Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στην Εφημερίδα των Συντακτών και αποτελεί το τρίτο μέρος της έρευνας του Investigate Europe με την ΕφΣυν και το Reporters United για τα Μυστικά του Συμβουλίου της ΕΕ.

«Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στον δημοκρατικό βίο της Ενωσης. Οι αποφάσεις λαμβάνονται όσο το δυνατόν πιο ανοιχτά και εγγύτερα στους πολίτες». (Αρθρο 10 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, 7 Φεβρουαρίου 1992)

«Είναι σήμερα πρακτικά αδύνατον για έναν πολίτη να γνωρίζει πώς δημιουργήθηκε ένας ευρωπαϊκός νόμος και ποια ήταν η θέση της κυβέρνησής του σχετικά με αυτόν τον νόμο». (Εμιλι Ο’Ράιλι, Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη, γαλλική Γερουσία, 28 Μαΐου 2020)

«Για όλα φταίνε οι Βρυξέλλες». Οχι σπάνια τα κράτη-μέλη της Ενωσης καταγγέλλουν ότι μια απρόσωπη γραφειοκρατία παίρνει κακές αποφάσεις πλήττοντας τη ζωή των Ευρωπαίων πολιτών. Οι Βρυξέλλες φταίνε πράγματι συχνά, όπως οι κοινές έρευνες «Εφ.Συν.»-Investigate Europe έχουν επανειλημμένα αποδείξει. Συχνά όμως τις κακές αποφάσεις δεν τις παίρνει κάποιος ανώνυμος «γραφειοκράτης των Βρυξελλών» αλλά οι εθνικές κυβερνήσεις.

Το πρόβλημα ξεκινάει από το Συμβούλιο της E.E. Πρόκειται για νομοθετικό όργανο που απαρτίζεται όχι από ενωσιακούς αξιωματούχους αλλά από εκπροσώπους των κυβερνήσεων των 27 κρατών-μελών. Αυτό σημαίνει ότι οι αποφάσεις του Συμβουλίου, θετικές ή αρνητικές, είναι ουσιαστικά αποφάσεις όχι της Ε.Ε. αλλά των εθνικών κυβερνήσεων που τις υποστηρίζουν ή -όπως θα δούμε παρακάτω- τις σαμποτάρουν.

Αδιαφάνεια και λόμπι: Σε απλά και σύντομα λόγια, η αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποτελείται από τρεις διακριτούς θεσμούς:

• Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που προτείνει τους νόμους.
• Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που ψηφίζει επί των προτάσεων της Κομισιόν.
• Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το οποίο έχει τον τελικό λόγο για την αποδοχή ή την απόρριψη των νόμων αυτών. Χωρίς τη δική του έγκριση, δηλαδή την έγκριση των κυβερνήσεων των κρατών-μελών, καμία πρόταση νόμου δεν μπορεί να αποκτήσει ισχύ.

Η έρευνα του Investigate Europe και της «Εφ.Συν.» κατέδειξε πως:

• Στο Συμβούλιο η νομοθέτηση γίνεται με αδιαφάνεια και έλλειψη λογοδοσίας, χωρίς ουσιαστική δημοσίευση πρακτικών και εγγράφων, κατά παράβαση των αρχών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και των Συνθηκών της Ε.Ε.
• Η μυστικότητα εμποδίζει σημαντικές μεταρρυθμίσεις καθώς δεκάδες προτάσεις νόμου σκοντάφτουν στην αρνητική ψήφο των εθνικών κυβερνήσεων.
• Οι πολίτες δεν μπορούν καν να γνωρίζουν τι θέσεις παίρνουν οι κυβερνήσεις τους, δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε ισχυρά λόμπι να επηρεάζουν τη νομοθετική διαδικασία υπέρ της βιομηχανίας.

«Ανακαλύψαμε ότι οι θέσεις των κρατών-μελών δεν καταγράφονται [στα προπαρασκευαστικά όργανα]», είπε η Ευρωπαία επίτροπος, Εμιλι Ο’Ράιλι σε συνέντευξη στο Investigate Europe. «Τα πρακτικά ανέφεραν πληροφορίες όπως “μία χώρα διαφώνησε” ή “μια ομάδα κρατών διαφώνησε”, αλλά ποτέ δεν έλεγαν “Ιρλανδία” ή “Γερμανία”. Παρατηρήσαμε ότι σχεδόν αυτοματοποιημένα στα περισσότερα έγγραφα υπήρχε η σφραγίδα “περιορισμένης πρόσβασης” (“limité”). Μπορεί να ήταν το μενού με το τι έφαγε για μεσημεριανό ο πρέσβης, αλλά σε όλα υπήρχε η σφραγίδα “LIMITE”, “LIMITE”, “LIMITE”…». Με ιστορικές αποφάσεις της τα τελευταία χρόνια (2017, 2018, 2019) η Ο’Ράιλι έχει κατηγορήσει το Συμβούλιο της Ε.Ε. για κακοδιοίκηση λόγω αδιαφάνειας στη λήψη των αποφάσεων.

Κριτική στο Συμβούλιο έχει ασκήσει και η Διάσκεψη των Επιτροπών Ευρωπαϊκών Υποθέσεων των Κοινοβουλίων της Ε.Ε. (COSAC): «Αν οι πολίτες μας δεν έχουν πρόσβαση στο τι συμβαίνει μέσα στις κυβερνήσεις τους, τότε πώς μπορούν να ψηφίσουν συνειδητά;», αναρωτήθηκε η ολλανδική αντιπροσωπεία στην COSAC, ζητώντας με μελέτη της το 2017 μεγαλύτερη διαφάνεια στο Συμβούλιο. «Τα μέλη των εθνικών Κοινοβουλίων δεν έχουν ουσιαστική πρόσβαση σε έγγραφα και αρχεία ψηφοφορίας. Η δημοκρατία μας είναι ελαττωματική και το Συμβούλιο συστηματικά παραβιάζει τους κανονισμούς διαφάνειας της Ε.Ε.».

Εμβληματικό παράδειγμα της αδιαφάνειας είναι ο προϋπολογισμός της Ε.Ε., ο οποίος για το 2017 προέβλεπε δαπάνες ύψους 157 δισ. ευρώ. Από τις διαπραγματεύσεις στο Συμβούλιο δεν δημοσιεύθηκε κανένα έγγραφο για τα θέματα που συζητήθηκαν από τα κράτη. Δηλαδή ο ενωσιακός προϋπολογισμός εγκρίθηκε χωρίς τα εθνικά Κοινοβούλια να εκφράσουν έστω τη γνώμη τους.

Υπόθεση Ντε Καπιτάνι

Με αποφάσεις του το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατηγορεί ευθέως τις κυβερνήσεις της Ε.Ε. ότι αποφασίζουν στο σκοτάδι.

Σε μια από αυτές ο Ιταλός Εμίλιο ντε Καπιτάνι, στέλεχος της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κινήθηκε εναντίον του τελευταίου κατηγορώντας το ότι έκρυβε σημαντικά έγγραφα από τις νομοθετικές διαπραγματεύσεις του με τις κυβερνήσεις.

«Για μένα ήταν ένα ηθικό καθήκον να στηλιτεύσω ακόμα και ως απλός πολίτης τις κηλίδες του συστήματος», σημείωσε ο κ. Ντε Καπιτάνι στην «Εφ.Συν.»: «Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι ακόμα και αν παρουσιάζονται ως “ανεπίσημα”, τα έγγραφα από τον τρίλογο (σ.σ.: τις τριμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ Κομισιόν, Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) είναι πλέον ένα αναπόσπαστο τμήμα της νομοθετικής διαδικασίας και επομένως πρέπει να αναγνωριστεί το δικαίωμα των πολιτών στην πρόσβασή τους σε αυτά».

Η άρνηση απάντησης του Μαξίμου

Πώς απαντά το Συμβούλιο στην κριτική; Βασικά… δεν απαντά. Αγνόησε τις συστάσεις της Συνηγόρου. Αγνόησε το Ευρωκοινοβούλιο. Αγνόησε την COSAC. Αγνόησε το Δικαστήριο της Ε.Ε. Αγνόησε τις ερωτήσεις που του απηύθυνε το Investigate Europe. Αδιαφορία επέδειξε και η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Το Investigate Europe επικοινώνησε αρκετές φορές με το γραφείο του πρωθυπουργού, ζητώντας του να τοποθετηθεί για το ζήτημα της αδιαφάνειας στο Συμβούλιο. Ωστόσο, ο κ. Μητσοτάκης και το Μαξίμου δεν απάντησαν στα ερωτήματά μας.

Τι λένε τα κόμματα

Το Investigate Europe έστειλε ερωτήματα για την αδιαφάνεια στο Συμβούλιο σε όλα τα ελληνικά κόμματα με κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Τη σιωπή επέλεξαν η Ν.Δ. και το ΚΙΝ.ΑΛΛ. Αντίθετα, στα ερωτήματα τοποθετήθηκαν ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ, η Ελληνική Λύση και το ΜέΡΑ25.

Γιάννης Μπουρνούς (βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ και αναπληρωτής τομεάρχης Εξωτερικών): «Υποστηρίζουμε τη λήψη μέτρων που μπορούν να συμβάλουν στον εκδημοκρατισμό των ευρωπαϊκών οργάνων, προκειμένου να καλυφθούν τα υπαρκτά κενά διαφάνειας και λογοδοσίας. Για παράδειγμα, υπάρχουν μελέτες που αναφέρουν ότι το δημοκρατικό έλλειμμα της Ε.Ε. μπορεί να μειωθεί ή να διορθωθεί από τη χρήση νέων εργαλείων ψηφιακής διακυβέρνησης».

Λευτέρης Νικολάου-Αλαβάνος (ευρωβουλευτής ΚΚΕ): «Η λήψη αποφάσεων «πίσω από κλειστές πόρτες» δεν αποτελεί «παρέκκλιση» από την ανύπαρκτη δήθεν δημοκρατική λειτουργία της Ε.Ε. και δεν αφορά μόνο το Συμβούλιο αλλά όλα τα όργανά της. Αποτελεί τον κανόνα, που απορρέει από τη φύση της Ε.Ε. σαν ιμπεριαλιστικής διακρατικής ένωσης των μονοπωλίων. Το ΚΚΕ ζητάει να καθιερωθούν υποχρεωτικά η πλήρης δημοσιότητα όλων των συνεδριάσεων τόσο του Συμβουλίου των Υπουργών με οποιαδήποτε σύνθεση όσο και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, των “τριλόγων”, αλλά και η τήρηση πρακτικών και η δημοσίευσή τους».

Κυριάκος Βελόπουλος (πρόεδρος Ελληνικής Λύσης): «Το σημαντικότερο, ίσως, ενωσιακό όργανο με διευρυμένο ρόλο και εξουσίες στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής είθισται να συνεδριάζει κεκλεισμένων των θυρών και να διευθύνεται από γραφειοκράτες, ενώ άγεται και φέρεται από την πολιτική βούληση των λίγων και ισχυρών κρατών-μελών λειτουργώντας ως μέσο εξυπηρέτησης των εθνικών τους συμφερόντων».

(Γιάνης Βαρουφάκης, γραμματέας ΜέΡΑ25): «Απευθύνετε την ερώτηση στον πολιτικό που λοιδορήθηκε όσο κανένας επειδή ανέδειξε την αδιαφάνεια πίσω από την οποία λαμβάνονται, κεκλεισμένων των θυρών, αποφάσεις στο όνομα Ευρωπαίων πολιτών. Σας θυμίζουμε ότι το κίνημά μας DiEM25 ακριβώς για αυτόν τον λόγο εγκαινίασε τα Euroleaks, μέσω των οποίων οι πολίτες μπορούν να ακούσουν με τα αυτιά τους την αισχρή διαδικασία λήψης αποφάσεων: για να σπάσουμε τα στεγανά της αδιαφάνειας που υπονομεύει την κάθε ελπίδα εκδημοκρατισμού της Ε.Ε. Η τήρηση πρακτικών είναι το ελάχιστο που απαιτείται. Εμείς προτείνουμε ακόμα και livestreaming».

Πώς αποφασίζει το Συμβούλιο

Για να εγκριθεί ένας ευρωπαϊκός νόμος, πρέπει να πληρούνται δύο κριτήρια: πρώτον, τα κράτη-μέλη που ψηφίζουν υπέρ στο Συμβούλιο πρέπει να είναι τουλάχιστον 15 και, δεύτερον, να αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65% του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Με άλλα λόγια, αν μια αρνητική ψήφος συγκεντρώσει το 35% των Ευρωπαίων ή υποστηριχθεί από 13 κυβερνήσεις, μπορεί να μπλοκάρει το νομοσχέδιο. Πολλές φορές τα κράτη σχηματίζουν τέτοιες μειοψηφίες αρνησικυρίας για να μπλοκάρουν σημαντικά νομοσχέδια.

Σαμποτάζ από τη Γερμανία

Σε αυτό το κεφάλαιο του κειμένου θα δούμε πώς το Βερολίνο μπλοκάρει τη μεταρρύθμιση για τη φοροαποφυγή των πολυεθνικών κοστίζοντας δεκάδες δισ. σε διαφυγόντα έσοδα για τα κράτη-μέλη.

Σήμερα πολυεθνικές επιχειρήσεις, όπως η Google, το Facebook και η Apple, δηλώνουν τα κέρδη τους σε χώρες όπως η Ιρλανδία και τα Νησιά Κέιμαν, αφού εκεί η φορολογία είναι χαμηλότερη παρότι ο τζίρος τους προέρχεται και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες με υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές. Αυτή η πρακτική είναι νόμιμη, όμως η Κομισιόν υποστηρίζει ότι πρόκειται για επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό, φοροαποφυγή για να το πούμε απλούστερα, που ετησίως κοστίζει στις χώρες της Ε.Ε. έως και 70 δισ. ευρώ σε φορολογικά έσοδα.

Το 2016 ξεκίνησε η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα μέσα από την υιοθέτηση του CbCR (Country-by-Country Reporting – Υποβολή Εκθέσεων ανά Χώρα). Το CbCR είναι ένα εργαλείο φορολογικής διαφάνειας που υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να δημοσιεύουν τα έσοδα και τους φόρους που πληρώνουν ανά χώρα, με σκοπό την αποκάλυψη σύνθετων σχεδίων φοροαποφυγής. Κάθε πολυεθνική που δραστηριοποιείται στην κοινή ευρωπαϊκή αγορά με ετήσιο τζίρο που ξεπερνάει τα 750 εκατ. ευρώ -είτε έχει έδρα στην Ε.Ε. είτε σε τρίτη χώρα- θα υποχρεούται να υποβάλλει, σε κάθε χώρα ξεχωριστά, τα κέρδη και τους φόρους που πληρώνει εντός ή και εκτός της Ε.Ε.

Η πρόταση οδηγίας για το CbCR υποβλήθηκε από την Κομισιόν το 2016, έγινε αποδεκτή από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2017, αλλά σκανδαλωδώς παραμένει μπλοκαρισμένη στο Συμβούλιο μέχρι σήμερα.

Η Εβελιν Ρέγκνερ, ευρωβουλευτής των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, λέει: «Η σιωπή του Συμβουλίου για την οδηγία CbCR είναι εκκωφαντική. Είναι απαράδεκτο που μετά τις υποθέσεις διαρροών των LuxLeaks, των Panama και των Paradise Papers κάποια κράτη-μέλη προσπαθούν να προστατεύσουν τα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών που φοροδιαφεύγουν».

Διαρρέει το μυστικό

Η Γερμανία ηγήθηκε των χωρών που μπλόκαραν το CbCR, αφού ενστερνίστηκε την επιχειρηματολογία των πολυεθνικών ότι θα υποχωρήσουν σε ανταγωνιστικότητα αν υποχρεωθούν να δημοσιεύουν φορολογικά στοιχεία.

Για χρόνια ήταν μυστικό ποιοι ήταν οι σύμμαχοι του Βερολίνου. Τον Οκτώβριο του 2019 ο Γερμανός ευρωβουλευτής των Πρασίνων Σβεν Γκίγκολντ απέκτησε πρόσβαση σε πληροφορίες που αποκάλυπταν ποιες χώρες μπλόκαραν το CbCR. Μεταξύ αυτών οι Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Ουγγαρία, Τσεχία, Μάλτα και Κύπρος, κράτη με ευνοϊκή φορολογία για τις πολυεθνικές. Μεγαλύτερη έκπληξη προκάλεσε ότι την οδηγία μπλόκαραν επίσης η Σουηδία και η Πορτογαλία που είχαν δεσμευτεί δημόσια να καταπολεμήσουν τη φοροαποφυγή.

Το μέλλον του CbCR -τι ειρωνεία- είναι τώρα στα χέρια της Πορτογαλίας, η οποία ανέλαβε την προεδρία του Συμβουλίου τον Ιανουάριο του 2021. Σύμφωνα με δύο πηγές που μίλησαν στην «Εφ.Συν.», η Πορτογαλία σχεδιάζει να φέρει το CbCR προς ψήφιση στις 25 Φεβρουαρίου.

30 νομοσχέδια μπλοκαρισμένα

Το Συμβούλιο λέει ότι η διαφάνεια θα έκανε πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις να έρθουν σε συμβιβασμό και να πάρουν δύσκολες αποφάσεις. Η πραγματικότητα δείχνει το ακριβώς αντίθετο: Εδώ και χρόνια σημαντικά νομοσχέδια έχουν μπλοκαριστεί από Συμβούλιο εξαιτίας της αδιαφάνειας που απολαμβάνουν οι κυβερνήσεις.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μέχρι τον περασμένο Οκτώβριο υπήρχαν 30 νομοσχέδια μπλοκαρισμένα για περισσότερα από τρία χρόνια. Δεν κόλλησαν ούτε στην Κομισιόν ούτε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αλλά στο Συμβούλιο.

Τι είναι τα Μυστικά του Συμβουλίου

Τα Μυστικά του Συμβουλίου (Secrets of the Council) είναι μια έρευνα της «Εφημερίδας των Συντακτών», του Investigate Europe και του Reporters United σε συνεργασία με media partners σε εννέα χώρες. Τα ρεπορτάζ ερευνούν την έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας στο Συμβούλιο της Ε.Ε., το πιο σημαντικό νομοθετικό όργανο της Ένωσης, τον ρόλο των ιδιωτικών συμφερόντων μέσα στο Συμβούλιο και τον αντίκτυπο στο περιβάλλον και στην καθημερινή ζωή των πολιτών.

Στην έρευνα συμμετέχουν: Cécile Andrzejewski (Γαλλία), Ingeborg Eliassen (Νορβηγία), Maria Maggiore (Ιταλία), Sigrid Melchior (Σουηδία), Leïla Miñano (Γαλλία), Paulo Pena (Πορτογαλία), Jef Poortmans (Βέλγιο), Elisa Simantke (Γερμανία), Nico Schmidt (Γερμανία), Harald Schumann (Γερμανία), Wojciech Cieśla (Πολωνία), Juliet Ferguson (Βρετανία), Θοδωρής Χονδρόγιαννος (Ελλάδα).