#RecoveryFiles
Το #RecoveryFiles αποτελεί μια ερευνητική συμμαχία δημοσιογράφων και newsrooms με επικεφαλής την ανεξάρτητη πλατφόρμα Follow the Money, που παρακολουθεί την εξέλιξη του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. To Reporters United συμμετέχει στην έρευνα  σε συνεργασία με δημοσιογράφους από 20 χώρες και μέσα ενημέρωσης όπως η Le Monde στην Γαλλία, η Die Welt στη Γερμανία, το IRPI στην Ιταλία. 

Ήταν Σεπτέμβριος του 2022 όταν η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, κάλεσε τα κράτη-μέλη να επιταχύνουν τη μετάγγιση των δισεκατομμυρίων ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) σε επιχειρηματικά και κοινωνικά έργα, προκειμένου να τονωθεί η οικονομία της ΕΕ μετά την πανδημία. 

Σύμφωνα, ωστόσο, με τα μέχρι σήμερα αδημοσίευτα στοιχεία που απέκτησε μέσω αιτήματος FOI από την Κομισιόν η γερμανική εφημερίδα Die Welt και ανέλυσε η διασυνοριακή έρευνα Recovery Files που συντονίζει το Follow the Money και στην οποία συμμετέχει το Reporters United, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Η ροή των χρημάτων έχει αρχίσει σιγά-σιγά, όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα, να φρενάρει: Από τα 112 δισ. ευρώ που είχαν κατευθυνθεί από το ΤΑΑ στα κράτη-μέλη μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο απολογισμός σήμερα ανέρχεται σε μόλις 153 δισ. ευρώ. 

Με άλλα λόγια, μέσα σε εννέα μήνες εκταμιεύθηκαν μόλις 41 δισ. ευρώ προς τα ευρωπαϊκά κράτη, από το σύνολο των 725 δισ. ευρώ που πρέπει να απορροφηθούν συνολικά ως το 2026. Αυτό σημαίνει πως στο ίδιο διάστημα το μέσο μηνιαίο ποσό που κατευθύνεται στα κράτη-μέλη από το Ταμείο Ανάκαμψης έχει μειωθεί περίπου στο μισό.

Η έγκαιρη και αποτελεσματική διανομή των πόρων του ΤΑΑ αποτέλεσε το κύριο αντικείμενο διάσκεψης βουλευτών χωρών της ΕΕ που πραγματοποιήθηκε την 26η Ιουνίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Θα περίμενε κανείς, όμως, αυτό να έχει ληφθεί υπόψη νωρίτερα, κατά την κατάρτιση των εθνικών σχεδίων Ανάκαμψης, τα οποία προβλέπουν τα προαπαιτούμενα μέτρα για την επίτευξη «στόχων και ορόσημων» που χρειάζεται να εκπληρώνουν τα κράτη-μέλη προκειμένου να αποδεσμεύονται χρήματα από την Κομισιόν. Βάσει κανονισμών, οι κυβερνήσεις μπορούν έως δύο φορές τον χρόνο να υποβάλλουν αίτημα πληρωμής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εν συνεχεία ελέγχει αν οι προβλέψεις των εθνικών σχεδίων έχουν εκπληρωθεί.

Εννέα κράτη μέλη – συμπεριλαμβανομένων του Βελγίου, της Γερμανίας και της Ολλανδίας – δεν έχουν υποβάλει ούτε ένα αίτημα πληρωμής μέχρι σήμερα. Έντεκα κράτη μέλη έχουν υποβάλει μόνο ένα αίτημα πληρωμής. Η Κροατία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία και η Σλοβακία έχουν υποβάλει δύο. Η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία έχουν υποβάλει τρία αιτήματα πληρωμής. Κι ενώ η Ελλάδα αναμένει απάντηση από τα μέσα Μαΐου για το τρίτο κατά σειρά αίτημά της -περιλαμβάνει 39 ορόσημα & 3 στόχους για επενδύσεις από όπου αναμένεται να εισρεύσει στα κρατικά ταμεία ποσό 1,72 δισ. ευρώ, διαμορφώνοντας συνολικά στα 12,8 δισ. ευρώ τη ρευστότητα από το ΤΑΑ- η Ιταλία περιμένει να μάθει εάν θα υπάρξει εκταμίευση της 3ης δόσης από τα τέλη του 2022, καθώς φαίνεται η Κομισιόν να μην επικροτεί όλα τα μέτρα που έχει επιλέξει η ιταλική κυβέρνηση για την αξιοποίηση των χρημάτων.

Υπό κανονικές συνθήκες, μετά από κάθε υποβολή αιτήματος η Κομισιόν πρέπει εντός δύο μηνών να το αξιολογήσει. Στην πράξη, ωστόσο, φαίνεται πως ο χρόνος επιμηκύνεται: Το 2022 η Επιτροπή χρειάστηκε κατά μέσον όρο 103 ημέρες για να προβεί σε πληρωμές, ενώ φέτος ο μέσος όρος ανέβηκε στις 135 ημέρες.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, για το «πράσινο φως» από την Κομισιόν χρειάστηκαν 100 μέρες από την υποβολή του πρώτου αιτήματος και 111 μέρες από την υποβολή του δεύτερου αιτήματος, ενώ για το τρίτο αίτημα βρισκόμαστε ήδη στις 55 ημέρες.

Συνολικά αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι η Επιτροπή δυσκολεύεται όλο και περισσότερο να εκτιμήσει κατά πόσον οι μεταρρυθμίσεις έχουν επιτευχθεί, αλλά και να ξεκινήσει εποικοδομητικές συζητήσεις προς επίλυση των διαφορών. Η Ρουμανία, για παράδειγμα, χρειάστηκε να περιμένει ακόμη και έξι μήνες για μια απόφαση, καθώς η Επιτροπή διαπίστωσε ότι δύο από τις 49 προβλεπόμενες μεταρρυθμίσεις δεν είχαν υλοποιηθεί σωστά.

Η Ελλάδα και οι αφανείς καθυστερήσεις

Μέσω ενός αιτήματος πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία (αίτημα FOI) προς την Κομισιόν από τη γερμανική εφημερίδα Die Welt, το Recovery Files απέκτησε για πρώτη φορά πρόσβαση στις αδημοσίευτες μέχρι σήμερα εθνικές απογραφές της υλοποίησης των μέτρων που τα ίδια τα κράτη-μέλη αποστέλλουν στην Κομισιόν και εντόπισε την καταγραφή σημαντικών καθυστερήσεων στην υλοποίηση μέτρων σε όλη την ΕΕ. 

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η εικόνα που αντικρίζει κανείς στο Παράρτημα 2 του Εθνικού Σχεδίου Μεταρρυθμίσεων, το οποίο η ελληνική κυβέρνηση υπέβαλε τον Απρίλιο στην Κομισιόν, έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα της ομαλής υλοποίησης των στόχων που παρουσιάζει η κυβέρνηση. Κι αυτό γιατί, όπως φαίνεται από το σχετικό έγγραφο, η εφαρμογή 98 μέτρων από 20 διαφορετικούς στόχους/ορόσημα έχει «καθυστερήσει» («delayed»). Κάτι που δεν επισημαίνεται στο βασικό κείμενο της αναφοράς, όπου τονίζεται μόνο πως η χώρα έχει λάβει στα πρώτα δύο στάδια 11,1 δισ. ευρώ από τα περίπου 31 δισ. ευρώ που της αντιστοιχούν (18,4 δισ. ως επιχορηγήσεις και 12,7 δισ. ως δάνεια με μηδενικό επιτόκιο). 

Το Follow the Money συγκέντρωσε τις αναφορές των κρατών μελών στο παρακάτω διάγραμμα, το οποίο όμως θα μπορούσε να θεωρηθεί διαβλητό, εφόσον επαφίεται στα ίδια τα κράτη μέλη να αποφασίσουν μονομερώς αν θα χαρακτηρίσουν τα μέτρα ως «καθυστερημένα» ή «σε εξέλιξη». Μπορούν επίσης να εντάξουν έργα στις κατηγορίες «δεν έχει ολοκληρωθεί», «ολοκληρώθηκε» και «εκπληρώθηκε». 

Για παράδειγμα, η Σλοβακία δεν αναφέρει καθυστερήσεις, αλλά χαρακτηρίζει 72 μέτρα για τα οποία η προθεσμία έχει παρέλθει «μη ολοκληρωμένα». Η Ιταλία ανέφερε στην έκθεσή της μόνο «ολοκληρωμένα» μέτρα, παρότι 13 από τα 27 ορόσημα/στόχους που έπρεπε να έχει επιτύχει ως το τέλος Ιουνίου έχουν καθυστερήσει.

Στην περίπτωση της Ελλάδας εκτός από τα 98 μέτρα σε καθυστέρηση, 84 μέτρα χαρακτηρίζονται ως μη ολοκληρωμένα (not completed), 133 ως ολοκληρωμένα (completed), 219 βρίσκονται σε εξέλιξη (on track), ενώ 236 θεωρούνται εκπληρωμένα (fulfilled).

Μεταξύ των 84 μη ολοκληρωμένων μέτρων περιλαμβάνονται 19 ορόσημα και στόχοι που σχετίζονται μεταξύ άλλων με:

-Την αναβάθμιση και αναδιάταξη του συστήματος και των υποδομών του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου.

-Την έναρξη ισχύος της νέας νομοθεσίας σχετικά με τις δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων και την κωδικοποίηση της νομοθεσίας για τα πολιτικά κόμματα στο πλαίσιο της καταπολέμησης της διαφθοράς.

-Τη νομοθεσία για τη διαχείριση των αποβλήτων & τη νομοθεσία ρύθμισης των υδάτων.

-Την ανάθεση συμβάσεων για την ψηφιοποίηση αρχείων υπουργείων και άλλων φορέων. 

-Την ανάθεση συμβάσεων για τη στρατηγική κυβερνοασφάλειας για τον δημόσιο τομέα και προηγμένες υπηρεσίες ασφάλειας για εθνικές υποδομές ζωτικής σημασίας. 

-Το νέο σύστημα δημόσιων συμβάσεων και τα «Ηλεκτρονικά μητρώα».

-Τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών μίας στάσης της δημόσιας διοίκησης. 

-Τη στρατηγική για τη διά βίου μάθηση, αλλά και την αναβάθμιση ψηφιακών δεξιοτήτων των στρατευσίμων. 

-Την αναβάθμιση των υποδομών των ερευνητικών κέντρων.

Παράλληλα, ανάμεσα στα 98 μέτρα σε καθυστέρηση περιλαμβάνονται 20 ορόσημα και στόχοι που σχετίζονται μεταξύ άλλων με: 

-Τη διασύνδεση του συστήματος MyData και τραπεζικών πληροφοριών στο πλαίσιο της  βελτίωσης της φορολογικής διοίκησης και της είσπραξης φόρων.

-Την ανάθεση συμβάσεων για τα Κέντρα Υγείας στην Πρωτοβάθμια περίθαλψη και τον ψηφιακό μετασχηματισμό της υγειονομικής περίθαλψης. 

-Μεγάλα έργα συνδεσιμότητας (ανάθεση συμβάσεων για το έργο «Υποθαλάσσια καλώδια οπτικών ινών», για τα ηλεκτρονικά διόδια, για την ανάπτυξη δικτύων 5G για την κάλυψη των ελληνικών αυτοκινητοδρόμων, αλλά και για τις εργασίες κατασκευής του αυτοκινητόδρομου Κεντρικής Ελλάδας Ε-65).

-Τη σύναψη συμβάσεων για την αναβάθμιση των περιφερειακών λιμένων.

-Δράσεις για την απλούστευση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

-Την ενίσχυση του πλαισίου για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες.

-Μέτρα για την ανάδειξη του «πολιτισμού ως μοχλού ανάπτυξης».

-Δράσεις εξοικονόμησης νερού.

-Την παροχή προσωπικής βοήθειας σε άτομα με αναπηρία.

-Έργα αναδάσωσης στην Πάρνηθα και σε άλλα υποβαθμισμένα δασικά οικοσυστήματα στην Ελλάδα.

Οι συμβάσεις και οι ωφελούμενοι 

Οι καθυστερήσεις αυτές και ο κίνδυνος να μην επιτευχθούν ορόσημα και στόχοι, και επομένως να χαθούν σημαντικοί κοινοτικοί πόροι που πρέπει η Ελλάδα να απορροφήσει ως το 2026, δεν περνάνε απαρατήρητες, ειδικά σ’ εκείνους που περιμένουν να ωφεληθούν από τη δράση του Ταμείου. 

Για παράδειγμα, σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στις 11 Μαΐου με δημοσιογράφους, ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας UniSystems Γιάννης Λουμάκης φέρεται να έκανε λόγο για χρονοκαθυστέρηση στην απορρόφηση των κονδυλίων του ΤΑΑ. 

«Περιμέναμε ότι τα έργα αυτά θα έτρεχαν νωρίτερα. Να είχαν ξεκινήσει το 2022, για να πάμε στο 2026. Τώρα στενεύουν τα περιθώρια. Δεν υπάρχει ούτε ένα έργο με ένσταση. Δεν καθυστερούν οι εταιρείες, καθυστερούν οι διαδικασίες προκήρυξης των έργων!». Τόνισε μάλιστα ότι μεγάλη καθυστέρηση παρατηρείται από τη στιγμή που μια εταιρεία υποβάλλει προσφορά, μέχρι να πάρει το έργο και να αρχίσει να υλοποιείται. Στην ίδια εκδήλωση, ο κ. Λουμάκης αποκάλυψε επίσης ότι κανένα έργο του Ταμείου Ανάκαμψης δεν είχε μέχρι εκείνη τη στιγμή εγγραφεί ακόμα στον ισολογισμό της εταιρείας του.

Υπενθυμίζεται ότι η UniSystems αποτελεί μέρος της κοινοπραξίας που έχει αναλάβει να υλοποιήσει το Gov-ERP, το πρώτο έργο Πληροφορικής που εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης, μαζί με τη Real Consulting και την πολυεθνική εταιρεία PwC, η οποία, όπως έχει αποκαλύψει το Reporters United, συμμετείχε ως σύμβουλος στον σχεδιασμό του ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και κατόπιν ανέλαβε έργο ενταγμένο στο ΤΑΑ ως ανάδοχος.

Το υπουργείο Οικονομικών δεν απάντησε μέχρι αυτήν τη στιγμή σε ερώτημα του Reporters United σχετικά με τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση μέτρων.

Το πρόβλημα των καθυστερήσεων πάντως δεν είναι άγνωστο στην ελληνική κυβέρνηση. «Θα γίνει μια προσπάθεια για μια συντονισμένη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων και των δημοσίων επενδύσεων. Ιδιαίτερα για το Ταμείο Ανάκαμψης, δεν έχουμε ούτε λεπτό να χάσουμε. Διότι, όπως γνωρίζετε, οι προθεσμίες είναι σφιχτές», παραδέχτηκε ο νέος υπουργός Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης στην πρόσφατη τελετή παραλαβής του υπουργείου.

Παρά τις διαβεβαιώσεις, πάντως, οι αριθμοί δείχνουν πως οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης καθυστερούν ολοένα και περισσότερο να μετακυλιστούν, πέρα από τους κρατικούς φορείς, σε ιδιώτες και επιχειρήσεις. 

Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι δεν έχουμε ακόμη σαφή εικόνα για το ποιοι ωφελούνται περισσότερο από το ΤΑΑ, επειδή, παρά την υποχρέωση δημοσίευσης των 100 μεγαλύτερων δικαιούχων δύο φορές τον χρόνο, πολλά κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, δεν αποκαλύπτουν τους τελικούς αποδέκτες των χρημάτων, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την παρακολούθηση της υλοποίησης των ορόσημων και των στόχων του Ταμείου Ανάκαμψης.

Συνεργάστηκαν οι: Peter Teffer (Follow the Money), Hans-Martin Tillack (Die Welt), Adrien Sénécat (Le Monde), Ιωάννα Λουλούδη (Reporters United), Carlotta Indiano (Irpimedia), Daiva Repečkaitė (freelance), Maria Delaney (Noteworthy), Mihaela Tănase (Context Investigative Reporting Project Romania) και Dimitri Tokmetzis (Follow the Money).