Επιμέλεια ηχητικών: Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη
Ο Ντάνιελ Έλσμπεργκ, ο θρυλικός Αμερικανός whistleblower (στα ελληνικά μάρτυρας ή πληροφοριοδότης δημοσίου συμφέροντος) των Pentagon Papers, ο οποίος βοήθησε με τις αποκαλύψεις του να λάβει τέλος ο πόλεμος του Βιετνάμ στέλνει, μετά θάνατον, ένα μήνυμα στους ανθρώπους που γνωρίζουν από μέσα τις συνέπειες των νατοϊκών και ρωσικών πολεμικών σχεδίων: «Μιλήστε!»
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!
Ένα αδημοσίευτο απόσπασμα συνέντευξης που είχε παραχωρήσει στη συνάκτρια αυτού του άρθρου στα τέλη του 2019 με συγκεκριμένες αναφορές στην Ελλάδα προξενεί, σήμερα, ρίγος. (Η υπόλοιπη συνέντευξη, μία από τις ελάχιστες του Έλσμπεργκ στον ελληνικό τύπο, όπως δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή εδώ).
O Έλσμπεργκ, που πέθανε στις 16 Ιουνίου σε ηλικία 92 ετών, τόνιζε σε ανύποπτο χρόνο ότι δεν υπάρχει περιορισμένος πόλεμος ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και τη Ρωσία – μια προειδοποίηση που πρέπει να βρίσκεται στο μυαλό όλων όταν γίνεται λόγος για βαθύτερη εμπλοκή του ΝΑΤΟ και της Ελλάδας στον πόλεμο της Ουκρανίας. «Υπάρχουν οπωσδήποτε απόρρητα έγγραφα γι’ αυτό που ετοιμάζουν, που απειλούν και που έχουν δεσμευθεί ότι μπορεί να υλοποιήσουν – την απειλή του πυρηνικού χειμώνα. Αυτό είναι το ΝΑΤΟ τώρα. Αυτή είναι και η Ρωσία», έλεγε ο Έλσμπεργκ το 2019.
Στη συνέντευξή του ο Έλσμπεργκ υπενθύμισε πράγματα που ενώ είναι δημόσια είναι ταυτόχρονα άγνωστα στους Έλληνες πολίτες ή αποτελούν ταμπού στον δημόσιο διάλογο της χώρας μας: Η Ελλάδα, ακριβώς επειδή είναι μέλος του ΝΑΤΟ δεν έχει (και δεν μπορεί να) υπογράψει τη συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών. Και ως μέλος μιας πυρηνικής συμμαχίας, «απειλεί με πυρηνικό χειμώνα για μια σύγκρουση στην Πολωνία, στη Βαλτική, στην Ουκρανία ή τη Γεωργία».
Η Ελλάδα απειλεί με πυρηνικό χειμώνα για μια σύγκρουση στην Πολωνία, στη Βαλτική, στην Ουκρανία ή τη Γεωργία. Είναι αυτό κάτι που πρέπει να κάνει; Όχι.
Ντάνιελ Έλσμπεργκ
Ο Έλσμπεργκ εργαζόταν επί δεκαετίες στην καρδιά της αμερικανικής πολεμικής μηχανής – βοήθησε όχι μόνο στην ανάλυση της εμπλοκής των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ αλλά και, νωρίτερα, στη διαμόρφωση της πυρηνικής στρατηγικής τους.
Στο βιβλίο του «The Doomsday Machine» («Η μηχανή του τέλους του κόσμου»), το οποίο εξέδωσε μόλις το 2018, περιγράφει το δέος και τη φρίκη που βίωσε επεξεργαζόμενος πολεμικά σχέδια των ΗΠΑ που οδηγούν στην εξάλειψη του μεγαλύτερου μέρους της ανθρωπότητας.
Ήθελε να δώσει κάποια από αυτά στη δημοσιότητα αλλά δεν τα κατάφερε – κατάφερε όμως να ενημερώσει τον κόσμο για το περιεχόμενό τους (την παράδοξη αλληλουχία περιστατικών σε σχέση με τα έγγραφα την περιγράφει στο βιβλίο του και πιο πρόσφατα σε αυτή τη συνέντευξη στους New York Times).
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία κατέστησε τις προειδοποιήσεις του δραματικά επίκαιρες. Ακολουθεί το αδημοσίευτο κομμάτι της συζήτησής μας το 2019.
Η αδημοσίευτη συνέντευξη Έλσμπεργκ
Ευρυδίκη Μπερσή: Έχετε γράψει βιβλίο για τα πυρηνικά…
Ντάνιελ Έλσμπεργκ: Ο πυρηνικός χειμώνας θα έρθει αν υλοποιήσουμε τα τωρινά μας σχέδια [σ.σ.: Νοέμβριος 2019] για πόλεμο κατά της Ρωσίας ή αν υλοποιήσει η Ρωσία τα τωρινά της σχέδια για πόλεμο κατά των ΗΠΑ. Σε αυτή την περίπτωση, o καπνός των πόλεων που θα καίγονται θα ανέβει στη στρατόσφαιρα, θα μπλοκάρει για χρόνια το 70% των ακτίνων του ήλιου. Θα καταστραφεί όλη η γεωργική παραγωγή και το 90%, ίσως και το 99% των κατοίκων της Γης θα πεθάνουν από την πείνα μέσα σε ένα χρόνο.
Αυτό θα μπορούσε να συμβεί αν ο Πούτιν υπερασπιστεί το Καλίνινγκραντ [σ.σ.: ρωσικός θύλακας μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας] ή τη Βαλτική εξαπολύοντας πρώτος πυρηνικά, όπως απειλεί να κάνει ή αν εμείς [οι ΗΠΑ] υλοποιήσουμε τις απειλές ότι θα εξαπολύσουμε πρώτοι πυρηνικά εναντίον της Ρωσίας, ή αν τις υλοποιήσει το ΝΑΤΟ, του οποίου είναι μέλος η Ελλάδα.
Η Ελλάδα είναι μέλος μιας συμμαχίας που απειλεί ανοικτά τη Ρωσία με πρώτη χρήση πυρηνικών όπλων υπό ορισμένες συνθήκες. Η Ελλάδα δεσμεύεται από αυτό και το υποστηρίζει – αν δεν το υποστήριζε δεν θα μπορούσε να είναι στο ΝΑΤΟ. Αν υπέγραφε τη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων θα έχανε το καθεστώς του μέλους του ΝΑΤΟ, θα έβγαινε εκτός.
Τώρα τυχαίνει να μην σταθμεύουν πια αμερικανικά πυρηνικά όπλα στην Ελλάδα όπως συμβαίνει σε πέντε άλλα κράτη – μέλη του ΝΑΤΟ. Όμως [σ.σ. η Ελλάδα ως μέλος μιας συμμαχίας που υιοθετεί την πολιτική της πρώτης χρήσης] έχει δεσμευτεί στο να εξολοθρεύσει το 90% της ανθρωπότητας. Γιατί δεν υπάρχει περιορισμένος πόλεμος ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Ίσως -ίσως!- αν εκτοξεύσει η μία πλευρά ένα μόνο πυρηνικό όπλο για λόγους επίδειξης, αυτό υποχρεώσει την άλλη πλευρά να υποχωρήσει. Οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο δεν είναι μηδενικές, αλλά τείνουν στο μηδέν. Οτιδήποτε παραπάνω από αυτό οδηγεί στην ολοκληρωτική κλιμάκωση και τον πυρηνικό χειμώνα.
Άρα η Ελλάδα απειλεί με πυρηνικό χειμώνα για μια σύγκρουση στην Πολωνία, στη Βαλτική, στην Ουκρανία ή τη Γεωργία. Είναι αυτό κάτι που πρέπει να κάνει; Όχι. Δεν νομίζω ότι είναι δύσκολο να πούμε ότι δεν πρέπει να το κάνει. Αλλά το κάνει και θα συνεχίσει να το κάνει.
Πόσοι άνθρωποι στην Ελλάδα, στο υπουργείο Αμυνας ξέρουν ότι αν υλοποιηθεί αυτή η απειλή μπορεί να ισοδυναμεί με πυρηνικό χειμώνα; Πολλοί. Πόσοι είναι διατεθειμένοι να δημοσιεύσουν έγγραφα που το δείχνουν αυτό; Αφήστε με να μαντέψω. Κανένας δεν το έχει κάνει αυτό ακόμα. Σε καμία χώρα του ΝΑΤΟ.
Υπάρχουν οπωσδήποτε απόρρητα έγγραφα γι’ αυτό που ετοιμάζουν, που απειλούν και που έχουν δεσμευθεί ότι θα πράξουν, ότι μπορεί να υλοποιήσουν την απειλή του πυρηνικού χειμώνα.
Αυτό είναι το ΝΑΤΟ τώρα. Αυτή είναι και η Ρωσία. Όχι η Κίνα. Η Κίνα λέει όχι στην πρώτη χρήση πυρηνικών. Αλλά ούτε η Ρωσία ούτε οι ΗΠΑ θέλουν να το πουν αυτό. Ο Μπρέζνιεφ το έλεγε για κάποια χρόνια, από το 1981. Εν συνεχεία, αφού οι ΗΠΑ δεν προχώρησαν στην ίδια δήλωση, οι Ρώσοι άλλαξαν στάση. Τώρα ο Πούτιν φροντίζει να λέει «θα υπερασπιστούμε κάθε εκατοστό ρωσικού εδάφους με όλα τα απαραίτητα μέσα» και αυτό περιλαμβάνει το Καλίνινγκραντ. Δεν μπορείς όμως να υπερασπιστείς το Καλίνινγκραντ απέναντι στο ΝΑΤΟ χωρίς πυρηνικά όπλα. Όπως δεν μπορούσες να υπερασπιστείς και το Δυτικό Βερολίνο από τις σοβιετικές μεραρχίες τεθωρακισμένων που το περικύκλωναν χωρίς πυρηνικά όπλα. Ξέρετε που είναι το Καλίνινγκραντ;
Ε.Μ.: Ναι.
Ν.Ε.: Αυτό συμβαίνει επειδή είστε στην Ευρώπη. Ούτε ένας Αμερικανός στους χίλιους δεν ξέρει πού είναι το Καλίνινγκραντ, δεν το έχουν ακούσει ποτέ. Το Καλίνινγκραντ είναι το σύγχρονο ισοδύναμο του Δυτικού Βερολίνου και η υπεράσπισή του γίνεται με τον ίδιο τρόπο που εμείς υπερασπιζόμασταν το Δυτικό Βερολίνο επί μισό αιώνα. Με την απειλή ότι θα τινάξουμε στον αέρα την ανθρωπότητα.
Ε.Μ.: Πόσο μπορεί να αντέξει στο χρόνο αυτή η στρατηγική;
Ν.Ε.: Για το Βερολίνο λειτούργησε. Μπορεί να λειτουργήσει και πάλι, μπορεί και όχι. Δεν ήταν σίγουρο ότι ο Χρουστσόφ θα πίστευε τις απειλές μας ότι θα εξαπολύσουμε πυρηνικό πόλεμo [σ.σ.: αν επιχειρούσε να πάρει το Δυτικό Βερολίνο]. Αλλά δεν προσπάθησε να το διαπιστώσει. Θα ήθελε ο Κένεντι να κάνει κάτι τέτοιο; Όχι, αλλά θα μπορούσε να το συγκρατήσει, να βάλει βέτο στο στρατό; Τα όπλα ήταν όλα εκεί, τα δάχτυλα ήταν στα κουμπιά. Δεν νομίζω ότι θα είχε καταφέρει να κάνει πίσω, παρότι δεν ήθελε.
Δεν με ανησυχεί τόσο η διασπορά πυρηνικών σε άλλες χώρες, ποτέ δεν με ανησύχησε όσο τα οπλοστάσια και οι πολιτικές των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Παρεμπιπτόντως είχα μιλήσει με τον Ανδρέα Παπανδρέου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 για το θέμα αυτό. Συμφωνούσε απόλυτα και αυτός και η σύζυγός του. Αλλά αυτό δεν επηρέασε την πολιτική του, δεν βγήκε από το ΝΑΤΟ. Ούτε κι εγώ τον παρότρυνα να το κάνει αυτό. Αλλά ήμουν υπέρμαχος της πολιτικής της «μη πρώτης χρήσης» («no first use»), όπως ήταν παραδείγματος χάρη και η Σουηδία του Πάλμε [σ.σ.: Όλαφ Πάλμε, Σουηδός σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός που δολοφονήθηκε το 1986].
Το ηχητικό από τη συνέντευξη Έλσμπεργκ στην Ευρυδίκη Μπερσή.
Επικίνδυνη συλλογιστική
Ο Έλσμπεργκ τονίζει ότι το μέγεθος και η σύσταση του αμερικανικού και του ρωσικου πυρηνικού οπλοστασίου δεν εξυπηρετεί αμυντικούς σκοπούς – να αποτρέψει μια επίθεση με πυρηνικά εναντίον των δύο χωρών – αλλά επιθετικούς: να εξασφαλίζει και στις δύο χώρες τη δυνατότητα πρώτου πυρηνικού πλήγματος.
Η αναφορά του Έλσμπεργκ, το 2019, στην πιθανότητα να εξαπολύσει κανείς «ένα πυρηνικό όπλο για λόγους επίδειξης» προοικονομεί αυτό που πρότεινε πριν λίγους μήνες ο Ρώσος αναλυτής και πρώην σύμβουλος των Ρώσων προέδρων Γιέλτσιν και Πούτιν Σεργκέι Καραγκάνοφ σ’ ένα άρθρο που συζητήθηκε, αν και δεν αποτελεί επίσημη ρωσική πολιτική. Σύμφωνα με αυτή την ακραία επικίνδυνη συλλογιστική, ακόμη και αν ο πόλεμος στην Ουκρανία προσωρινά σταματήσει, οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να θέλουν να επεκτείνουν την επιρροή τους ως τα σύνορα της Ρωσίας. Η μόνη λύση για να απαλλαγεί η Ρωσία όχι μόνο από τις τωρινές αλλά και τις μελλοντικές πιέσεις είναι να δείξει τα δόντια της εξαπολύοντας μία-δύο πυρηνικές βόμβες κατά της Ουκρανίας ή και άλλων χωρών της δυτικής Ευρώπης. Το σενάριο αυτό θεωρεί ότι οι ΗΠΑ δεν θα απαντήσουν με το ίδιο νόμισμα, αφού δεν θα έχει πληγεί το δικό τους έδαφος. Αλλά όπως είδαμε, ο Έλσμπεργκ υπογραμμίζει ότι οι πιθανότητες να πέσει μόνο ένα πυρηνικό «δεν είναι μηδαμινές, αλλά τείνουν στο μηδέν». Όσα είχε αναφέρει το 2019 σχετικά με το Καλίνινγκραντ (ότι η Ρωσία το υπερασπίζεται απειλώντας με πυρηνικά) ισχύουν ακόμη περισσότερο αν κινδυνεύσει η Κριμαία, η χερσόνησος που εδώ και αιώνες εξασφαλίζει στη Ρωσία τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας;
Το 1971, ο Έλσμπεργκ έδωσε στον τύπο τα λεγόμενα Pentagon Papers, απόρρητα έγγραφα στη διαμόρφωσή των οποίων είχε συμβάλει και ο ίδιος. Η διαρροή αποκάλυψε ότι από την αρχή σχεδόν του πολέμου του Βιετνάμ, το 1965, οι Αμερικανοί επιτελείς γνώριζαν ότι ο πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί, αλλά θυσίαζαν όλο και περισσότερους στρατιώτες και αμάχους, εξαπέλυαν όλο και πιο φρικτές εκστρατείες βομβαρδισμών, παραπλανώντας την κοινή γνώμη. Η αμερικανική ηγεσία γνώριζε ότι η μόνη της ελπίδα ήταν να εξαπολύσει πυρηνικά όπλα, επιλογή που τελικά απορρίφθηκε ως υπερβολικά ριψοκίνδυνη.
Σήμερα ο Βλαντιμίρ Πούτιν γνωρίζει ότι αν το ΝΑΤΟ μπει ενεργά στον πόλεμο το μόνο που ίσως θα μπορούσε να αποτρέψει την απώλεια της Κριμαίας και το δικό του τέλος είναι τα πυρηνικά. Και πάλι δηλαδή βρισκόμαστε σε μια σύγκρουση στην οποία οι Αμερικανοί πρόεδροι δηλώνουν ότι η νίκη είναι προ των πυλών, όπως συνέβαινε κάθε τρεις και λίγο στον πόλεμο του Βιετνάμ, την ώρα που οι πραγματικές προοπτικές είναι είτε το τέλμα (η περίφημη ουκρανική αντεπίθεση δεν πέτυχε καμία σοβαρή πρόοδο, παρά τον τεράστιο φόρο αίματος) είτε μια ακολουθία γεγονότων που οδηγεί στη χρήση πυρηνικών.
Τι προβλέπουν τα νέα σχέδια που ενέκρινε πανηγυρικά το ΝΑΤΟ στη Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους; Η κοινή γνώμη δεν ξέρει και δεν πρέπει να ξέρει επιχειρησιακά μυστικά – οφείλει όμως να γνωρίζει τα βασικά. Πόσες πιθανότητες δίνουν οι επιτελείς να ξεσπάσει συμβατικός πόλεμος ΝΑΤΟ – Ρωσίας και αυτός να μην εξελιχθεί σε πυρηνικό; Τα βήματα που υλοποιούμε και αυτά που σχεδιάζουμε μήπως οδηγούν στη μεγαλύτερη τρέλα στην ιστορία της ανθρωπότητας; Τι επιδιώκουμε, σε ποιες χώρες θα πολεμήσουμε σε περίπτωση συμβατικού πολέμου, τι θα συμβεί αν η Ρωσία εξαπολύσει πυρηνικά, τι περιλαμβάνει η δική μας πυρηνική στρατηγική, πόσοι άνθρωποι θα πεθάνουν και ποιες περιοχές θα σηκώσουν το μεγαλύτερο βάρος, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιτελείων; Οι δεσμεύσεις που ανέλαβε η Ελλάδα κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Ουκρανού προέδρου Ζελένσκι σε τι ακριβώς συνίστανται;
Δεν με ανησυχεί τόσο η διασπορά πυρηνικών σε άλλες χώρες, ποτέ δεν με ανησύχησε όσο τα οπλοστάσια και οι πολιτικές των ΗΠΑ και της Ρωσίας.
Ντάνιελ Έλσμπεργκ
Οι υπέρμαχοι μιας διαπραγμάτευσης, στο εσωτερικό του αμερικανικού κατεστημένου, είναι βέβαιο ότι τα έχουν ζυγίσει όλα αυτά, γι’ αυτό και το ενδεχόμενο να παγώσει η σύγκρουση με επώδυνες υποχωρήσεις πριν τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2024 παραμένει το πιθανότερο, όσο και αν αυτό στενοχωρήσει το Κίεβο. Η κυβέρνηση Μπάιντεν φαίνεται ότι εξασφάλισε τη μεσολάβηση της Κίνας, ώστε να παραμερίσει η Ρωσία τα σενάρια περί πυρηνικών. Και η Ρωσία συνεχίζει να θεωρεί τις επιθέσεις εντός των συνόρων της με νατοϊκά όπλα, πυρομαχικά, πυραύλους, πληροφορίες, εκπαίδευση, καθοδήγηση (και σύντομα F-16) ως «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων» (proxy war), όχι ως κανονικό πόλεμο με το ΝΑΤΟ. Τίποτα από αυτά δεν πρέπει να οδηγεί σε εφησυχασμό, όσο μαίνεται ο πόλεμος και κυρίως όσο δεν αλλάζει η πυρηνική στρατηγική των δύο μεγάλων πυρηνικών δυνάμεων. Ο Έλσμπεργκ προειδοποιούσε για την πυρηνική στρατηγική των ΗΠΑ και της Ρωσίας σε καιρό ειρήνης, πολύ περισσότερο τώρα, σε καιρό πολέμου. Πολύ πριν τον Έλσμπεργκ, ο πρώτος που υποστήριξε ότι πρέπει να τεθούν αυστηροί περιορισμοί στα πυρηνικά όπλα ήταν ο Αμερικανός φυσικός Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ο πατέρας της ατομικής βόμβας, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 1950 έπεσε σε δυσμένεια ακριβώς λόγω αυτών των προειδοποιήσεων. (Η ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν για τη ζωή του Οπενχάιμερ έκανε πρεμιέρα στις 24 Αυγούστου στους ελληνικούς κινηματογράφους.)
Προκειμένου να αποφευχθούν οι ακραίοι κίνδυνοι, το λιγότερο που πρέπει να απαιτήσουν οι πολίτες από τις ηγεσίες των χωρών του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας είναι μια αμοιβαία δέσμευση ότι δεν θα υπάρξει πρώτη χρήση πυρηνικών. Αυτό, όπως εξηγεί ο Έλσμπεργκ, είναι κάτι απολύτως εφικτό και εντελώς διαφορετικό από την κατάργηση των πυρηνικών οπλοστασίων.
Δυστυχώς συμβαίνει το αντίθετο: Ρωσία και ΗΠΑ, χέρι-χέρι, έχουν τορπιλίσει σχεδόν όλες τις συνθήκες για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων και έχουν αναπτύξει νέους πυρηνικούς πυραύλους. Οι προϋπολογισμοί των ΗΠΑ για τα επόμενα χρόνια προβλέπουν δαπάνες εκατοντάδων δισεκατομμυρίων για νέα πυρηνικά όπλα. Θα μπορούσε κανείς να υποτιμήσει αυτή την εξέλιξη ως μέρος της συνηθισμένης κολοσσιαίας αφαίμαξης των Αμερικανών φορολογουμένων από την βιομηχανία οπλικών συστημάτων αλλά ο εκσυγχρονισμός των πυρηνικών οπλοστασίων προσφέρει νέες δυνατότητες πρώτης χρήσης.
Ο Έλσμπεργκ, διαυγής ως το τέλος, αφιέρωσε τους τελευταίους μήνες της ζωής του σε προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που εγκυμονεί ο πόλεμος στην Ουκρανία. «Οταν μίλησα με τον Νταν πριν ένα μήνα», έγραψε ο Έντουαρντ Σνόουντεν την ημέρα του θανάτου του Έλσμπεργκ, «εκτίμησε ότι ο κίνδυνος ρίψης πυρηνικών ξεπερνάει πλέον το 10%. Ήξερε πόσος λίγος χρόνος τού απέμενε και ήθελε να αφιερώσει τις τελευταίες του ώρες στο να μειώσει τον κίνδυνο, για χάρη όλων αυτών που θα άφηνε πίσω του. Ήρωας ως το τέλος».
