Scraping και ανάλυση δεδομένων: Σωτήρης Σιδέρης
Πίνακες & βίντεο: Θοδωρής Χονδρόγιαννος, Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη

Το Μαύρο Πέλαγος είναι το πρώτο από τα ρεπορτάζ του Reporters United στο πλαίσιο του πρότζεκτ Dirty Subsidies (Βρώμικες Επιδοτήσεις) του Investigate Europe, μιας ομάδας Ευρωπαίων ρεπόρτερ που πραγματοποιεί διασυνοριακές δημοσιογραφικές έρευνες με media partners σε περισσότερες από 16 χώρες της Ευρώπης. Το ρεπορτάζ αυτό εντάσσεται επίσης στο νέο εγχείρημα του Reporters United με τίτλο #ΚλιματικήΥποκρισία.

Για δεκαετίες τα ελληνικά νησιά έμειναν χωρίς ηλεκτρική διασύνδεση με την ενδοχώρα. Ετήσιο κόστος από μισό ως 1 δισ. το χρόνο και μια χώρα δέσμια του πετρελαίου και του βρώμικου μαζούτ. Ποιος όμως κέρδισε από την καθυστέρηση; To Reporters United και το Investigate Europe ερεύνησαν τις συμβάσεις της ΔΕΗ σε βάθος οκταετίας και κατονομάζουν τους μεγάλους κερδισμένους: Τους δύο πετρελαϊκούς ομίλους της χώρας (ΕΛΠΕ και Motor Oil), ξένες πετρελαϊκές αλλά και τους Έλληνες εφοπλιστές που ακόμα μεταφέρουν το μαζούτ στα νησιά.

Η ώρα είναι περασμένες τρεις τα ξημερώματα και το ημερολόγιο γράφει 2 Ιουνίου 2020. Το δεξαμενόπλοιο Ice Hawk είναι αρόδο στα ανοιχτά της Ρόδου, κοντά στις ακτές της Σορωνής και του Θεολόγου. Θα μείνει εκεί για τις επόμενες οκτώ ώρες, ώστε να εφοδιάζει με 6.000 τόνους μαζούτ τον Ατμοηλεκτρικό Σταθμό (ΑΗΣ) στη Σορωνή. Κατασκευασμένος στα χρόνια της Χούντας ο σταθμός χρησιμοποιεί μαζούτ, το πιο βρώμικο καύσιμο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Ο σταθμός έρχεται σε αντίθεση με το φυσικό κάλλος της περιοχής. Βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Κοιλάδα Πεταλούδων, περιοχή Natura και σπάνιο βιότοπο της Ευρώπης που αποτελεί θερινό καταφύγιο για τις νυχτοπεταλούδες.

Το ίδιο ισχύει και για τον δεύτερο σταθμό της ΔΕΗ στη νότια Ρόδο. Είναι περικυκλωμένος από περιοχή Natura που προστατεύει τον υγρότοπο στο Λιβάδι Κατταβιάς και το μοναδικής περιβαλλοντικής αξίας Πρασονήσι, ανοιχτά του οποίου αράζει το δεξαμενόπλοιο για να τροφοδοτήσει το εργοστάσιο με καύσιμα.

«Είναι πολλά τα λεφτά»

Η Ρόδος δεν αποτελεί εξαίρεση. Σήμερα υπάρχουν 29 αυτόνομα ηλεκτρικά συστήματα που καλύπτουν 47 νησιά και παράγουν ενέργεια με μαζούτ και ντίζελ. Το μοντέλο εδραιώθηκε μεταπολεμικά, όταν η ΔΕΗ ανέλαβε το τιτάνιο έργο του εξηλεκτρισμού έως και του τελευταίου χωριού της χώρας. Η πολυνησία και οι μεγάλες αποστάσεις των νησιών από την ηπειρωτική χώρα έκαναν τότε αδύνατη τη διασύνδεσή τους.

Η τεχνολογία προχώρησε, όμως για δεκαετίες το κράτος δεν υλοποίησε τη διασύνδεση των νησιών. Το Reporters United μελέτησε το ιστορικό αρχείο της ΔΕΗ, από το οποίο προκύπτει ότι ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 διασυνδέθηκαν τα νησιά του Αργοσαρωνικού και οι Σποράδες, για να ακολουθήσουν τα νησιά του Ιονίου στις αρχές της δεκαετίας του ’80, η από τότε σχεδιαζόμενη διασύνδεση των Κυκλάδων και της Κρήτης δεν προχώρησε για πάνω από 40 χρόνια.

Με τη βοήθεια του Ιστορικού Αρχείου της ΔΕΗ, μελετήσαμε τις ετήσιες εκθέσεις της εταιρείας των τελευταίων δεκαετιών. Από αυτές προκύπτει ότι η διασύνδεση της Κρήτης ήταν «οικονομικά συμφέρουσα» από το 1981, ενώ ο απολογισμός του 1984 αναφέρεται σε μελέτες για τη διασύνδεση της Κρήτης και των Κυκλάδων με την ηπειρωτική Ελλάδα.

Τα κέρδη προφανή: μόνο η διασύνδεση της Κρήτης, ύψους 1 δισ. ευρώ, υπολογίζεται ότι θα εξοικονομήσει 400 εκατ. ευρώ τον χρόνο, οδηγώντας σε απόσβεση του κόστους επένδυσης μέσα σε δυόμιση χρόνια.

Από την ανάλυση δεδομένων προκύπτει ότι η ΔΕΗ έχει δώσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ σε εταιρείες συμφερόντων Λάτση, Βαρδινογιάννη και Μελισσανίδη, αλλά και ξένες πετρελαϊκές, με σκοπό την ηλεκτροδότηση των νησιών.

Ας εγκαινιάζουν πανηγυρίζοντας διαδοχικοί υπουργοί το σημαντικό έργο της διασύνδεσης. Η Ελλάδα φαίνεται ότι τελικά θα αποδεσμευτεί πολύ αργά από το μαζούτ και το ντίζελ, όχι νωρίτερα από το τέλος της δεκαετίας. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (το ΕΣΕΚ περιγράφει τις βασικές κυβερνητικές πολιτικές για την ενέργεια), η διασύνδεση της Κρήτης θα λειτουργήσει το 2023, των Κυκλάδων το 2025, των Δωδεκανήσων το 2028 και του βορείου Αιγαίου το 2029. Όλα αυτά μόνο αν δεν υπάρξουν καθυστερήσεις. Το ίδιο το ΕΣΕΚ πάντως σημειώνει ότι η «εξοικονόμηση οικονομικών πόρων σε επίπεδο εθνικής οικονομίας» και «συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας», κάτι που αποτελεί αντίστροφη παραδοχή του πόσο οικονομικά και περιβαλλοντικά επιζήμιο ήταν για δεκαετίες  το μαζούτ στα νησιά, όπως θα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια.

Γιατί λοιπόν η διασύνδεση των νησιών να περιμένει πάνω από 40 χρόνια; Υψηλόβαθμο στέλεχος προηγούμενης κυβέρνησης με καλή γνώση των θεμάτων ενέργειας σχολίασε στο Reporters United: «Τα λεφτά είναι πολλά και τα συμφέροντα μεγάλα για την εγχώρια πετρελαϊκή βιομηχανία», προσθέτοντας: «Οι κυβερνήσεις αδιαφόρησαν για την επιβάρυνση των καταναλωτών και σπατάλησαν δισεκατομμύρια. Αυτό ικανοποιούσε τη βιομηχανία παραγωγής καυσίμων, τους εφοπλιστές που τα μετέφεραν, ανθρώπους της ΔΕΗ που είχαν αποκτήσει επιρροή στους τοπικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας και τις κοινωνίες. Όλοι ήταν ικανοποιημένοι, εκτός από τους πολίτες, που πλήρωναν δισεκατομμύρια».

Οι μεγάλοι κερδισμένοι: πετρελαϊκές και εφοπλιστές

Πώς ηλεκτροδοτούνται όλα αυτά τα νησιά; Τα φορτία μαζούτ και ντίζελ μεταφέρονται από τις πετρελαϊκές που έχουν αναλάβει την προμήθεια σε αποθήκες στο Λαύριο. Από εκεί ξεκινάει ένα ατέρμονο πηγαινέλα δεξαμενόπλοιων τα οποία μεταφέρουν τα καύσιμα στα νησιά. Όταν το πλοίο φτάσει στον προορισμό του, συχνά συνδέεται με αγωγό που τα μεταφέρει στον σταθμό ηλεκτροπαραγωγής. Ως προς την Κρήτη, το νησί με τις μεγαλύτερες ανάγκες σε ενέργεια, το μαζούτ πηγαίνει κατευθείαν στον σταθμό του Αθερινόλακκου.

Πώς όμως αποφασίζεται ποιος θα είναι ο προμηθευτής της ΔΕΗ;

Η ΔΕΗ κάθε χρόνο προκηρύσσει διαγωνισμούς για την προμήθεια και τη μεταφορά μαζούτ και ντίζελ. Το 2017 η δαπάνη για μαζούτ ήταν 310 εκατ. ευρώ, το 2018 ήταν 330 εκατ. ευρώ, το 2019 318 εκατ. ευρώ ενώ το 2021 εκτιμάται ότι θα είναι 330 εκατομμύρια.

Όσον αφορά το ντίζελ, το 2017 η δαπάνη ήταν 380 εκατ. ευρώ, το 2018 ήταν 340 εκατ. ευρώ, το 2019 προβλέφθηκε στα 295,4 εκατ. ευρώ ενώ το 2021 εκτιμάται ότι θα είναι 250 εκατομμύρια. (Μικρό μέρος του ντίζελ που αγοράζεται προορίζεται για την εκκίνηση των λιγνιτικών μονάδων και τις χερσαίες μεταφορές.)

Κατάδυση στη βάση δεδομένων της ΔΕΗ: ΕΛΠΕ, Motor Oil, Aegean Oil, διεθνείς πετρελαϊκές

Το Reporters United μελέτησε τη βάση δεδομένων της ΔΕΗ με τις αναθέσεις της εταιρείας. Κάναμε scraping («ιστοσυγκομιδή»), και αναρτήσαμε τα δεδομένα σε μορφή φύλλου υπολογισμού (spreadsheet) ώστε να είναι αξιοποιήσιμα από το κοινό και τη δημοσιογραφική κοινότητα.

Από την ανάλυση των δεδομένων βρήκαμε τα ποσά που δόθηκαν από τη ΔΕΗ προς τις πετρελαϊκές και τις ναυτιλιακές για την κάλυψη των αναγκών ηλεκτροπαραγωγής στα νησιά. Όμως, διαθέσιμα στοιχεία υπάρχουν από το 2014 και μετά, άρα τα ποσά που δημοσιεύουμε ανά όμιλο αποτελούν μόνο ένα κλάσμα του συνόλου των συμβάσεων που ανατέθηκαν στην πετρελαϊκή βιομηχανία, εγχώρια (ΕΛΠΕ και Motor Oil) και διεθνή (Petroineos, Vitol, Shell Trading Rotterdam), τις τελευταίες δεκαετίες.

Οι καθυστερήσεις των διασυνδέσεων είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Έλλειψη δημοσίων πόρων, κακός σχεδιασμός, ελλιπές θεσμικό πλαίσιο, αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες. Η μόνη ωφελημένη ήταν η πετρελαϊκή βιομηχανία

Νίκος Μάντζαρης, Green Tank

Ζητήσαμε από τη ΔΕΗ και τις δύο μεγάλες πετρελαϊκές της χώρας, τα ΕΛΠΕ και τη Motor Oil, να μας πληροφορήσουν για τις αναθέσεις της ΔΕΗ προς αυτές πριν το 2014. Καμία από τις εταιρείες δεν μας έδωσε στοιχεία. Παρόλα αυτά, υπάρχουν τεκμήρια που δείχνουν πως και πριν το 2014 οι ίδιες εταιρείες έπαιρναν συμβόλαια εκατοντάδων εκατομμυρίων. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τα Διοικητικά Συμβούλια της ΔΕΗ, τα συμβόλαια ντίζελ για τα έτη 2010, 2011, 2012 και 2013 μοιράστηκαν μεταξύ των δύο ελληνικών εταιρειών.

Ακόμη, προ του 2015, οι ελληνικές εταιρείες συμμετείχαν και στα συμβόλαια του μαζούτ. Στοιχεία για πριν το 2014 δεν υπάρχουν δημόσια διαθέσιμα, αλλά αυτό προκύπτει από τις οικονομικές εκθέσεις της Motor Oil. Ενδεικτικά, στην ετήσια οικονομική έκθεση του 2018 η εταιρεία αναφέρει πως «η μείωση του μεριδίου αγοράς της ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ στο μαζούτ μετά το 2014 οφείλεται στις σταδιακά μειούμενες πωλήσεις μαζούτ προς τη ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ (ΔΕΗ) οι οποίες ήταν μηδενικές κατά τις χρήσεις 2017 και 2018».

Τα μεγάλα συμβόλαια: Αυτοί που πουλάνε τα καύσιμα για τους σταθμούς στη ΔΕΗ

Πρώτα, παρουσιάζουμε ποιες εταιρείες πωλούν καύσιμα στη ΔΕΗ, τη μεγαλύτερη δαπάνη για το σύστημα των ΜΔΝ.

Συμβάσεις με τις εταιρείες του ομίλου ΕΛΠΕ (συμφερόντων Λάτση)

Εταιρείες του ομίλου ΕΛΠΕ, ο οποίος ελέγχεται μετοχικά και διοικητικά από τον όμιλο Λάτση (ήδη το 2014 ο όμιλος κατείχε το 42,57% έναντι του 35,48% που τότε κατείχε το ελληνικό δημόσιο), έλαβαν συνολικά αναθέσεις ύψους 1,4 δισ. ευρώ για την κάλυψη αναγκών που συνδέονται με την ηλεκτροδότηση των νησιών. Το σύνολο του ποσού αφορά την προμήθεια καυσίμων προς τη ΔΕΗ.

Συμβάσεις με εταιρείες του ομίλου Βαρδινογιάννη

Εταιρείες του ομίλου Βαρδινογιάννη έλαβαν συνολικά αναθέσεις ύψους σχεδόν 400 εκατ. ευρώ για τα νησιά. Από αυτά, τα 360 εκατ. ευρώ (90%) αφορούν την προμήθεια καυσίμων για τους σταθμούς της ΔΕΗ. (Να σημειωθεί ότι, όπως είναι φυσικό, στον πίνακα δεν περιλαμβάνονται αναθέσεις για άλλους σκοπούς, όπως για παράδειγμα η προμήθεια LNG από τη Motor Oil προς τη ΔΕΗ η οποία ανήλθε σε 70 εκατομμύρια για το 2021.)

Όπως προαναφέραμε, τα διαθέσιμα στοιχεία της ΔΕΗ φτάνουν ως το 2014. Όμως, η Motor Oil, όπως προκύπτει και από τις δικές της οικονομικές εκθέσεις, μετά το 2014 αρχικά μείωσε και τελικά, από το 2015 και πέρα, μηδένισε τις πωλήσεις της προς τη ΔΕΗ.

Ενδεικτικά, στην ετήσια οικονομική έκθεση για το 2018 η εταιρεία αναφέρει πως «η μείωση του μεριδίου αγοράς της ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ στο μαζούτ μετά το 2014 οφείλεται στις σταδιακά μειούμενες πωλήσεις μαζούτ προς τη ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ (ΔΕΗ) οι οποίες ήταν μηδενικές κατά τις χρήσεις 2017 και 2018».

Γιατί έγινε αυτό; Ρωτήσαμε την εταιρεία αλλά δεν μας απάντησε.

Σύμφωνα με ανάλυση της χρηματιστηριακής εταιρείας Beta, το γεγονός αυτό (η μη συνεισφορά της ΔΕΗ στις πωλήσεις της Motor Oil) έγινε «για πρώτη φορά –ίσως– στην ιστορία της εταιρείας» - η Motor Oil ιδρύθηκε το 1970.

Συμβάσεις με ξένες πετρελαϊκές εταιρείες

Η ΔΕΗ έχει συμβληθεί και με ξένες εταιρείες για την αγορά καυσίμων με σκοπό την ηλεκτροπαραγωγή στα νησιά. Από το 2014 μέχρι σήμερα, έχει υπογράψει οκτώ συμβάσεις με τις πετρελαϊκές Petroineos, Vitol και Shell Trading Rotterdam, συνολικού ύψους 1,3 δισ. ευρώ. Σε αυτές θα πρέπει να προσμετρήσουμε τις συμβάσεις που ανακοίνωσε στις αρχές Ιουλίου στη Βουλή ο πρόεδρος της ΔΕΗ κ. Στάσσης, για την προμήθεια μαζούτ το 2021: Με την Coral Energy PTE ύψους 120 εκατ. και με την Petroineos ύψους 210 εκατ.

Αυτοί που πωλούν τα καύσιμα για τα πλοία στη ΔΕΗ

Η ΔΕΗ πληρώνει όχι μόνο για τα καύσιμα των σταθμών της, αλλά και για τα καύσιμα που θα χρειαστούν τα δεξαμενόπλοια (bunker fuel) για να τα μεταφέρουν στα νησιά. Ακόμη, κάθε χρόνο ναυλώνει δύο ή τρία δεξαμενόπλοια (ενδεικτικά, το έτος 2020 ναυλώθηκαν τα Ice Hawk, Amorgos και Naoussa) για να εξυπηρετήσουν τα δεκάδες νησιά. Όπως χαρακτηριστικά είχε γράψει δημοσίευμα της ιστοσελίδας Capital, από το 2014 έγινε «η ΔΕΗ... εφοπλιστής»!

Από τη βάση δεδομένων της ΔΕΗ προκύπτουν οι εξής συμβάσεις σχετικά με τη μεταφορά των καυσίμων:

Συμβάσεις με εταιρείες συμφερόντων Βαρδινογιάννη

Από το 2014 ως μέχρι σήμερα η ΔΕΗ έχει συνάψει τουλάχιστον 22 συμβάσεις για την προμήθεια μαζούτ και ντίζελ για τα δεξαμενόπλοια με την εταιρεία ΣΕΚΑΒΙΝ. Το ύψος τους ανέρχεται σε 32 εκατ. ευρώ. Στο ίδιο διάστημα η ΔΕΗ συνήψε πέντε συμβάσεις με τη ΣΕΚΑΒΑΡ για την πρακτόρευση καυσίμων, αλλά και τάνκερ που μεταφέρουν τα καύσιμα στα νησιά. Το ύψος τους ξεπερνά τα 3,5 εκατ. ευρώ. Η ΣΕΚΑΒIN και η ΣΕΚΑΒΑΡ είναι εταιρείες συμφερόντων Βαρδινογιάννη.

Συμβάσεις με εταιρείες συμφερόντων Μελισσανίδη

Από το 2014 μέχρι σήμερα η ΔΕΗ έχει υπογράψει 29 συμβάσεις για την προμήθεια μαζούτ και ντίζελ για τα δεξαμενόπλοια με την εταιρεία ΑΙΓΑΙΟΝ ΟΙΛ. Το ύψος τους ανέρχεται σε 40 εκατ. ευρώ. Οι συμβάσεις επεκτείνονται και στην πρακτόρευση, αφού στο ίδιο διάστημα η ΔΕΗ έχει συνάψει επτά συμβάσεις με την εταιρεία ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ για την πρακτόρευση τάνκερ ή καυσίμων για δεξαμενόπλοια. Το ύψος τους ξεπερνά τα 5,7 εκατ. ευρώ.

Στο διάστημα 2014-2021 εταιρείες του ομίλου Μελισσανίδη έλαβαν συνολικά αναθέσεις ύψους σχεδόν 77 εκατ. ευρώ για την ηλεκτροδότηση των νησιών.

Σιγή μεγάλων ιχθύων

Το Reporters United απευθύνθηκε προς τη ΔΕΗ, τον όμιλο ΕΛΠΕ, τη Motor Oil και την ΑΙΓΑΙΟΝ ΟΙΛ, ρωτώντας αν τα παραπάνω ποσά αφορούν αποκλειστικά τις ανάγκες της ηλεκτροπαραγωγής στα νησιά και, αν όχι, σε ποιο μέρος αυτών προορίζεται για τα νησιά. Για λόγους διαφάνειας, ρωτήσαμε τις εταιρείες αν υπάρχουν κι άλλα ποσά που να συνδέονται με την ηλεκτροπαραγωγή στα νησιά. Καμία εταιρεία δεν απάντησε στα ερωτήματά μας.

Η μαύρη τρύπα πριν το 2014

Τα παραπάνω ποσά αφορούν το διάστημα από το 2014 και μετά, μιας και η βάση δεδομένων της ΔΕΗ δεν διαθέτει στοιχεία για πριν το 2014. Με άλλα λόγια, τα ποσά που δημοσιεύουμε ανά όμιλο αποτελούν μόνο ένα κλάσμα του συνόλου των συμβάσεων που ανατέθηκαν στην εγχώρια και διεθνή πετρελαϊκή βιομηχανία τις τελευταίες δεκαετίες.

Τι συνέβαινε όμως πριν το 2014; Ποιοι έπαιρναν τα συμβόλαια ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων;

Ζητήσαμε από τη ΔΕΗ, τις δύο μεγάλες πετρελαϊκές της χώρας, τα ΕΛΠΕ και τη Motor Oil, και από την Aegean Oil να μας πληροφορήσουν για τις αναθέσεις της ΔΕΗ προς αυτές πριν το 2014. Καμία από τις τέσσερις εταιρείες δεν μας έδωσε στοιχεία. Παρόλα αυτά, μελετώντας αποσπάσματα από τα πρακτικά των ΔΣ της ΔΕΗ τεκμαίρεται πως και πριν το 2014 οι ίδιες εταιρείες, ελληνικές και ξένες, έπαιρναν συμβόλαια εκατοντάδων εκατομμυρίων.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με απόσπασμα από τα πρακτικά του ΔΣ της ΔΕΗ στις 22.12.2011, τα μεν συμβόλαια για την προμήθεια diesel ανατέθηκαν στις δύο εγχώριες πετρελαϊκές εταιρείες ΕΛΠΕ και Motor Oil¨.

Στους ίδιους αναδόχους (Motor Oil και ΕΛΠΕ) είχε καταλήξει η προμήθεια Diesel και την προηγούμενη χρονιά (απόφαση το 2010 για το 2011).

Όσο για τα δύο συμβόλαια για την προμήθεια μαζούτ, το 2012 τα μοιράστηκαν η Motor Oil και η Vitol.

Τέλος, για την ίδια χρονιά (2012), η ΔΕΗ ανέθεσε τη μεταφορά του μαζούτ με δεξαμενόπλοια στον Αιγαίον V (πρόκειται για πλοίο το οποίο ανήκε στην Aegean Oil συμφερόντων Μελισσανίδη). Το ίδιο είχε κάνει και την προηγούμενη χρονιά.

Ως προς την εταιρεία Αιγαίον Όιλ (συμφερόντων Μελισσανίδη), πάλι σύμφωνα με τα αποσπάσματα πρακτικών των ΔΣ της ΔΕΗ, εκτελεί συμβάσεις που αφορούν τα ΜΔΝ, τουλάχιστον από το 2009 που υπάρχουν στοιχεία.

Ενδεικτικά, η Aegean Oil το 2010 ενημέρωσε μέσω του περιοδικού της πως η εταιρεία κατέστη «βασικός προμηθευτής λιπαντικών της ΔΕΗ» για «μηχανές που χρησιμοποιεί η ΔΕΗ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση Μαζούτ» […] «στην Νησιωτική Χώρα και περιλαμβάνουν την Κρήτη (Λινοπεράματα, Αθερινόλακκος) την Ρόδο, Κω, Χίο, Λέσβο, Σάμο, Πάρο».

Πόσο πίσω στο χρόνο πάνε αυτά τα συμβόλαια; Και τελικά σε πόσα συνολικά δισεκατομμύρια ανέρχονται; Παρότι απευθύναμε ερωτήματα τόσο στις εταιρείες όσο και στην ίδια τη ΔΕΗ, δεν πήραμε απάντηση από κανέναν.

Έκτακτα κόστη για τη «θερινή αιχμή» παρά την πανδημία

Τα μόνιμα κόστη συνοδεύονται συχνά και από έκτακτες επιβαρύνσεις εκατομμυρίων για τα νησιά.

«Γνωρίζετε καλύτερα από μένα ότι για τις ΥΚΩ επιβαρύνεται ο Έλληνας καταναλωτής με ποσό 1 δισεκατομμυρίου ευρώ κάθε χρόνο. Αν είχαν προχωρήσει οι διασυνδέσεις της Κρήτης και των Κυκλάδων, το ποσό θα έφευγε από τους λογαριασμούς».

Όλγα Κεφαλογιάννη, βουλεύτρια ΝΔ, 2016

Ενδεικτικά, τον Μάιο του 2020 η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) αποφάσισε τη μίσθωση γεννητριών για την κάλυψη των αναγκών της Κρήτης. Αλλόκοτο, αφού ο κορονοϊός προκάλεσε κατάρρευση της κατανάλωσης ενέργειας. Παρόλα αυτά, κρίθηκε πως το καλοκαίρι της πανδημίας οι υπάρχουσες μονάδες δεν θα αρκούσαν για να καλύψουν τη ζήτηση και η ΔΕΗ μίσθωσε από εταιρεία του Ομίλου ΤΕΡΝΑ (συμφερόντων Περιστέρη) γεννήτριες έναντι 1,5 εκατ. ευρώ, με σκοπό τη φετινή «κάλυψη φορτίων θερινής αιχμής». Η ίδια εταιρεία είχε νοικιάσει ξανά στη ΔΕΗ το καλοκαίρι του 2019 γεννήτριες έναντι 1,4 εκατ. ευρώ.

Ακόμα και μέσα στην πανδημία, το στάτους κβο των μη διασυνδεδεμένων νησιών εξακολουθούσε να ωφελεί ένα σύνολο ετερόκλητων επιχειρηματικών συμφερόντων, από τις πετρελαϊκές και τη ναυτιλία ως τους προμηθευτές γεννητριών.

Υπονοούμενα στη Βουλή για τους διαγωνισμούς

Κάθε χρόνο εκπρόσωποι της ΔΕΗ συμμετέχουν σε συνεδρίαση της Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου της Βουλής, όπου καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις βουλευτών.

Από αυτές τις πολύωρες συνεδριάσεις προκύπτει ότι πολλοί βουλευτές συζητούν -συχνά με μισόλογα και υπονοούμενα- γι’ αυτό το καλά καταχωνιασμένο ταμπού δεκαετιών.

Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η συνεδρίαση του 2016. Κυβέρνηση είναι ο ΣΥΡΙΖΑ και επιτιθέμενοι οι αντιπολιτευόμενοι βουλευτές, όπως ο Κώστας Σκρέκας (της ΝΔ) και ο Γιώργος Αμυράς (τότε του Ποταμιού). Σήμερα ο πρώτος είναι υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος και ο δεύτερος υφυπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος. Αλλά οι αναθέσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων στις πετρελαϊκές συνεχίζονται.

Σε εκείνη τη συνεδρίαση (1 Μαρτίου 2016), ο Γιώργος Αμυράς προέβη σε μία σοβαρή καταγγελία, φωτογραφίζοντας ουσιαστικά τη Motor Oil.

Ο βουλευτής ρώτησε τον πρόεδρο της ΔΕΗ Μανόλη Παναγιωτάκη αν υπήρχε σκέψη επανασχεδιασμού του διαγωνισμού, «ώστε να μην βρίσκονται στις ίδιες θέσεις για πολλά -επτά και 10- χρόνια το σύνολο των υπαλλήλων που εμπλέκονται στην ίδια διαδικασία», με σκοπό να παραμένουν ανεξάρτητοι από επιρροές.

Ο κ. Παναγιωτάκης αναγνώρισε το πρόβλημα, λέγοντας ότι «είναι μέσα στις σκέψεις μας» να αλλάζουμε «αυτούς που διαχειρίζονται το θέμα του πετρελαίου».

Ο κ. Αμυράς ρώτησε, επίσης, αν έχει ελεγχθεί η πιθανότητα σύγκρουσης συμφέροντος σε στέλεχος της ΔΕΗ με υπαλλήλους μιας εταιρείας που αναδείχθηκε μειοδότης [σε διαγωνισμό για υγρά καύσιμα] και κατόπιν αυτός ο υπάλληλος, που ήταν βοηθός στη διεύθυνση υλικού και προμηθειών της ΔΕΗ, «άνοιξε πρατήριο Shell [είτε] στον γιο του, [είτε] με τον γιο του». (Από το 2010, τα πρατήρια Shell βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Motor Oil.) Για το θέμα ο πρόεδρος της ΔΕΗ ζήτησε περισσότερα στοιχεία δηλώνοντας άγνοια.

Μελέτη του 1986 απέδειξε ότι η διασύνδεση της Κρήτης με δύο καλώδια συνολικής ικανότητας μεταφοράς 300MW ήταν «τεχνικά εφικτή και οικονομικά συμφέρουσα».

Μιχάλης Παπαδόπουλος, καθηγητής ΕΜΠ

Η κριτική έχει και συνέχεια. Από τη συνεδρίαση του 2015 προκύπτει ότι το ενημερωτικό σημείωμα της ΔΕΗ προς τους βουλευτές αναφερόταν σε μη ικανοποιητικό ανταγωνισμό στις σχετικές διαγωνιστικές διαδικασίες για τους σταθμούς Λινοπεραμάτων (Κρήτη) και Ρόδου.

Αν και αργά, κάποια βήματα έγιναν για τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας. Το 2017 οι διαγωνισμοί για τα υγρά καύσιμα διεξήχθησαν για πρώτη φορά ηλεκτρονικά για «την πλήρη διαφάνεια» και «την πίεση των διαγωνιζομένων ώστε να επιτευχθούν οι βέλτιστες δυνατές τιμές», σύμφωνα με όσα είπε ο τότε πρόεδρος της ΔΕΗ στη συνεδρίαση της επιτροπής. Ο εκσυγχρονισμός όμως αυτός αφήνει ταυτόχρονα ανοιχτό το ερώτημα για το πόσο διάφανος και ανταγωνιστικός ήταν οι διαγωνισμοί ως τότε.

Ένα ακόμη πρόβλημα ήταν ότι για χρόνια η μεταφορά των καυσίμων δεν γινόταν με ναυλωμένα πλοία, αλλά από τους προμηθευτές των καυσίμων, κάτι που σύμφωνα με τον κ. Παναγιωτάκη «περιόριζε τον ανταγωνισμό». Αυτό άλλαξε τον Απρίλιο του 2014 και «έχει επιφέρει αρκετές οικονομίες σε σχέση με παλαιότερα», σύμφωνα με τον κ. Παναγιωτάκη, αφού κατά τη ΔΕΗ τους πρώτους εννέα μήνες η εξοικονόμηση ήταν περί τα 3,2 εκατ. ευρώ. Αν ο κ. Παναγιωτάκης έχει δίκιο, τότε και σε αυτόν τον τομέα, το ελληνικό κράτος επί δεκαετίες αιμορραγούσε οικονομικά αναίτια.

Ποιοι χάνουν 1.0: οι καταναλωτές που πληρώνουν τα δισεκατομμύρια

Το σύστημα των ΜΔΝ και οι συμβάσεις της ΔΕΗ με πετρελαϊκές και ναυτιλιακές εκτοξεύουν το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά. Σύμφωνα με τη ΡΑΕ, την ώρα που μια μεγαβατώρα στην Αθήνα κοστίζει περίπου 80 ευρώ στην Ανάφη κοστίζει 714 ευρώ (571% ακριβότερα από την ηπειρωτική Ελλάδα), στα Αντικύθηρα 1.297 ευρώ (1037% ακριβότερα), στο Αγαθονήσι 2.239 ευρώ (1791% ακριβότερα).

Για να μην επιβαρύνονται οι νησιώτες με υπέρογκους λογαριασμούς, όλοι οι καταναλωτές πληρώνουμε -και σωστά- μέρος του κόστους ρεύματος για τα νησιά μέσω των Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας (ΥΚΩ), μιας οικονομικής επιβάρυνσης που μετακυλίεται στους λογαριασμούς. Σύμφωνα με την ανάλυση των στοιχείων της ΡΑΕ, από το 2007 έως το 2017 οι καταναλωτές πλήρωσαν μέσω των ΥΚΩ 6,5 δισ. ευρώ, τα οποία ως επιδοτήσεις κάλυψαν το κόστος της ηλεκτροπαραγωγής στα νησιά.

Τα κόμματα αλληλοκατηγορούνται αλλά κανείς δεν κατονομάζει

Από τις προαναφερθείσες συνεδριάσεις στη Βουλή προκύπτει μια εντυπωσιακή διακομματική παραδοχή των καθυστερήσεων στις διασυνδέσεις. Το 2017 ο τότε ανεξάρτητος βουλευτής Χάρης Θεοχάρης αναρωτήθηκε «για ποιο λόγο η πολιτεία καθυστερεί τόσα χρόνια να γίνουν οι διασυνδέσεις και αναγκαζόμαστε να πληρώνουμε αυτού του είδους τα κόστη».

Το 2016 η βουλεύτρια και συντονίστρια της ΝΔ στην Επιτροπή Όλγα Κεφαλογιάννη (εκλέγεται στην Αθήνα, αλλά κατάγεται από την Κρήτη και είναι ανιψιά του Βαρδή Βαρδινογιάννη) είπε: «Γνωρίζετε καλύτερα από μένα ότι για τις ΥΚΩ επιβαρύνεται ο Έλληνας καταναλωτής με ποσό 1 δισεκατομμυρίου ευρώ κάθε χρόνο. Αν είχαν προχωρήσει οι διασυνδέσεις της Κρήτης και των Κυκλάδων, το ποσό θα έφευγε από τους λογαριασμούς».

Το γάντι της σήκωσε ο υπουργός κατηγορώντας την κ. Κεφαλογιάννη για «θράσος»: «Το […] να τίθεται το ερώτημα τι έχει γίνει με τη διασύνδεση της Κρήτης από ανθρώπους χειρίστηκαν τα ζητήματα της ενεργειακής πολιτικής τις τελευταίες δεκαετίες και δεν έκαναν τίποτα, δεν δείχνει αφέλεια, δείχνει θράσος».

Έναν χρόνο νωρίτερα ο Παναγιώτης Λαφαζάνης ως υπουργός Ενέργειας σχολίασε ότι «υπάρχει μια εγκληματική καθυστέρηση για την οποία υπάρχουν και υπεύθυνοι και υπόλογοι». Αλλά τους υπεύθυνους δεν τους κατονόμασε ούτε αυτός.

Σύμφωνα με τον Μιχάλη Παπαδόπουλο, ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ στον Τομέα Ηλεκτρικής Ισχύος, μελέτη του 1986 απέδειξε ότι η διασύνδεση της Κρήτης με δύο καλώδια συνολικής ικανότητας μεταφοράς 300MW ήταν «τεχνικά εφικτή και οικονομικά συμφέρουσα». Μετά από καθυστερήσεις, η διοίκηση της ΔΕΗ αποφάσισε την προώθηση της διασύνδεσης το 1989, «τον Μάιο 1991 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΔΕΗ, μετά και από πολιτικές παρεμβάσεις που ήταν αποτέλεσμα των τοπικών αντιδράσεων στη διάθεση κατάλληλου χώρου για την κατασκευή του αναγκαίου νέου σταθμού παραγωγής, άλλαξε γνώμη και αποφάσισε να αναβάλει επ’ αόριστον τη διασύνδεση», ανέφερε ο κ. Παπαδόπουλος.

Γιατί άργησαν οι διασυνδέσεις;

«Οι καθυστερήσεις είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων», σχολιάζει ο Νίκος Μάντζαρης, αναλυτής πολιτικής του Green Tank. «Έλλειψη δημοσίων πόρων, κακός σχεδιασμός, ελλιπές θεσμικό πλαίσιο, αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες. Το βέβαιο είναι ότι αυτές οι καθυστερήσεις κατέληξαν σε βάρος του περιβάλλοντος, του κλίματος, των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας και της ποιότητας ζωής πολλών νησιωτών. Η μόνη ωφελημένη ήταν η πετρελαϊκή βιομηχανία».

«Η καθυστέρηση των διασυνδέσεων ευνόησε την πετρελαϊκή βιομηχανία, αφού για δεκαετίες είχε μία σταθερή αγορά για να διαθέσει τα προϊόντα της», σχολίασε για το ζήτημα ο Τάκης Γρηγορίου, υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών της Greenpeace. «Μάλιστα, μιλάμε για μαζούτ, το οποίο λόγω της χαμηλής ποιότητάς του δύσκολα θα μπορούσε να πουληθεί αλλού. Απολαμβάνοντας το μονοπώλιό της στην αγορά, η ΔΕΗ δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για την υλοποίηση ενός τόσο μεγάλου έργου, αφού μάλιστα διατηρούσε τον έλεγχο του συστήματος διανομής ενέργειας, είτε, γιατί κάποιοι μέσα στη ΔΕΗ ήθελαν να καίει πετρέλαιο στα νησιά».

«Η πρόοδος της τεχνολογίας έχει κάνει πιο εύκολη και οικονομική τη διασύνδεση των νησιών», είπε ο Δημήτρης Τσέκερης, υπεύθυνος Ενεργειακής Πολιτικής του WWF. «Όμως δεν ήταν αυτός ο κύριος λόγος που οι διασυνδέσεις δεν προχώρησαν νωρίτερα. Η συζήτηση για την Κρήτη γίνεται χρόνια. Αν είχαμε προχωρήσει νωρίτερα, θα είχαμε γλιτώσει τόνους ρύπων και εκατομμύρια ευρώ την εποχή που το πετρέλαιο κόστιζε σταθερά πάνω από 100 δολάρια το βαρέλι».

Ποιοι χάνουν 2.0: οι πολίτες που εισπνέουν επικίνδυνες ουσίες

Ο σταθμός της ΔΕΗ στη Σορωνή της Ρόδου κατασκευάστηκε στα χρόνια της Χούντας. «Τότε ήμουν παιδάκι κι ο πατέρας μου, φορτηγατζής στο επάγγελμα, με έπαιρνε μαζί του και με έβαζε στο τιμόνι του φορτηγού, με το οποίο μετέφερε χώμα για τη θεμελίωση του εργοστασίου», είπε στο Reporters United ο Δημήτρης Γρηγοριάδης, κάτοικος της περιοχής. «Οι ντόπιοι ήξεραν ελάχιστα πράγματα για το εργοστάσιο, αφού η Χούντα έκανε ό,τι ήθελε και δεν ρωτούσε κανέναν. Μετά την κατασκευή, οι κάτοικοι ανακάλυψαν ότι η ζωή τους θα υποβαθμιζόταν από τη δυσοσμία του μαζούτ και την ηχορύπανση των μηχανών. Όταν οι άνεμοι είναι ανατολικοί, όλος ο καπνός από τα φουγάρα πέφτει στις κατοικημένες περιοχές».

Μέσα στις επόμενες δεκαετίες ο σταθμός γιγαντώθηκε με νέες μονάδες που προκαλούσαν περισσότερους ρύπους. Η ονομαστική ισχύς του σταθμού έφτασε από τα 30 MW το 1975 σε πάνω από 230 MW. Το παράλογο είναι ότι, όπως επισημαίνει ο κ. Γρηγοριάδης, ακόμα και το 2019, ενώ δηλαδή η τοπική διασύνδεση είχε δρομολογηθεί και παράλληλα σε διεθνές επίπεδο το πετρέλαιο ως καύσιμο θεωρείτο πλέον εγκληματικό, η ΔΕΗ εγκαινίασε ένα νέο εργοστάσιο πετρελαίου στο νησί. Κατασκευάστηκε από την ΤΕΡΝΑ, και μάλιστα με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ)!

68 θάνατοι το χρόνο

Η βαριά μυρωδιά και η θέα του καπνού από τις καμινάδες της ΔΕΗ αποτυπώνεται και στις επιστημονικές μετρήσεις. Από το E-PRTR, το μητρώο έκλυσης και μεταφοράς ρύπων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) προκύπτει ότι το εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Σορωνή εκλύει στην ατμόσφαιρα ρύπους δυνητικά επικίνδυνους για την ανθρώπινη υγεία, ανάμεσα στους οποίους το κάδμιο, το νικέλιο και τα αιωρούμενα σωματίδια PM10.

Είχαμε δύο πετρελαιοκηλίδες στη Ρόδο κατά την εκφόρτωση μαζούτ. Οι αρχές δικαιολογούνταν λέγοντας ότι “είναι οι τελευταίες μηχανές που προσθέτουμε στο σταθμό” και “σύντομα θα κατασκευαστεί νέο εργοστάσιο για να μειωθεί η ρύπανση στην περιοχή”. Και τα δύο αποδείχτηκαν αναληθή.

Δημήτρης Γρηγοριάδης, κάτοικος Θεολόγου

Σύμφωνα με τον ΕΟΠ «η χρόνια έκθεση σε εισπνοή αερίων με νικέλιο (σ.σ.: βαρύ μέταλλο που προκύπτει από την καύση ορυκτών) μπορεί να προκαλέσει καρκίνο».

Ακόμη, ο ΕΟΠ σημειώνει ότι «σχετικά με την δυνατότητά τους να προκαλέσουν βλάβη στην ανθρώπινη υγεία, τα αιωρούμενα σωματίδια [PM10] είναι ένας από τους σημαντικότερους ρυπαντές, καθώς εισχωρούν σε ευαίσθητες περιοχές του αναπνευστικού συστήματος, προκαλώντας επιδείνωση ασθενειών του αναπνευστικού, όπως είναι το άσθμα, και συμβάλλοντας σε αύξηση της συχνότητας και της εμφάνισης άλλων καρδιαγγειακών ασθενειών και πρόωρων θανάτων».

Η Greenpeace έθεσε στη διάθεση του Reporters United στοιχεία έρευνας που είχε πραγματοποιήσει το 2013 για την πρόκληση πρόωρων θανάτων από τη λειτουργία των θερμοηλεκτρικών σταθμών στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων αυτών που λειτουργούν στα νησιά. Κάθε χρόνο, σύμφωνα με τα δεδομένα, από τη λειτουργία τους προκαλούνται 68 πρόωροι θάνατοι στα νησιά (29 στην Κρήτη, 10 στη Ρόδο, επτά στην Κω, πέντε στη Χίο, τέσσερις στη Λέσβο, από τρεις στη Σάμο και την Πάρο, από δύο στη Λήμνο, τη Σύρο και τη Μύκονο και ένας στη Σαντορίνη). Η έρευνα κατέδειξε κι άλλα προβλήματα, όπως πρόκληση περιστατικών χρόνιας βρογχίτιδας.

«Καίτε μαύρο πετρέλαιο στον παράδεισο;»

Μια ηλεκτροπαραγωγή που βασίζεται σε συνεχείς μεταφορές πετρελαίου είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι θα προκαλέσει πετρελαιοκηλίδες.  

Φτάνουν οι τουρίστες και το πρώτο πράγμα που βλέπουν είναι οι καμινάδες της ΔΕΗ. Πηγαίνουν στην παραλία και βλέπουν τις καμινάδες με τον μαύρο καπνό, ακούν τις μηχανές, μυρίζουν το καύσιμο. Μας ρωτάνε έκπληκτοι “μα, καλά, καίτε μαύρο πετρέλαιο σε έναν τουριστικό παράδεισο;”».

Νίκος Πασσάλης, ξενοδόχος στη Ρόδο

«Είχαμε δύο πετρελαιοκηλίδες στη Ρόδο κατά την εκφόρτωση μαζούτ από δεξαμενόπλοια το 1993 και το 2008», λέει ο κ. Γρηγοριάδης. «Οι αρχές και η ΔΕΗ δικαιολογούνταν λέγοντας ότι “είναι οι τελευταίες μηχανές που προσθέτουμε στο σταθμό” και “σύντομα θα κατασκευαστεί νέο εργοστάσιο για να μειωθεί η ρύπανση στην περιοχή”. Και τα δύο αποδείχτηκαν αναληθή, αφού και άλλες μηχανές έφεραν και τελικά το νέο εργοστάσιο άρχισε να λειτουργεί το 2019, σε μια εποχή όπου θα έπρεπε να μιλάμε για πράσινη ενέργεια και όχι πετρέλαιο».

«Η ΔΕΗ διαμόρφωσε ένα δυσμενές πλαίσιο για την οικονομία της περιοχής», λέει στο Reporters United ο Νίκος Πασσάλης, ιδιοκτήτης ξενοδοχείου κοντά στο εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Σορωνή. «Φτάνουν οι τουρίστες στο ξενοδοχείο και το πρώτο πράγμα που βλέπουν είναι οι καμινάδες της ΔΕΗ. Πηγαίνουν στην παραλία, γυρίζουν το κεφάλι και βλέπουν τις καμινάδες με τον μαύρο καπνό, ακούν τις μηχανές, μυρίζουν το καύσιμο. Υπάρχουν τουρίστες που μας ρωτάνε έκπληκτοι “μα, καλά, καίτε μαύρο πετρέλαιο σε έναν τουριστικό παράδεισο;”».

«Τα βράδια, όταν ο άνεμος είναι ανάποδος, μπορεί κανείς να μυρίσει από το μπαλκόνι του τα καυσαέρια από το παρακείμενο εργοστάσιο», αναφέρει για το ξενοδοχείο τουριστική κριτική στη γερμανική ιστοσελίδα HolidayCheck. Μια άλλη κριτική διαμαρτύρεται για τον «μαύρο καπνό από την καπνοδόχο».

Τρεις υπουργοί Ενέργειας για τις διασυνδέσεις και τις καθυστερήσεις

Μιλώντας στο Reporters United τρεις υπουργοί Περιβάλλοντος και Ενέργειας των περασμένων κυβερνήσεων (Χατζηδάκης, Σταθάκης, Μανιάτης) χρησιμοποίησαν βαριές εκφράσεις για τις χαμένες δεκαετίες στο ζήτημα της διασύνδεσης, αλλά κανείς τους δεν κατονόμασε τον φταίχτη.

«Η διασύνδεση των νησιών και το κλείσιμο των εργοστασίων της ΔΕΗ θα έχουν μία σειρά από ευεργετικές συνέπειες: πρώτον, θα σταματήσει η καύση μαζούτ και ντίζελ, άρα θα περιοριστεί η ρύπανση. Δεύτερον, θα έχουμε μείωση του κόστους ενέργειας για τους καταναλωτές που πληρώνουν τις ΥΚΩ. Τρίτον, οι ΑΠΕ θα παίξουν ενεργότερο ρόλο στο ενεργειακό μίγμα της χώρας», είπε στο R•U ο Κωστής Χατζηδάκης (υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Ιούλιος 2019-Ιανουάριος 2021). Σε παλαιότερη δήλωσή του, είχε χαρακτηρίσει «τα ρυπογόνα εργοστάσια μαζούτ στα νησιά μας» ως «εικόνα ντροπής». Ντροπή ποίων, τον ρωτήσαμε στη συνέντευξή μας; Δεν θέλησε να κατονομάσει.

Ο Γιάννης Μανιάτης, υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής από τον Ιούνιο του 2013 έως τον Ιανουάριο του 2015, σχολίασε: «Η διασύνδεση μπορούσε να υλοποιηθεί νωρίτερα και είναι ατυχές που αυτό δεν συνέβη, για να περιορίσουμε σε πρότερο χρόνο το μεγάλο κόστος και τη μεγάλη ρύπανση». Το ότι τα κόμματά τους κυβέρνησαν τη χώρα κατά τις χαμένες δεκαετίες του 90 και του 2000 δεν το σχολίασαν ούτε ο κ. Χατζηδάκης ούτε ο κ. Μανιάτης.

Ο Γιώργος Σταθάκης, υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας από τον Νοέμβριο του 2016 έως τον Ιούλιο του 2019, είπε στο Reporters United: «Στόχος μας ήταν να κλείσουμε τις γκαζιέρες στα νησιά, να τα απελευθερώσουμε από μηχανές καύσης ορυκτών καυσίμων. Όταν πήγα στη Μύκονο, για να εγκαινιάσω τη διασύνδεση του νησιού, και είδα τις μηχανές προς απόσυρση, σάστισα. Αν δεις το αποτύπωμά τους, τρελαίνεσαι. Είναι σοκαριστική η ρύπανση τους». Αυτό όμως δεν εμπόδισε την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να προωθήσει σε άλλους τομείς έργα πετρελαίου και ορυκτού αερίου, όπως οι εξορύξεις και ο αγωγός EastMed.

Οι πετρελαϊκές «προδίδουν» το πετρέλαιο

Πηγές με καλή γνώση των θεμάτων ενέργειας εκτίμησαν στο Reporters United ότι υπήρχαν δυο παράγοντες που επιτάχυναν τα σχέδια για διασυνδέσεις. Ο πρώτος είναι ότι ο ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας), η εταιρεία που είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία του συστήματος μεταφοράς ενέργειας στην Ελλάδα, έχει ρυθμιζόμενο σταθερό έσοδο 8% επί της συνολικής αξίας του κάθε έργου που υλοποιεί. Κοινώς έχει άμεσα κίνητρα για την υλοποίηση μεγάλων έργων, ειδικά μετά το 2017, όταν η κινεζική εταιρεία State Grid εξαγόρασε το 24% του ΑΔΜΗΕ, αφήνοντας το 51% στον έλεγχο του Δημοσίου.

Ο δεύτερος -και ακόμα μεγαλύτερος- παράγοντας είναι ότι η πετρελαϊκή βιομηχανία έχει μπει σε τροχιά εγκατάλειψης του πετρελαίου ως πηγής εσόδων, στρεφόμενη σε άλλα ενεργειακά προϊόντα, όπως οι ΑΠΕ, η ηλεκτροκίνηση, το υδρογόνο και το (ρυπογόνο) ορυκτό αέριο. Προς αυτή την κατεύθυνση οδηγεί και η στροφή των επενδυτικών εργαλείων της ΕΕ προς την πράσινη ενέργεια: Μετά το 2021 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν θα χρηματοδοτεί έργα ορυκτών καυσίμων (πετρελαίου αλλά και αερίου).

Η στροφή παρατηρείται και στην εγχώρια βιομηχανία. Τον Μάιο του 2021 τα ΕΛΠΕ ανακοίνωσαν τη νέα στρατηγική τους με μεγαλύτερες επενδύσεις στις ΑΠΕ, την ηλεκτροκίνηση και το υδρογόνο. Τον Οκτώβριο του 2019 η Motor Oil ανακοίνωσε την είσοδό της στον κλάδο των ΑΠΕ με την υλοποίηση τριών αιολικών πάρκων κόστους κατασκευής περί τα 12 εκατ. ευρώ, ενώ τον Μάρτιο το 2021 η εταιρεία ανακοίνωσε επενδύσεις σε φωτοβολταϊκά, μπαταρίες αποθήκευσης ενέργειας και ηλεκτροκίνηση, δείχνοντας τη στροφή της προς τις ΑΠΕ.

«Οι πετρελαϊκές  δεν ενδιαφέρονται πια για το πετρέλαιο των νησιών», είπε στο Reporters United πηγή με καλή γνώση των θεμάτων ενέργειας. «Ξέρουν πως ό,τι κέρδος έβγαλαν από τα νησιά, το έβγαλαν. Αυτό που τους “καίει” είναι να προλάβουν να μπουν στις ΑΠΕ και το αέριο».