στο στέμμα της ΤΕΜΕΣ είναι το αθηναϊκό ξενοδοχείο Χίλτον, το οποίο θα ξανανοίξει πλήρως ανακαινισμένο το 2025.
Ο όμιλος συμμετέχει στο πρότζεκτ του Ελληνικού αναπτύσσοντας με τη Lamda (όμιλος Λάτση) ξενοδοχεία και οικιστικά συγκροτήματα.
Πατριάρχης της οικογένειας ο εφοπλιστής Βασίλης Κωνσταντακόπουλος ο οποίος το 1975 ίδρυσε την Costamare, σήμερα από τις μεγαλύτερες εταιρείες μεταφοράς κοντέινερ στον κόσμο.
Ο Καπετάν Βασίλης, όπως ευρέως ήταν γνωστός, πέθανε το 2011. Την «αυτοκρατορία» του διαχειρίζονται οι τρεις γιοί του, ο Κωστής τα ναυτιλιακά, ο Αχιλλέας τα τουριστικά ενώ ο Χρήστος δραστηριοποιείται μέσα από τη Faliro House στην παραγωγή ταινιών.
Η οικογένεια είχε (επί Καπετάν Βασίλη) και συνεχίζει να έχει στενούς δεσμούς με τους τρεις τελευταίους πρωθυπουργούς της ΝΔ (Καραμανλή, Σαμαρά, Μητσοτάκη).
Ο σημερινός πρωθυπουργός παρενέβη δημόσια υπέρ της ΤΕΜΕΣ δύο φορές τον τελευταίο χρόνο (εδώ και εδώ) αλλά και το 2019, στην πρώτη του επίσκεψη στη Μεσσηνία ως πρωθυπουργός.
Αρχικά οι τουριστικές εγκαταστάσεις βρίσκονταν, πριν το 2017, κατά 36,76% εντός περιοχής Natura, ενώ σήμερα εντός της περιοχής Natura που απέμεινε βρίσκεται πλέον το 20% της ΠΟΤΑ. Η περικοπή της Natura ακολουθεί ακριβώς τα όρια της ΠΟΤΑ.
Ταυτόχρονα, στην περιοχή της ΠΟΤΑ Πύλου, όπου δεν είχε ακόμη ανεγερθεί ξενοδοχείο, σημειώθηκε συνολικά από διάφορες προσθήκες μικρή αύξηση της Natura κατά 5%, σε περιοχές που, σύμφωνα με την τελευταία περιβαλλοντική μελέτη για τις Natura, είναι χαμηλότερης προστασίας από την παραλία Ρωμανού.
«Σε καμία περίπτωση η προβαλλόμενη διευθέτηση ή διόρθωση ορίων δεν μπορεί να περιλαμβάνει μείωση της έκτασης της προστατευόμενης περιοχής».
Γιώργος Μπάλιας, αναπληρωτής καθηγητής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και δικηγόρος
Το 2012, οι υπουργοί Περιβάλλοντος και Μεταφορών θεσμοθέτησαν τις τεχνικές προδιαγραφές για το έργο της επικαιροποίησης του δικτύου Natura 2000 από το Κτηματολόγιο. Σε αυτές προβλέπουν πως μπορούν να γίνουν μεταβολές σε έκταση μέχρι και το 5% της υφιστάμενης έκτασης του δικτύου.
Η συνολική μεταβολή της έκτασης της GR2550004 είναι 2,5% – δηλαδή κάτω από το όριο του 5%. Η μεταβολή αυτή μπορεί να φαίνεται μικρή αλλά έχει τη σημασία της. Οι αλλαγές φαίνεται ότι είναι συγκεντρωμένες στην περιοχή του Ρωμανού, ενώ στην υπόλοιπη έκταση της Natura είναι μικρές και φαίνεται να αφορούν προσαρμογές στους δρόμους και την ακτογραμμή.
Σύμφωνα με τα αρχεία της ΕΕ, το 1/4 των αλλαγών (24,8%) αφορούσαν την μικρή περιοχή του Ρωμανού (που αντιστοιχούσε στο 1,35% όλης της προστατευόμενης έκτασης), ενώ τα υπόλοιπα 3/4 τις άλλες περιοχές (που αντιστοιχούσαν στο 98,65% της Natura).
«Αυτά που λένε τα υπουργεία για το 5% είναι εντελώς αυθαίρετα», αναφέρει στο Reporters United ο Γιώργος Μπάλιας, αναπληρωτής καθηγητής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και δικηγόρος. «Παραβιάζουν την Οδηγία 92/43/ΕΚ για την προστασία των ειδών και των οικοτόπων. Μάλιστα υπάρχουν αποφάσεις πάρα πολύ σημαντικές του Δικαστηρίου της ΕΕ (ενδεικτικά, C-301/12 και C-281/16), που αναφέρουν ότι δεν μπορεί να προβεί το κράτος μέλος μονομερώς στη μείωση του δικτύου Natura 2000, παρά πρέπει να το ανακοινώσει στην Επιτροπή και αφού προηγουμένως υπάρχει μια επιστημονική αξιολόγηση», ανεξαρτήτως του μεγέθους μείωσης της περιοχής. «Σε καμία περίπτωση η προβαλλόμενη διευθέτηση ή διόρθωση ορίων δεν μπορεί να περιλαμβάνει μείωση της έκτασης της προστατευόμενης περιοχής».
Το ελληνικό κράτος αποκρύπτει τη μείωση της Natura
Επιπλέον, το ελληνικό κράτος αποκρύπτει μέχρι σήμερα τη μείωση από την ελληνική νομοθεσία.
Απαντώντας στο Reporters United, το υπουργείο Περιβάλλοντος ισχυρίστηκε ότι «ο εθνικός κατάλογος των περιοχών Natura 2000 επικαιροποιήθηκε και επικυρώθηκε» με υπουργική απόφαση που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 4432 τον Δεκέμβριο του 2017. Αλλά όταν ανατρέξαμε στο συγκεκριμένο ΦΕΚ, διαπιστώσαμε ότι σε ό,τι αφορά τη Natura στην ΠΟΤΑ Ρωμανού η συρρίκνωσή της δεν καταγράφηκε.
Στην υπουργική απόφαση του Δεκεμβρίου του 2017, με την οποία θεσμοθετήθηκε η επικαιροποίηση του δικτύου, η περιοχή «Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρία, Άγιος Δημήτριος» παρουσιάζεται με εμβαδόν 35.519,7 στρεμμάτων (3.551,97 σε εκτάρια, όπως αναγράφεται στις αποφάσεις), χωρίς δηλαδή μεταβολή από την προηγούμενη υπουργική απόφαση του 2011.
Κάτω: Απόσπασμα από το παράρτημα (σελ. 15) του ΦΕΚ 4432/B/15-12-2017.
Αντιθέτως, το κράτος ενημέρωσε την ευρωπαϊκή βάση δεδομένων για το ίδιο θέμα: Στην επόμενη έκδοση της Natura (εκδ. 30) στο ευρωπαϊκό δίκτυο EIONET, η συγκεκριμένη περιοχή έχει μεταβληθεί σε 34.637,8 στρέμματα (3.463,78 εκτάρια) με βάση στοιχεία που κατέθεσε στο μεταξύ το υπουργείο Περιβάλλοντος.
Απόσπασμα από την έκθεση που κατέθεσε το υπουργείο Περιβάλλοντος στην ευρωπαϊκή βάση EIONET.
Με άλλα λόγια, η έκταση στην ελληνική νομοθεσία εμφανίζεται αμείωτη, ενώ στην ευρωπαϊκή βάση δεδομένων μειώνεται κατά 882 στρέμματα.
Το ΥΠΕΝ απάντησε δύο φορές στο Reporters United.
Σχετικά με την προσαρμογή των ορίων της Natura στα όρια της ΠΟΤΑ Ρωμανού, το υπουργείο απάντησε πως «η διαφορά […] οφείλεται στην προσαρμογή του παλαιότερου ορίου στα όρια της κεντρικής οδού Πύλου-Γαργαλιάνου αλλά και σε όρια μικρότερων οδών για λόγους εξορθολογισμού των ορίων. Επιπλέον υπάρχουν τροποποιήσεις στα όρια της ακτογραμμής».
Η πρώτη απάντηση του υπουργείου Περιβάλλοντος εδώ.
Η δεύτερη απάντηση του υπουργείου Περιβάλλοντος εδώ.
Το υπουργείο ισχυρίζεται επίσης ότι οι τροποποιήσεις των ορίων της Natura «επεξηγούνται στο συνοδευτικό αρχείο που στάλθηκε στην ΕΕ (ΕΙΟΝΕΤ) μαζί με τα νέα όρια».
Απαντώντας στα ερωτήματα του Reporters United, εκπρόσωπος της Κομισιόν αποκαλύπτει: «Η Ελλάδα δεν παρείχε αιτιολόγηση για τις αλλαγές στην περιοχή GR2550004 LIMNOTHALASSA PYLOU (DIVARI) KAI NISOS SFAKTIRIA, AGIOS DIMITRIOS όταν κατέθεσε τις πληροφορίες το 2018. Ωστόσο, δεν ήταν νομικά υποχρεωμένη να κάνει κάτι τέτοιο, σύμφωνα με την Οδηγία για τους οικοτόπους».
Σύμφωνα με την Κομισιόν, η αλλαγή «δεν κρίθηκε σημαντική» από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, την αρμόδια υπηρεσία της, και γι’ αυτό «δεν ακολούθησε περαιτέρω έρευνα».
«Είναι εμφανές ότι γίνεται μία αναίτια επίθεση κατά της Εταιρείας μας, με ανακρίβειες και βαρύτατα συκοφαντικούς υπαινιγμούς».
Απάντηση ΤΕΜΕΣ στο Reporters United
Η απάντηση της Κομισιόν στα ερωτήματα του Reporters United εδώ.
«Κατά τη γνώμη μου, η “ποσοτική” αυτή προσέγγιση της Επιτροπής δεν θα άντεχε στον έλεγχο του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα έκρινε υπέρ της “ποιοτικής” προσέγγισης και δεν θα επέτρεπε καμία εξαίρεση χωρίς τεκμηρίωση», σημειώνει στο Reporters United ο Αντώνιος Σηφάκης, δικηγόρος με ειδίκευση σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Μπάλια, «η απάντηση της Κομισιόν έχει σκοπό να μην εκθέσει την κυβέρνηση. Αλλά δεν την καλύπτει κιόλας. Αφήνει το θέμα ανοιχτό».
Η Σοφία Παυλάκη, δικηγόρος Αθηνών και μέλος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας, λέει: «Θεωρείται απαγορευμένη η οριστική κατάργηση έστω και μέρους της Natura που επέρχεται με τον αποχαρακτηρισμό και τη μείωσή της, γιατί το Σύνταγμα επιβάλλει στην Πολιτεία τη λήψη μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος». H κ. Παυλάκη επισημαίνει ότι «για τον αποχαρακτηρισμό (μείωση)» θα έπρεπε «να τηρηθεί διαδικασία ίδια με εκείνη του χαρακτηρισμού. Επομένως, μη νόμιμα συντελέστηκε η μείωση και ο αποχαρακτηρισμός της Natura με υπουργική απόφαση».
ΤΕΜΕΣ προς Reporters United: «Αναίτια επίθεση κατά της εταιρίας μας»
Απαντώντας στις ερωτήσεις του Reporters United, η ΤΕΜΕΣ μάς απηύθυνε νομικές απειλές αλλά και κατηγορίες:
«Τόσο στο δημοσίευμά σας στις 3.9.2024, όσο και στις ερωτήσεις που μας θέσατε για το επόμενο δημοσίευμά σας, είναι εμφανές ότι γίνεται μία αναίτια επίθεση κατά της Εταιρίας μας, με ανακρίβειες και βαρύτατα συκοφαντικούς υπαινιγμούς, που προσβάλλουν το κύρος και την αξιοπιστία της Εταιρίας μας καθώς και το επαγγελματικό ήθος των στελεχών της».
Και η εταιρεία καταλήγει: «Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και επιφυλασσόμενοι όλων των νομίμων δικαιωμάτων μας, δεν μπορούμε να διατηρήσουμε τον καλόπιστό από πλευράς μας διάλογο και δεν θα απαντήσουμε στις ερωτήσεις σας για το θέμα».
Περιορίζεται πάντως να δηλώσει τα εξής ως προς την υπόθεση της Natura:
«Προς γνώση σας και για τις νόμιμες συνέπειες, σας ενημερώνουμε:
(α) ότι η έκταση στην οποία αναφέρεστε, διαχρονικά εντάσσονταν σε περιοχή οικοανάπτυξης Natura στην οποία ανέκαθεν επιτρέπονταν πανελλαδικά οι τουριστικές χρήσεις και κτηριακές εγκαταστάσεις και όχι σε ζώνη Natura υψηλής προστασίας και
(β) οι εγκαταστάσεις και τα έργα της Εταιρίας μας στην εν λόγω έκταση έχουν ολοκληρωθεί, σύμφωνα με τις ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες που έχουν εκπονηθεί για την περιοχή πολύ πριν της δεκαπενταετίας και λειτουργούν από το 2010. Συνεπώς, η τυχόν εξαίρεση των εν λόγω εκτάσεων από τα όρια της περιοχής Natura δεν ωφελεί σε τίποτα την εταιρία μας, ούτε αλλάζει κάτι».
Ολόκληρη η απάντηση της ΤΕΜΕΣ στο Reporters United εδώ.
Το υπουργείο ανέθεσε τη μελέτη για τη Natura στην εταιρεία που έχει πελάτη την ΤΕΜΕΣ
Ακόμη και μετά τη συρρίκνωση, η ΠΟΤΑ Ρωμανού παραμένει εντός της Natura GR2550004 σε ποσοστό 20% και η ΠΟΤΑ Πύλου σε ποσοστό 27,5%. Όμως, η πιο πρόσφατη Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για τη Natura, την οποία ενέκρινε το ΥΠΕΝ, το αποκρύπτει μερικώς, υποστηρίζοντας πως η ΠΟΤΑ Ρωμανού «εφάπτεται» και η ΠΟΤΑ Πύλου «γειτνιάζει» με την περιοχή Natura.
Όμως, η εταιρεία Nerco – N. Xλύκας και Συνεργάτες ΑΕΜ, που εκπόνησε τη μελέτη για λογαριασμό του υπουργείου Περιβάλλοντος, είχε στο παρελθόν πελάτη της την ΤΕΜΕΣ του Costa Navarino, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της.
H Nerco ανέλαβε το 2013, μαζί με μια δεύτερη εταιρεία, την ΟΙΚΟΜ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΠΕ, μία από τις δύο συμβάσεις χαρτογράφησης των περιοχών Natura 2000 για λογαριασμό του Εθνικού Κτηματολογίου – το έργο δηλαδή, στα πλαίσια του οποίου προέκυψε η συρρίκνωση της περιοχής Natura στην ΠΟΤΑ Ρωμανού.
Η ίδια εταιρεία συμμετείχε στην κοινοπραξία που ανέλαβε από το υπουργείο Περιβάλλοντος τα τελευταία διαχειριστικά σχέδια υδάτων (ΣΔΛΑΠ) για τα υδατικά διαμερίσματα της Πελοποννήσου (στα οποία, όπως δείξαμε στο πρώτο ρεπορτάζ για το Costa Navarino, οι χρήσεις νερού των γκολφ της ΤΕΜΕΣ αναγράφονται ως «γεωργία»).
Ρωτήσαμε τον κ. Νίκο Χλύκα και την εταιρεία Nerco αν προκύπτει σύγκρουση συμφέροντος από όλες αυτές τις αναθέσεις (τόσο του υπουργείου όσο και της ΤΕΜΕΣ). Δεν λάβαμε απάντηση.
Σημείωση: Οι υπολογισμοί των αλλαγών στην περιοχή Natura 2000 που αφαιρέθηκε έγιναν από το Reporters United με μεθόδους ανοιχτών πηγών και ενδέχεται να περιέχουν περιθώριο λάθους.
