Το Outlaw Ocean Project (Ωκεανός Χωρίς Νόμο) είναι η κυλιόμενη πολυμεσική δημοσιογραφική έρευνα του συγγραφέα και βραβευμένου με Pulitzer ρεπόρτερ των New York Times, Ίαν Ουρμπίνα. Το Reporters United έχει αναλάβει τη δημοσίευση κειμένων και οπτικοακουστικού υλικού από το πρότζεκτ, το οποίο προσεγγίζει το πώς παράνομες πράξεις και εγκλήματα στην ανοιχτή θάλασσα θέτουν σε κίνδυνο αφενός τις ζωές αλιέων και ναυτικών, αφετέρου τη βιοποικιλότητα και τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Βρισκόμαστε στα ανοιχτά των ακτών της Νότιας Κορέας. Ανεμοδαρμένα ξύλινα «αλιευτικά-φαντάσματα» πλέουν ακυβέρνητα για μήνες στα νερά της Θάλασσας της Ιαπωνίας. Κουβαλούν μονάχα ξεψυχισμένα από την πείνα κορμιά βορειοκορεατών ψαράδων. Τα σώματά τους έχουν αρχίσει να αποσυντίθενται  και να μετατρέπονται σε άμορφη μάζα. Το 2019, πάνω από 150 αλιευτικά ξεβράστηκαν στις ακτές της Ιαπωνίας. Ο αριθμός τους ξεπερνά  την τελευταία πενταετία τα 500.

Για πολλά χρόνια το φαινόμενο των ακυβέρνητων μακάβριων αλιευτικών προκαλούσε τον προβληματισμό της ιαπωνικής αστυνομίας. Η επικρατέστερη εκδοχή ήταν ότι η κλιματική αλλαγή έκανε τους πληθυσμούς των καλαμαριών να ταξιδεύουν πιο μακριά από τις ακτές της Βόρειας Κορέας, αναγκάζοντας τους ψαράδες να ταξιδεύουν σε μεγαλύτερες αποστάσεις για να τα ψαρέψουν, με αποτέλεσμα να χάνουν τον προσανατολισμό τους και τελικά να πεθαίνουν στη θάλασσα από την πείνα.

Ωστόσο, η δημοσιογραφική έρευνα του Outlaw Ocean ανέλυσε δορυφορικά δεδομένα και αποκάλυψε μια πιο πειστική εξήγηση που γεννά μεγάλα ζητήματα σε σχέση με την κατάσταση στη μακρινή αυτή θάλασσα: Η Κίνα στέλνει έναν μέχρι πρότινος αόρατο στόλο από μεγάλα αλιευτικά να ψαρεύουν παράνομα στα νερά της Βόρεια Κορέας, εκτοπίζοντας με τη βία τις μικρότερες βορειοκορεάτικες βάρκες και προκαλώντας δραστική μείωση των πάλαι ποτέ πλούσιων σε καλαμάρια αποθεμάτων της θάλασσας, που ξεπερνά το 70%.

Τα κινέζικα πλοία, περί τα 800 σε αριθμό το 2019, φαίνεται να παραβιάζουν τις κυρώσεις του ΟΗΕ που απαγορεύουν σε ξένα αλιευτικά την αλιεία στα νερά της Βόρειας Κορέας σε ξένα αλιευτικά. Οι κυρώσεις, που επιβλήθηκαν το 2017 εξαιτίας των  πυρηνικών δοκιμών της Πιονγιάνγκ, είχαν σκοπό να τιμωρήσουν τη χώρα μη επιτρέποντάς της να πουλά αλιευτικά δικαιώματα στις θάλασσές της έναντι σημαντικών εσόδων σε συνάλλαγμα. «Πρόκειται για τη μεγαλύτερη γνωστή περίπτωση παράνομης αλιείας σε ξένα ύδατα, που διαπράττεται μάλιστα από έναν μόνο αλιευτικό στόλο», σχολιάζει ο Τσεϊούν Παρκ από το Global Fishing Watch, ειδικός σε θέματα επεξεργασίας δεδομένων.

Αποδείξεις παραβίασης των κυρώσεων

Η Κίνα είναι μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο έχει ομόφωνα αποφασίσει τις κυρώσεις κατά της Βόρειας Κορέας. Ωστόσο, σύμφωνα με το  Global Fishing Watch, τα πλοία που παραβιάζουν τις κυρώσεις αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο του αλιευτικού στόλου της που δραστηριοποιείται σε απομακρυσμένα ύδατα.

Μετά από αίτημα να σχολιάσει τα ευρήματα της δημοσιογραφικής έρευνας, το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας δήλωσε ότι «η Κίνα έχει εφαρμόσει με ευσυνειδησία τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας που αφορούν τη Βόρεια Κορέα».

Οι αλιευτικές περιοχές στη Θάλασσα της Ιαπωνίας, γνωστές στην Κορέα ως «Ανατολική Θάλασσα», βρίσκονται σε έκταση που οριοθετείται μεταξύ της κορεατικής χερσονήσου, της Ιαπωνίας και της Ρωσίας, περιλαμβάνοντας μερικές από τις πλέον αμφισβητούμενες θαλάσσιες ζώνες στον κόσμο. Μέχρι σήμερα η μεγάλη παρουσία κινεζικών σκαφών στην περιοχή ήταν εν πολλοίς άγνωστη, καθώς απενεργοποιούν τους πομπούς των πλοίων τους, καθιστώντας τα αλιευτικά αόρατα στις αρχές. Στις περισσότερες χώρες το κλείσιμο του αναμεταδότη του πλοίου απαγορεύεται.

Οι ερευνητές του  Global Fishing Watch  κατάφεραν να εντοπίσουν και να ταυτοποιήσουν τα σκάφη χρησιμοποιώντας διάφορους τύπους δορυφορικής τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένης μιας τεχνικής που εντοπίζει έντονα φώτα τη νύχτα. Συχνά οι βάρκες που ψαρεύουν καλαμάρια χρησιμοποιούν προβολείς για να τραβήξουν το θήραμά τους πιο κοντά στην επιφάνεια. Μια άλλη συνήθης πρακτική είναι δύο σκάφη να προχωρούν παράλληλα στη θάλασσα με ένα δίχτυ μεταξύ τους και να χτενίζει τη θάλασσα σαρώνοντας τα αλιεύματα. Καθώς τα πλοία κινούνται δίπλα δίπλα, ο δορυφορικός εντοπισμός τους γίνεται απλούστερος.

«Χωριά των χηρών»

Οι Βορειοκορεάτες που εξαφανίστηκαν στη θάλασσα τα τελευταία χρόνια είναι τόσο πολλοί, που ορισμένες παραθαλάσσιες πόλεις της χώρας -όπως η Τσόντσιν, που βρίσκεται στην ανατολική ακτή- έχουν ονομαστεί «χωριά των χηρών». Σύμφωνα με το ιαπωνικό λιμενικό, τον περασμένο χρόνο περισσότερα από 50 πτώματα Βορειοκορεατών ξεβράστηκαν στις ιαπωνικές ακτές.

Η δυσοίωνη αύξηση των «αλιευτικών-φαντασμάτων» που φτάνουν στις ιαπωνικές ακτές έχει πυροδοτήσει μια τεταμένη αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών. Μάλιστα, στην Ιαπωνία δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι μεταφέρουν κατασκόπους, κλέφτες ή ακόμη και φορείς μεταδοτικών ασθενειών.

«Τα ψάρια είναι σαν τις σφαίρες και τις οβίδες του πυροβολικού. Τα αλιευτικά σκάφη είναι σαν πολεμικά πλοία, προστατεύουν τον λαό και την πατρίδα».

Εφημερίδα των Εργαζομένων, 2017 (επίσημο όργανο του κυβερνώντος Εργατικού Κόμματος Βόρειας Κορέας)

Τα σκάφη που ξεβράζονται στις ιαπωνικές ακτές έχουν μήκος από πέντε έως επτά μέτρα και κατά κανόνα μεταφέρουν πλήρωμα μεταξύ 5 και 10 ατόμων. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του ιαπωνικού Λιμενικού, τα ψαράδικα δεν έχουν καθόλου τουαλέτες ή κρεβάτια. Στα σκάφη έχουν ακόμη βρεθεί σύνεργα ψαρέματος και κουρελιασμένες σημαίες της Βόρειας Κορέας, ενώ υπάρχουν επιγραφές στα κορεατικά, όπως «Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας» και «Λαϊκός Στρατός Κορέας». Όλα τα πτώματα φαίνεται να ανήκουν σε άνδρες.

Η πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών και η έλλειψη διαφάνειας στη Βόρεια Κορέα καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την επίσημη εξήγηση του φαινομένου.

Το 2004, η Κίνα υπέγραψε συμφωνία πολλών εκατομμυρίων ευρώ με τη Βόρεια Κορέα για να αποκτήσει δικαίωμα αλιείας στα ύδατα της Πιονγιάνγκ. Το αποτέλεσμα ήταν η δραστική αύξηση του αριθμού των κινεζικών αλιευτικών στις βορειοκορεατικές θάλασσες. Οι διεθνείς κυρώσεις, οι οποίες επιβλήθηκαν το 2017 ως αντίδραση στην εκτόξευση διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων και τις πυρηνικές δοκιμές της Βόρειας Κορέας, έπληξαν βασικές πηγές εσόδων της χώρας.

Η Κίνα, παραδοσιακός υποστηρικτής της Βόρειας Κορέας, ψήφισε τις κυρώσεις μετά από πίεση των ΗΠΑ, και τον Αύγουστο του 2017 ο υπουργός Εμπορίου της Κίνας εξέφρασε δημόσια τη δέσμευση της κυβέρνησής του να τις εφαρμόσει.

Τα προϊόντα της θάλασσας παραμένουν μέχρι σήμερα στην 6η θέση των εξαγωγών της Βόρειας Κορέας, και σε πρόσφατες ομιλίες του ο ηγέτης της, Κιμ Γιονγκ Ουν, ζήτησε επιτακτικά από την υπό κρατικό έλεγχο βιομηχανία θαλασσινών να τις αυξήσει.

«Τα ψάρια είναι σαν τις σφαίρες και τις οβίδες του πυροβολικού», ανέφερε το 2017 σε άρθρο της η Εφημερίδα των Εργαζομένων, το επίσημο όργανο του κυβερνώντος Εργατικού Κόμματος Κορέας. «Τα αλιευτικά σκάφη είναι σαν πολεμικά πλοία, προστατεύουν τον λαό και την πατρίδα».

Με φόντο τις κυρώσεις του ΟΗΕ και τη μείωση των αποθεμάτων της χώρας σε συνάλλαγμα, η κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας προσπάθησε να ενισχύσει την αλιευτική της βιομηχανία  «μεταμορφώνοντας» στρατιωτικό προσωπικό σε ψαράδες, τους οποίους έριξε στα βαθιά με ελάχιστη ναυτική εκπαίδευση. Αλλά οι κυρώσεις προκάλεσαν επίσης έλλειψη βενζίνης. Αρκετά από τα βορειοκορεάτικα αλιευτικά σκάφη που βρέθηκαν στις ακτές της Ιαπωνίας είχαν υποστεί βλάβες στον κινητήρα ή είχαν απλώς ξεμείνει από καύσιμα.

Από το 2013, τουλάχιστον 50 μέλη πληρωμάτων διασώθηκαν από άλλα αλιευτικά. Οι διασωθέντες αποφεύγουν να δώσουν πληροφορίες στις καταθέσεις τους στις ιαπωνικές αρχές, πέρα από το ό,τι εγκλωβίστηκαν στη θάλασσα και θέλουν να επαναπατριστούν. Οι αυτοψίες στα πτώματα συνήθως δείχνουν ότι οι άνδρες πέθαναν από πείνα, υποθερμία ή αφυδάτωση.

Η Κίνα εξαφανίζει τα αποθέματα

Σε παγκόσμιο επίπεδο, πολλά είδη ψαριών και θαλάσσιων οργανισμών εξαφανίζονται με ταχύτατο ρυθμό ή απειλούνται με κατάρρευση λόγω της κλιματικής αλλαγής, της υπεραλίευσης και της παράνομης αλιείας. Καθώς τα ιχθυοαποθέματα συρρικνώνονται, ο ανταγωνισμός αυξάνεται και γίνονται όλο και πιο συχνές οι θαλάσσιες συγκρούσεις μεταξύ χωρών με παράδοση στην αλιεία. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα δέχονται νέο κύμα  ανταγωνισμού από στόλους ψαράδικων που αναπτύσσουν η Ταϊβάν, το Βιετνάμ, και κυρίως η Κίνα.

Τα ΜΜΕ της Κίνας απεικονίζουν τις θαλάσσιες συγκρούσεις του κινεζικού στόλου με άλλα κοντινά ασιατικά έθνη ως επέκταση των Τριών Βασιλείων της αρχαίας Κίνας, τα οποία έδωσαν σκληρή τριπλή μάχη για την υπεροχή στην περιοχή.

Με τον πληθυσμό της να ξεπερνάει τα 1,38 δισεκατομμύρια, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής θαλασσινών στον κόσμο και τα αλιεύματά της έχουν αυξηθεί πάνω από 20% την τελευταία πενταετία. Πολλά από τα ιχθυοαποθέματα που βρίσκονται πλησιέστερα στις ακτές της Κίνας έχουν συρρικνωθεί. Η κινεζική κυβέρνηση επιδοτεί με μεγάλα χρηματικά ποσά τους ψαράδες της, ώστε να κάνουν μακρινά ταξίδια αναζητώντας νέα αποθέματα σε απομακρυσμένες θάλασσες.

Σύμφωνα με εκτίμηση της κινεζικής κυβέρνησης, ο στόλος της Κίνας έχει ψαρέψει το 50-70% των καλαμαριών που αλιεύθηκαν στην ανοιχτή θάλασσα τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με ανάλυση της εταιρείας ναυτιλιακών ερευνών C4ADS, αλιευτικά της Κίνας ψαρεύουν παράνομα στα ύδατα άλλων χωρών.

Στη Θάλασσα της Ιαπωνίας υπάρχουν  περιοχές όπου οι γύρω χώρες -Ρωσία, Ιαπωνία, Βόρεια και Νότια Κορέα- δεν αναγνωρίζουν ο ένας τα σύνορα του άλλου. Η έφοδος των Κινέζων σ’αυτή την περιοχή έχει κάνει ακόμα πιο έντονες τις τοπικές εντάσεις.

Τα κινεζικά αλιευτικά σκάφη είναι γνωστά για την επιθετική συμπεριφορά τους, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις είναι οπλισμένα και συχνά διεμβολίζουν ανταγωνιστικούς στόλους ή περιπολικά σκάφη άλλων χωρών. Τα ΜΜΕ της Κίνας απεικονίζουν μάλιστα τις θαλάσσιες συγκρούσεις του κινεζικού στόλου με άλλα κοντινά ασιατικά έθνη ως επέκταση των Τριών Βασιλείων της αρχαίας Κίνας, τα οποία έδωσαν σκληρή τριπλή μάχη για την υπεροχή στην περιοχή.

Οι εντάσεις μεταξύ Σεούλ και Πεκίνου αυξήθηκαν το 2016, όταν ένα κινεζικό αλιευτικό, ενώ ψάρευε παράνομα στα ύδατα της Νότιας Κορέας, βύθισε σκάφος της νοτιοκορεατικής ακτοφυλακής.

Την ώρα που η δημοσιογραφική ομάδα ήταν εν πλω γι’ αυτή την έρευνα, οι ρεπόρτερ τράβηξαν βίντεο που δείχνει 10 κινεζικά αλιευτικά πλοία να εισέρχονται παρανόμως στα ύδατα της Βόρειας Κορέας. Οι δημοσιογράφοι αναγκάστηκαν να αλλάξουν την πορεία τους για να αποφύγουν μια επικίνδυνη σύγκρουση, όταν ξαφνικά ένας από τους Κινέζους καπετάνιους έστρεψε το αλιευτικό του προς το σκάφος τους, φτάνοντας σε απόσταση μόλις 10 μέτρων.

Τα κινεζικά αλιευτικά ταξίδευαν με κλειστούς τους πομπούς, σε απόσταση 160 χιλιομέτρων από τις ακτές της κορεατικής χερσονήσου.

Η κατάρρευση του καλαμαριού

Το λεγόμενο «Ιπτάμενο Καλαμάρι» του Ειρηνικού είναι ένα μεταναστευτικό είδος που αναπαράγεται σε θαλάσσια περιοχή κοντά στο λιμάνι της νοτιοκορεατικής πόλης Μπούσαν. Τα καλαμάρια ταξιδεύουν προς τον βορρά την άνοιξη, πριν γυρίσουν στον νότο για να γεννήσουν, μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου.

Τη διετία 2017-2018, τα κινεζικά αλιευτικά -το μέγεθος των οποίων ξεπερνά συνήθως κατά 10 φορές το εκτόπισμα των ψαράδικων της Βόρειας Κορέας- έπιασαν ποσότητα καλαμαριών αντίστοιχη με αυτήν που αλίευσαν Ιαπωνία και Νότια Κορέα μαζί. Υπολογίζεται σε 160.000 τόνους, ενώ η αξία τους  ξεπερνά ετησίως τα 370 εκατ. δολάρια.

Οι επιστήμονες φοβούνται την πλήρη εξαφάνιση του αποθέματος καλαμαριών στην περιοχή, αφού από το 2003 οι πληθυσμοί τους έχουν μειωθεί κατά 63% στη Νότια Κορέα και κατά 78% στην Ιαπωνία.

Ο κινεζικός στόλος είναι ο κύριος υπαίτιος αυτής της ραγδαίας πτώσης των αποθεμάτων. Σύμφωνα με το Global Fishing Watch, στοχεύοντας στα ύδατα της Βόρειας Κορέας, πιάνουν τους πληθυσμούς των καλαμαριών προτού μεγαλώσουν αρκετά για να αναπαραχθούν.

Δεδομένου ότι οι κινεζικές αρχές δεν δημοσιοποιούν τις άδειες αλιείας που εκδίδουν, το Global Fishing Watch υποστηρίζει ότι είναι αδύνατον να επαληθευτεί αν έχουν λάβει έγκριση από την κινεζική κυβέρνηση για τις παράνομες δραστηριότητές τους στη Βόρεια Κορέα. Η οργάνωση έχει πάντως επιβεβαιώσει από άλλες πηγές ότι τα σκάφη ήταν όντως κινεζικής προέλευσης.

Τα κινεζικά αλιευτικά καλαμαριών έχουν αποδεκατίσει τις δύο βασικές πηγές εισοδήματος του νησιού [Ουλονγκντό], τον τουρισμό και την αλιεία, έχοντας εξωθήσει στην ανεργία το ένα τρίτο του ανδρικού οικονομικά ενεργού πληθυσμού.

Μεταξύ αυτών των πηγών ήταν, πρώτον, οι αναμεταδότες και άλλοι τύποι ραδιοφωνικών μεταδόσεων των σκαφών, δεύτερον, αναφορές από αξιωματικούς της ακτοφυλακής της Νότιας Κορέας που επιβιβάστηκαν και επιθεώρησαν αλιευτικά που πέρασαν από τα ύδατα της Βόρειας Κορέας, τρίτον, δεδομένα και αποδεικτικά στοιχεία που εντοπίζουν πλοία που αναχώρησαν από κινεζικά λιμάνια ή ύδατα στα οποία έχει αυστηρά πρόσβαση μόνο ο κινεζικός στόλος, τέταρτον, στοιχεία που υποδεικνύουν τα μηχανοστάσια ή ο σχεδιασμός τους  είναι χαρακτηριστικά των κινεζικών πλοίων, πέμπτον, δορυφορικές πληροφορίες που δείχνουν ότι τα αλιευτικά στο παρελθόν είχαν ψαρέψει σε κινεζικά ύδατα τα οποία ελέγχονται αυστηρά από τις κινεζικές αρχές και στα οποία είναι απαγορευμένη η πρόσβαση για ξένα πλοία.

Εξάλλου, όλα τα αλιευτικά, περίπου 25, που εντοπίστηκαν από την ομάδα της δημοσιογραφικής έρευνας να κινούνται εντός των υδάτων της Βόρειας Κορέας, ταξίδευαν με κινεζικές σημαίες.

Συμπεριφέρονται ως κατακτητές και στη Νότια Κορέα

«Όταν έρχονται, παίρνουν τον έλεγχο της περιοχής», είπε ο Κιμ Μπιόνγκ Σου, δήμαρχος του Ουλονγκντό, ενός νησιού της Νότιας Κορέας που βρίσκεται περίπου 120 χιλιόμετρα ανατολικά της κορεατικής χερσονήσου. Ένα μικρό κομμάτι γης που ανήκει στη Νότια Κορέα, το Ουλονγκντό είναι το πλησιέστερο λιμάνι της χώρας στους αλιευτικούς τόπους της Βόρειας Κορέας.

Ο ίδιος πρόσθεσε ότι τα κινεζικά αλιευτικά καλαμαριών έχουν αποδεκατίσει τις δύο βασικές πηγές εισοδήματος του νησιού, τον τουρισμό και την αλιεία, έχοντας εξωθήσει στην ανεργία το ένα τρίτο του ανδρικού οικονομικά ενεργού πληθυσμού.

Παραδοσιακά, η πλειοψηφία των ανδρών στο Ουλονγκντό που έχουν κλείσει τα 40 χρόνια είναι ψαράδες καλαμαριών. Ωστόσο, σύμφωνα με όσα λέει ο δήμαρχος του νησιού, το ένα τρίτο απ’αυτούς είναι σήμερα άνεργοι, λόγω της μείωσης των αποθεμάτων. Το γεγονός ότι ένα τόσο σημαντικό για την τοπική κοινότητα θαλάσσιο είδος απειλείται με εξαφάνιση έχει κλονίσει την τοπική κοινωνία, η ταυτότητα της οποίας είναι εδώ και αιώνες συνυφασμένη με το ψάρεμα καλαμαριών. Παραδοσιακά, τα περισσότερα εστιατόρια του Ουλονγκντό σερβίρουν τηγανητά, αποξηραμένα ή ωμά καλαμάρια ως δωρεάν ορεκτικό, όμως αυτά τα πιάτα έχουν πλέον εξαφανιστεί από πολλά μαγαζιά.

Η εχθρότητα των ντόπιων απέναντι στον κινεζικό στόλο έχει γίνει ακόμα πιο έντονη τα τελευταία χρόνια, λέει ο Κιμ Μπιόνγκ Σου, ειδικά λόγω του γεγονότος ότι πολύ συχνά, όταν υπάρχει κακοκαιρία, μια αρμάδα με περισσότερα από 200 κινέζικα αλιευτικά αράζει στο λιμάνι του νησιού μέχρι να περάσει η καταιγίδα. Ο δήμαρχος λέει ότι δεν έχει καμία πραγματική εξουσία για να τους αναγκάσει να φύγουν. Απορρίπτουν πετρέλαιο και ρίχνουν σκουπίδια στη θάλασσα, έχουν αναμμένες τις μηχανές τους όλη νύχτα και κάνουν θόρυβο ενοχλώντας τους ντόπιους, ενώ όταν έρχεται η ώρα να αποχωρήσουν, αφήνουν τις άγκυρές τους να σέρνονται στο βυθό, καταστρέφοντας τους σωλήνες νερού του νησιού.

«Ο έξω κόσμος πρέπει να μάθει τι συμβαίνει εδώ», είπε ο κ. Κιμ.