Ο υπουργός Δικαιοσύνης που εισηγήθηκε την πρόσφατη «μεταρρύθμιση» για την «υποχρεωτική συνεπιμέλεια» ισχυρίστηκε δημοσίως ότι τα σχόλια των πολιτών στη δημόσια διαβούλευση κυμάνθηκαν σε επίπεδο ρεκόρ και αποτελούν απόδειξη ότι η κοινωνία συντάχθηκε με τον νέο νόμο. Η ανάλυση των δεδομένων δείχνει ωστόσο ότι η δημόσια διαβούλευση νοθεύτηκε, καθώς περισσότερα από 7.000 ή το 63% των σχολίων που υποστηρίζουν το νομοσχέδιο είναι προϊόντα αντιγραφής και επαναλαμβάνονται ως και εκατοντάδες φορές το καθένα.

Το Manifold είναι μια ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα, με μέλη στην Aθήνα, τη Λευκωσία και το Λονδίνο. Τα μέλη της ομάδας είναι οι Μαρινίκη Αλεβιζοπούλου, Αυγουστίνος Ζενάκος, Αχιλλέας Ζαβαλλής, Γιάννης Μπαμπούλιας, Μιχάλης Παναγιωτάκης, Γιάννης-Ορέστης Παπαδημητρίου και Ελίζα Τριανταφύλλου. Τον Απρίλιο του 2020 δημιούργησε την ιστοσελίδα The Manifold Files, σχεδιασμένη για να φιλοξενεί μακρόπνοες δημοσιογραφικές έρευνες.

Η πρόσφατη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου, πιο γνωστή ως νόμος Τσιάρα για την «υποχρεωτική συνεπιμέλεια», υπήρξε εξαιρετικά πολωτική. Από τη μία, πληθώρα φορέων, επιστημόνων ειδικών στο οικογενειακό δίκαιο, εγχώριων και διεθνών ΜΚΟ, υπηρεσίες του ΟΗΕ, αλλά ακόμα και διακεκριμένα στελέχη της κυβερνητικής παράταξης, άσκησαν οξεία κριτική στο νομοσχέδιο. Από την άλλη, οργανωμένες ομάδες πίεσης, με ρητορική που κυμαινόταν από την υποστήριξη της «γονεϊκής ισότητας» ως την υπεράσπιση των «δικαιωμάτων» των διαζευγμένων ανδρών, όχι μόνο δημιούργησαν κλίμα αποδοχής για το νομοσχέδιο με διαφημιστικές καμπάνιες και έντονη δραστηριότητα στα κοινωνικά δίκτυα, αλλά έφτασαν να διεκδικούν ακόμη πιο δραστικές αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο από αυτές που επέφερε τελικά ο νέος νόμος.

Ένα από τα επιχειρήματα των ομάδων που υποστήριξαν το νομοσχέδιο και εξακολουθούν να ζητούν την περαιτέρω μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου ήταν ότι η κοινή γνώμη, όπως εκφράστηκε στη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης, ήταν κατά συντριπτικό ποσοστό υπέρ των προτεινόμενων αλλαγών. Χαρακτηριστικά, στο υπόμνημα που κατέθεσε στην Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης, όπου συζητήθηκε το σχέδιο νόμου, ο σύλλογος «Ενεργοί Μπαμπάδες» σημείωσε: «Η διαβούλευση, κυρίες και κύριοι, μίλησε ηχηρά και έδωσε την λαϊκή εντολή για την αυτονόητη αλλαγή. Από τα 15.230 σχόλια που υπεβλήθησαν, τα 12.289 ήταν ΥΠΕΡ της συνεπιμέλειας κατά νομικό τεκμήριο.»

Το ίδιο επιχείρημα επικαλέστηκε και ο υπουργός Δικαιοσύνης Κώστας Τσιάρας τόσο σε συνέντευξή του όσο και κατά τη συζήτηση στη Βουλή, δηλώνοντας ότι το νομοσχέδιο έχει τύχει «της θετικής αποδοχής σε έναν αριθμό ρεκόρ σχολίων στη δημόσια διαβούλευση».

Την ορθότητα του επιχειρήματος αυτού αμφισβήτησε στην ομιλία της, κατά τη συζήτηση στην ολομέλεια, η βουλεύτρια του ΜέΡΑ25 Αγγελική Αδαμοπούλου, η οποία υποστήριξε ότι βάσει ανάλυσης την οποία έκαναν οι συνεργάτες της προκύπτει ότι μεγάλο ποσοστό των σχολίων στη διαβούλευση ήταν προϊόν αντιγραφής-επικόλλησης. «Κύριε Τσιάρα, αυτή ήταν η αθρόα στήριξη;» ρώτησε η κ. Αδαμοπούλου. «1.200 φορές το ίδιο σχόλιο και 8.000 επαναλήψεις των ίδιων φράσεων; Από τα 15.000 σχόλια μίνιμουμ τα 9.200, το 61%, είναι αντιγραφή-επικόλληση!»

Αποφασίσαμε να ελέγξουμε τόσο το επιχείρημα του υπουργού και του συλλόγου «Ενεργοί Μπαμπάδες» όσο και την καταγγελία της βουλεύτριας του ΜέΡΑ25. Το αποτέλεσμα της δικής μας ανάλυσης όχι μόνο καταρρίπτει το επιχείρημα του υπουργού, καθώς βρίσκεται πολύ πιο κοντά σε όσα υποστήριξε η κ. Αδαμοπούλου παρά στους ισχυρισμούς περί «θετικής αποδοχής με ρεκόρ σχολίων», αλλά εγείρει ερωτήματα που υπερβαίνουν το συγκεκριμένο νομοσχέδιο και αφορούν τη διαβλητότητα του θεσμού της δημόσιας διαβούλευσης εν γένει.

Από τα 11.500 σχόλια που υποστηρίζουν το νομοσχέδιο, το 63% (περισσότερα από 7.200) είναι αντιγραφές άλλων σχολίων.
Τα περίπου 7.200 σχόλια υπέρ του νομοσχεδίου αντιστοιχούν σε μόλις 658 πρωτογενή σχόλια, τα οποία αντιγράφονται και επικολλώνται πολλαπλές φορές.
Ένα από αυτά τα 658 σχόλια έχει αντιγραφεί και επικολληθεί ως 701 φορές.

Συγκεκριμένα, συγκεντρώσαμε με μηχανικό τρόπο (scraping) τα σχόλια επί των 23 άρθρων του νομοσχεδίου που έχουν δημοσιευθεί στη διαβούλευση — 14.814 σχόλια συνολικά, τα οποία συντάχθηκαν από τις 18 Μαρτίου ως και την 1η Απριλίου. Στη συνέχεια, εκπαιδεύσαμε ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης (machine learning) με σκοπό να κατηγοριοποιήσουμε ποια από τα σχόλια είναι υπέρ και ποια κατά του νομοσχεδίου. Διαβάσαμε αρκετές εκατοντάδες σχόλια και, χρησιμοποιώντας λέξεις-κλειδιά, καταφέραμε να κατηγοριοποιήσουμε σε υπέρ και κατά κάποιες χιλιάδες σχολίων, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να εκπαιδευτεί ο αλγόριθμος.

Σύμφωνα με το μοντέλο μηχανικής μάθησης που χρησιμοποιήσαμε, και έχοντας ένα περιθώριο λάθους +-3%, φαίνεται εν πρώτοις ότι από τα 14.814 σχόλια, το 77% (περίπου 11.500) πράγματι είναι υπέρ του νομοσχεδίου, ενώ το 23% (περίπου 3.400) είναι κατά.

Ωστόσο, από τα 14.814 συνολικά σχόλια, μόνο το 47% (6.920) είναι πρωτογενή, ενώ το 53% (7.894) αποτελεί αντιγραφή άλλων σχολίων.

Η εικόνα λοιπόν αλλάζει αρκετά αν υπολογίσουμε μόνο τα πρωτογενή σχόλια στη διαβούλευση και όχι τις πολλαπλές αντιγραφές. Σε αυτή την περίπτωση, το ποσοστό των σχολίων που υποστηρίζουν το νομοσχέδιο πέφτει στο 60% και αντίστοιχα το ποσοστό όσων το απορρίπτουν ανεβαίνει στο 40% (πάντα με περιθώριο λάθους +-3%).

Πιο αναλυτικά, από τα περίπου 11.500 σχόλια που εκτιμάμε ότι υποστηρίζουν το νομοσχέδιο, το 63% (περισσότερα από 7.200) είναι αντιγραφές άλλων σχολίων και μόλις το 37% πρωτογενή σχόλια (περισσότερα από 4.100).

Τα περίπου 7.200 σχόλια υπέρ του νομοσχεδίου ουσιαστικά αντιστοιχούν σε μόλις 658 πρωτογενή σχόλια, τα οποία αντιγράφονται και επικολλώνται πολλαπλές φορές. Χαρακτηριστικά, ένα μόνο από αυτά τα 658 σχόλια έχει αντιγραφεί και επικολληθεί 343 φορές, ενώ άλλες δύο παραλλαγές του έχουν αντιγραφεί και επικολληθεί 358 φορές (συνολικά 701 αντιγραφές).

Στον αντίποδα, από τα περίπου 3.400 σχόλια που εκτιμάμε ότι είναι κατά του νομοσχεδίου, το 80% (περισσότερα από 2.700) είναι πρωτογενή και το 20% (περίπου 670) αντιγραφές. Τα 670 σχόλια που αποτελούν προϊόν αντιγραφής, προέρχονται από 225 πρωτογενή σχόλια.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια πιο κοντινή ματιά σε όσα έχουν γραφτεί στα σχόλια της διαβούλευσης. Για παράδειγμα, ένα από τα σχόλια που έχουν αντιγραφεί τις περισσότερες φορές, είναι ένα εκτενές κείμενο που ζητάει να συμπεριληφθούν εκφράσεις και διατυπώσεις που θα σκλήραιναν ακόμα περισσότερο τον νόμο – όπως η απαίτηση να έχει καταδικαστεί αμετάκλητα (και όχι απλά πρωτόδικα) ο γονέας από τον οποίο μπορεί να αφαιρεθεί η επιμέλεια. Οι 345 πρώτες αντιγραφές αυτού του σχολίου έχουν γίνει όλες την ίδια μέρα (1/4/2021) με διαφορά μισού με ένα λεπτό ανάμεσα σε κάθε δημοσίευση. Στους δε χρήστες που το έχουν δημοσιεύσει, συγκαταλέγονται άτομα που έχουν γράψει το «όνομά» τους λάθος («Λεβαντεία», «Βάσσω»), πολλαπλές δημοσιεύσεις με τα ίδια επώνυμα, ονόματα που δεν επιστρέφουν κανένα αποτέλεσμα στο google, αλλά και κάποιες ενδιαφέρουσες συμπτώσεις, όπως οι δύο χρήστες που τυχαίνει να είναι συνονόματοι του τραγουδιστή Βασίλη Λέκκα και του ηθοποιού Γιώργου Παρτσαλάκη. Το σύνολο των σχολίων, μάλιστα, με τις χιλιάδες αντιγραφές τους έχουν συμπεριληφθεί κανονικά, χωρίς κανένας να θεωρήσει ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα, στην επίσημη Έκθεση Δημόσιας Διαβούλευσης.

Από την ανάλυσή μας προκύπτει συνεπώς ότι όχι μόνο το αποτέλεσμα ανάμεσα στα υποστηρικτικά και τα απορριπτικά σχόλια είναι πολύ πιο ισόρροπα μοιρασμένο από ό,τι αβάσιμα ισχυρίστηκε ο υπουργός, αλλά και ότι:

Πρώτον, πάνω από τα μισά σχόλια στη διαβούλευση είναι πλασματικά.

Δεύτερον, ότι στην πλειονότητά τους τα πλασματικά αυτά σχόλια είναι υποστηρικτικά του νομοσχεδίου.

Τρίτον, ότι η παρέμβαση στη συγκεκριμένη διαβούλευση ήταν εξαιρετικά εκτεταμένη, καθώς ο όγκος των αντιγραφών των υποστηρικτικών σχολίων (πάνω από 7.200 ή 63%) είναι τεράστιος.

Ως εκ τούτου, προκύπτουν ερωτήματα που δεν περιορίζονται στην αλλοίωση της διαβούλευσης επί του νομοσχεδίου για το οικογενειακό δίκαιο, αλλά θέτουν υπό αμφισβήτηση την εγκυρότητα όλης της διαδικασίας. Η δημόσια διαβούλευση υποτίθεται πως αποτελεί μία από τις δυνατότητες της κοινωνίας των πολιτών να εκφράσει το δημοκρατικό της δικαίωμα λόγου σχετικά με ένα σχεδιαζόμενο νομοθέτημα. Υποτίθεται επίσης ότι οι συντάκτες του νόμου, η κυβέρνηση αλλά και το κοινοβούλιο μπορούν να σχηματίσουν εικόνα του αντικτύπου ενός νομοθετήματος στην κοινωνία και να βγάλουν συμπεράσματα που θα επηρεάσουν την άσκηση των καθηκόντων τους.

Τι σημαίνει λοιπόν γι’ αυτή την τόσο κομβική φάση της νομοθετικής διαδικασίας το να διαφθείρεται η δημόσια διαβούλευση σε τόσο ακραίο βαθμό; Και τι σημαίνει για την ίδια τη δημοκρατικότητα της νομοθέτησης η πιθανότητα ομάδες πίεσης — λιγότερο ή περισσότερο οργανωμένες ή και με επαγγελματική βοήθεια — να μπορούν να αλλοιώνουν το αποτέλεσμά της; Πολύ περισσότερο όταν υπάρχει ρητή αναφορά της κυβερνητικής βουλεύτριας Μαριέττας Γιαννάκου στη διεξαγωγή άκρως επαγγελματικής καμπάνιας υπέρ του νομοσχεδίου Τσιάρα: «Είδαμε απίθανες οργανώσεις, ΓΟΝ.ΙΣ., Συνεπιμέλεια, Ενεργοί Μπαμπάδες, τρομερές διαφημίσεις υπέρ του νομοσχεδίου, που σημαίνει χρήμα πολύ, και μία πανομοιότυπη επιστολή, η οποία αποστέλλεται και σε μας με mail, με διάφορα ονόματα, χωρίς πραγματικά στοιχεία, δηλαδή ψευδή. Τόσο πολύ αγαπούν τα παιδιά τους αυτοί ώστε δεν μπορούν να συντάξουν μια επιστολή να μας στείλουν για το προκείμενο θέμα; Ή μήπως είναι ένα γραφείο, το οποίο διαθέτει και το χρήμα και στέλνει όλα αυτά με ψευδή ονοματολογία; Γιατί εγώ πιστεύω αυτό το δεύτερο».

Καθώς επίκειται η συζήτηση για το νομοθετικό πλαίσιο που θα διέπει τα λόμπι στη χώρα μας, τα ερωτήματα αυτά είναι κρίσιμα και η ανάγκη απάντησής τους άμεση.

Μια εκτενής καταγραφή των πολιτικών συγκρούσεων γύρω από τον νόμο Τσιάρα για την «υποχρεωτική συνεπιμέλεια» περιλαμβάνεται στον αγγλόγλωσσο φάκελο / έρευνα για την παιδική προστασία στην Ελλάδα, με τίτλο “The Children and the State”, που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα The Manifold Files.