Καθώς τα ορυκτά καύσιμα (λιγνίτης, πετρέλαιο, αέριο) στέλνονται στο πυρ το εξώτερον (με την κοινή συναίνεση επιστημόνων, πολιτικών αλλά συχνά και των ίδιων των εταιρειών) μπροστά στην απειλή της κλιματικής αλλαγής, το υδρογόνο είναι η επόμενη μεγάλη μάχη για την ενέργεια στην Ευρώπη. Και σε αυτή τη μάχη έχουμε δύο μεγάλα στρατόπεδα.

Από τη μία βρίσκουμε τη βιομηχανία, την Κομισιόν και τα κράτη μέλη, που παρουσιάζουν το υδρογόνο ως το καύσιμο του μέλλοντος και το αντίδοτο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Υποστηρίζουν ότι θα επιτρέψει την απανθρακοποίηση των μεταφορών, της βαριάς βιομηχανίας, της θέρμανσης και οποιασδήποτε άλλης ενεργοβόρας δραστηριότητας που σήμερα χρησιμοποιεί ορυκτά καύσιμα. «Το υδρογόνο τα σπάει και θα τα δώσω όλα για να πετύχει», έχει πει χαρακτηριστικά ο Φρανς Τίμερμανς, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος της Κομισιόν με χαρτοφυλάκιο την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

Από την άλλη πλευρά βρίσκουμε δεξαμενές σκέψεις, οργανώσεις και πολιτικές δυνάμεις που βλέπουν στο υδρογόνο μια μεγάλη παγίδα που δεν θα βοηθήσει την Ευρώπη να πετύχει την πράσινη μετάβαση, αντίθετα θα την κρατήσει δέσμια των ορυκτών καυσίμων που είναι υπεύθυνα για την κλιματική κρίση. Υποστηρίζουν ότι το υδρογόνο έχει γίνει το εργαλείο των μεγάλων πετρελαϊκών, όπως η Total και η Shell, για να συνεχίζουν να καίνε ορυκτά καύσιμα και να βγάζουν κέρδη την ώρα που ο πλανήτης φλέγεται. «Το λόμπι του (σ.σ.: ορυκτού) αερίου ασκεί μεγάλη επιρροή στη στρατηγική της ΕΕ για το υδρογόνο. Την ώρα που η Επιτροπή κάνει ξεκάθαρο ότι το καθαρό υδρογόνο πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, [το λόμπι του αερίου] θέλει να επενδύσει στο ορυκτό υδρογόνο», είπε ο γερμανός ευρωβουλευτής των Πρασίνων Μίχαελ Μπλος.

Το Reporters United δημοσιεύει, με αποκλειστικότητα στην Ελλάδα, τη νέα μελέτη του παρατηρητηρίου Corporate Europe Observatory (CEO, Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών) και των οργανώσεων FWAE και re:Common, με τίτλο «Η μόδα του υδρογόνου: ένα παραμύθι της βιομηχανίας αερίου ή μια ιστορία τρόμου για το κλίμα;». Επιλέξαμε να εστιάσουμε σε έξι βασικά σημεία της έκθεσης. Μπορείτε να τη διαβάσετε ολόκληρη στα αγγλικά εδώ.

Σημείο 1: Το ουράνιο τόξο του υδρογόνου

Καταρχάς ας εξηγήσουμε τι είναι το υδρογόνο. Το βασικότερο πλεονέκτημά του σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα είναι πως η καύση του δεν προκαλεί την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου, τα οποία ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, το υδρογόνο είναι δευτερογενής ενεργειακός φορέας, δηλαδή δεν μπορούμε να το πάρουμε έτοιμο από τη φύση και χρειαζόμαστε ενέργεια για να το παράξουμε. Με κριτήριο το τι ενέργεια χρησιμοποιείται για την παραγωγή του, το υδρογόνο χωρίζεται στις εξής βασικές κατηγορίες (η διάκριση δεν είναι εξαντλητική):

• πράσινο υδρογόνο, όταν παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ)
• μπλε υδρογόνο, όταν παράγεται από αέριο
• μαύρο (καφέ) υδρογόνο, όταν παράγεται από άνθρακα/λιγνίτη

Με άλλα λόγια το υδρογόνο δεν είναι καλό ή κακό. Αντίθετα, μπορούμε να κρίνουμε το αποτύπωμά του στο περιβάλλον μόνο αν δούμε πίσω από αυτό, δηλαδή καταλάβουμε με ποιο καύσιμο έγινε η παραγωγή του. Αν είναι μπλε ή μαύρο, δηλαδή έχει παραχθεί από αέριο ή άνθρακα, τότε η παραγωγή του έχει προκαλέσει έκλυση αερίων του θερμοκηπίου (κυρίως διοξείδιο του άνθρακα και μεθανίου) που είναι υπεύθυνα για την κλιματική αλλαγή. Αντίθετα, πιο φιλικό προς το περιβάλλον είναι το πράσινο υδρογόνο, δηλαδή αυτό που παράχθηκε από ΑΠΕ. Όπως θα δούμε παρακάτω, η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων θέλει να εντάξει στην ατζέντα της ΕΕ και το υδρογόνο που παράγεται από αέριο, κάτι που σημαίνει στην ουσία διαιώνιση της καύσης ορυκτών καυσίμων.

Σημείο 2: Το λόμπι του υδρογόνου, δηλαδή οι συνήθεις ύποπτοι

Σύμφωνα με τη μελέτη του CEO πίσω από το λόμπι του υδρογόνου βρίσκεται η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Ο στόχος της δεν είναι να βοηθήσει την ΕΕ να πετύχει την πράσινη μετάβαση, αλλά «να κρατήσει την Ευρώπη δέσμια των ορυκτών καυσίμων, ώστε το επιχειρηματικό της μοντέλο να συνεχίσει για μερικές ακόμη δεκαετίες». Πράγματι, σήμερα υπάρχουν στις Βρυξέλλες αρκετοί παίκτες που κάνουν λόμπι υπέρ του υδρογόνου.

«Σταρ του σόου», κατά το CEO, ο φορέας Hydrogen Europe, είναι στην ουσία μια πλατφόρμα λόμπινγκ. Ιδρύθηκε για πρώτη φορά στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας FCH2JU που δημιουργήθηκε από την Κομισιόν, με σκοπό την ανάπτυξη μεθόδων για την εφαρμογή τεχνολογιών υδρογόνου στην αγορά. Το Hydrogen Europe έχει ως μέλη 83 ερευνητικούς οργανισμούς και συνεργάζεται με την Κομισιόν και την ερευνητική κοινότητα για τα θέματα υδρογόνου. Ωστόσο, παράλληλα έχει ως μέλη 185 βιομηχανίες την ώρα που ο ίδιος ο φορέας λέει ότι «λειτουργεί ως σημείο αναφοράς της βιομηχανίας και κοινή φωνή όλου του κλάδου υδρογόνου προς αυτούς που παίρνουν αποφάσεις στην ΕΕ».

«Το Hydrogen Europe είναι ένα υβριδικό σώμα με θολές αρμοδιότητες», είπε στο Reporters United η Belen Balanya, μία από τους βασικούς συντάκτες της έρευνας του CEO. «Από τη μία πλευρά είναι συνεργάτης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με ερευνητές που μελετούν το μέλλον του υδρογόνου, από την άλλη είναι ο βασικός εκφραστής της φωνής της βιομηχανίας που κάνει λόμπι υπέρ του υδρογόνου στην Κομισιόν».

Πίσω από το Hydrogen Europe βρίσκεται η FTI Consulting, μια εταιρεία δημοσίων σχέσεων που αμείβεται από τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές πολυεθνικές για την προώθηση των ορυκτών καυσίμων, ακόμα και με ψεύτικα προφίλ στο Facebook

Πρόκειται όμως πράγματι για «βιομηχανία υδρογόνου»; Μια απλή ματιά στα μέλη του Hydrogen Europe δείχνει πως αυτό που βαπτίζεται βιομηχανία υδρογόνου δεν είναι παρά πολυεθνικές του πετρελαίου και του αερίου που παίρνουν θέση στην κούρσα της επόμενης μέρας.

Όπως λέει η κ. Μπαλάνια, «ένας φορέας που επί της ουσίας φτιάχτηκε από την Κομισιόν για να συνεργάζεται με την Κομισιόν κατέληξε να είναι όχημα της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων που κάνει λόμπι στην Κομισιόν για τα συμφέροντα των πετρελαϊκών και του αερίου».

Πίσω από το Hydrogen Europe και το Hydrogen Council, επίσης όργανο που κάνει λόμπι υπέρ του υδρογόνου στην ΕΕ, βρίσκεται η FTI Consulting, μια εταιρεία δημοσίων σχέσεων που αμείβεται από τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές πολυεθνικές για την προώθηση των ορυκτών καυσίμων, ακόμα και με ψεύτικα προφίλ στο Facebook.

Σημείο 3: Τι θέλει το λόμπι: υδρογόνο μεν αλλά από ορυκτό αέριο δε

Από τη μελέτη περισσότερων από 200 έγγραφα τα οποία περιήλθαν στη γνώση του CEO μετά από αιτήματα πρόσβασης στην πληροφορία (FOIAs) προς την Κομισιόν, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η βιομηχανία αερίου θέλει να εξασφαλίσει ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο και εκτενή χρηματοδότηση για να δημιουργήσει μία οικονομία που θα βασίζεται στο υδρογόνο. Ωστόσο, η βιομηχανία θέλει να παράγει υδρογόνο από ορυκτό αέριο, άρα θέλει να συνεχίσει την εξόρυξη και τη χρήση ορυκτών καυσίμων.

Το ίδιο ισχύει για την προώθηση υποδομών ορυκτών καυσίμων από τη βιομηχανία. Την ώρα που η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) έχει ανακοινώσει ότι θα σταματήσει τη χρηματοδότηση έργων ορυκτών καυσίμων από το τέλος του 2021, η βιομηχανία και το Hydrogen Europe κάνουν λόμπι για την κατασκευή νέων υποδομών και αγωγών αερίου, υποστηρίζοντας ότι αργότερα θα μετασχηματιστούν ώστε να είναι δυνατή η μεταφορά υδρογόνου.

Σύμφωνα με το CEO η κατασκευή τέτοιων υποδομών προωθείται συχνά με όχι τόσο διαφανείς τρόπους. Μια προσεκτική μελέτη της πρότασής της (σ.σ.: της βιομηχανίας) δείχνει ότι δεν έχουν κατασκευαστεί όλες οι υποδομές που παρουσιάζει ως υπαρκτές, κάτι που σημαίνει ότι περισσότεροι συμβατικοί αγωγοί αερίου θα πρέπει να κατασκευαστούν και μόνο στο μέλλον να αλλάξουν χρήση», ώστε να μεταφέρουν υδρογόνο, μία αλλαγή χρήσης που «θα πληρωθεί εξ ολοκλήρου με δημόσια χρήματα, την ώρα που ιδιωτικές εταιρείες βάζουν στην τσέπη τα κέρδη», σημειώνει η μελέτη. Με άλλα λόγια, με πρόφαση το υδρογόνο, η βιομηχανία προσπαθεί να αποσπάσει χρηματοδότηση για έργα που τελικά θα ενισχύσουν και τα ορυκτά καύσιμα.

Σήμερα λιγότερο από το 0,1% του υδρογόνου στην ΕΕ παράγεται από ΑΠΕ. Αντίθετα, πάνω από το 90% προέρχεται από τα ορυκτά καύσιμα και κυρίως από ορυκτό αέριο. Αν η οικονομία κινηθεί προς το πράσινο υδρογόνο, αυτό θα πετάξει τη βιομηχανία του αερίου έξω από την αγορά. Άρα βιομηχανία πιέζει ώστε το υδρογόνο να παράγεται από αέριο, ώστε αυτό το ορυκτό καύσιμο να μείνει ζωντανό και να αποφέρει κέρδη.

Σημείο 4: Τα εκατομμύρια του λόμπι και οι περιστρεφόμενες πόρτες

Το CEO κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το λόμπι του υδρογόνου δαπανά εκατομμύρια ευρώ για να προωθήσει τα συμφέροντα της βιομηχανίας, αφού σύμφωνα με το Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ δαπάνησε σε μόλις έναν χρόνο 58,6 εκατ. ευρώ για να επηρεάσει υπέρ του υδρογόνου τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στις Βρυξέλλες.

Δεν λείπουν και οι περιστρεφόμενες πόρτες (απόδοση στα ελληνικά του όρου revolving doors), περιπτώσεις ανθρώπων που μεταπηδάνε από τη βιομηχανία ή τους οργανισμούς λόμπι στους δημόσιους θεσμούς λήψης αποφάσεων, όπως η Κομισιόν.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Klaus-Dieter Borchardt, ένας από τους σημαντικότερους αξιωματούχους της ΕΕ στα θέματα ενέργειας και ο αρχιτέκτονας της ενωσιακής στρατηγικής για το αέριο έως το 2050. Ο κ. Μπόρχαρντ ήταν πανταχού παρών στις συζητήσεις για το μέλλον του αερίου στην Ευρώπη, αφού σύμφωνα με το CEO συμμετείχε σε όλες τις συναντήσεις μεταξύ της βιομηχανίας και της ενωσιακής Γενικής Διεύθυνσης Ενέργειας για τις ανανεώσιμες πηγές αερίου από τον Μάιο του 2017 έως τον Μάρτιο του 2018.

Μετά από 30 και πλέον χρόνια υπηρεσίας στην Κομισιόν και μετά το πέρασμά του ως Αναπληρωτή Γενικού Διευθυντή Ενέργειας, αποχώρησε από τη θέση του και πήγε στην εταιρεία παροχής νομικών υπηρεσιών Baker McKenzie, η οποία σε πρόσφατη μελέτη της υποστήριξε ένθερμα το υδρογόνο λέγοντας ότι «είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής».

Στην ίδια εταιρεία εργάζεται και ο Christopher Jones, ο οποίος ήταν Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής Ενέργειας από το 2014 έως το 2018. Μάλιστα, σχολιάζοντας την παραπάνω έρευνα της Baker McKenzie, ο Τζόουνς , ως ηγετικό μέλος της Ομάδας Υδρογόνου της εταιρείας, είπε ότι «ενώ είμαστε ακόμα στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης, η αλλαγή έρχεται πολύ νωρίτερα από ό,τι πολλοί πιστεύουν σήμερα. Οι εταιρείες που εκμεταλλεύονται με έξυπνο τρόπο την κρατική υποστήριξη με τη μορφή δημόσιας χρηματοδότησης αλλά και συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα θα ηγηθούν αυτής της επανάστασης». Τόσο ο κ. Μπόρχαρντ , όσο και ο κ. Τζόουνς αρνήθηκαν στο CEO την ύπαρξη σύγκρουσης συμφέροντος βάσει της πορείας που ακολούθησαν οι καριέρες τους.

Σημείο 5: Η περιστρεφόμενη πόρτα του Constantine Levoyannis

H έρευνα του CEO αναφέρεται και σε μία περίπτωση με ελληνικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για τον Constantine Levoyannis, προϊστάμενο πολιτικής στο Hydrogen Europe από τον Μάιο του 2020. Το Παρατηρητήριο αναφέρει ότι πριν ο Λεβογιάννης πάει στο Hydrogen Europe, εργάστηκε για την GRTgaz, μια γαλλική εταιρεία που δραστηριοποιείται στις υποδομές ορυκτού αερίου. Ακόμη, έχει διατελέσει διευθυντής της FTI Consulting (εταιρείας που όπως αναφέραμε παραπάνω έχει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του λόμπι), παρέχοντας συμβουλευτικές υπηρεσίες σε πελάτες από τη βιομηχανία ενέργειας. Στο δυναμικό της FTI Consulting εντάχθηκε ένα μήνα αφότου σταμάτησε να εργάζεται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όπου ήταν ενεργός σε θέματα αερίου, ως σύμβουλος της Νίκης Τζαβέλλα, Ευρωβουλεύτριας με το ΛΑΟΣ, πριν επιστρέψει στη ΝΔ.

Ο κ. Λεβογιάννης κατέχει και άλλη μία θέση, αυτή του επικεφαλής του παραρτήματος του Ελληνικού Ενεργειακού Φόρουμ (Greek Energy Forum, στο εξής GEF) στις Βρυξέλλες, το οποίο έχει υποστηρίξει και βραβεύσει τον Αδριατικό Αγωγό Φυσικού Αερίου (TAP). Το GEF είναι μία δεξαμενή σκέψης που δεν είναι καταχωρημένη στο Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ και δημιουργήθηκε για να προωθήσει τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων στην Ελλάδα και τη νοτιοανατολική Ευρώπη, «με ηγεσία που κυριαρχείται από εταιρείες όπως η Shell, η BP και η ΕΝΙ», λέει η έρευνα του CEO.

Οι ενέργειες του λόμπι των ορυκτών καυσίμων σε Ευρώπη και Ελλάδα είναι απολύτως συμβατές με το ελληνικό διακομματικό αφήγημα το οποίο υπόσχεται να μετατρέψει τη χώρα σε κόμβο παραγωγής και μεταφοράς ορυκτού αερίου. Την τελευταία δεκαετία χωρίς καμία εξαίρεση οι κυβερνήσεις της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ ήρθαν σε συμφωνία με ελληνικές και ξένες πετρελαϊκές (μεταξύ άλλων την Total, την ExxonMobil, την Energean Oil & Gas και τα ΕΛΠΕ) για προγράμματα ερευνών και εξορυξης υδρογονανθράκων (πετρελαίου και αερίου). Αλλά τα παραπάνω κόμματα υποστήριξαν και προώθησαν και τον αγωγό EastMed, για τη βιωσιμότητα του οποίου έχουν εκφραστεί σημαντικά αντεπιχειρήματα ακόμα και σε ενωσιακό επίπεδο.

H Γερμανία χρησιμοποιεί την προεδρία της στην ΕΕ για να προωθήσει την ατζέντα του υδρογόνου και να επιταχύνει τις διαδικασίες που θα εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της βιομηχανίας

Μπελέν, Μπαλάνια, Corporate Europe Observatory

Παρά την ανάγκη για την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων, τα όψιμα σχέδια για παραγωγή υδρογονανθράκων και ανάπτυξη υποδομών ορυκτών καυσίμων στην Ελλάδα έχουν λάβει τη στήριξη και των ΗΠΑ, οι οποίες επιδιώκουν να αναπτύξουν δρόμους αερίου ανταγωνιστικούς προς το ρωσικό αέριο. Τέτοιοι δρόμοι είναι τόσο ο EastMed, που φιλοδοξεί να μεταφέρει αέριο από το Ισραήλ και την Κύπρο στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας, όσο και ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου (TAP, TANAP, SCPX), που σχεδιάζεται να μεταφέρει αέριο στην Ευρώπη από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας και Ελλάδας.

Σύμφωνα με το CEO, «τα πολλά καπέλα του κ. Λεβογιάννη και η επαγγελματική του πορεία έχουν εξαιρετικά μεγάλη αξία για το Hydrogen Europe».

Σημείο 6: Ο ρόλος της γερμανικής προεδρίας του υδρογόνου

Τόσο η Κομισιόν, όσο και οι κυβερνήσεις στηρίζουν τον δρόμο της βιομηχανίας με χρηματοδοτήσεις και επιδοτήσεις δισεκατομμυρίων ευρώ από τα δημόσια ταμεία και ενωσιακά χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως το Επενδυτικό Σχέδιο για μια Βιώσιμη Ευρώπη και τα λεγόμενα Σημαντικά Έργα Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος (IPCEI). «Δεν είναι τόσο ότι η ΕΕ και τα κράτη μέλη υποκύπτουν στις πιέσεις της βιομηχανίας, όσο ότι έχουν αγκαλιάσει την ιδέα μιας οικονομίας υδρογόνου, δηλαδή μοιράζονται την ίδια αντίληψη για το μέλλον», λέει στο Reporters United η Μπελέν Μπαλάνια του CEO. «Μάλιστα αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για τη Γερμανία, η οποία χρησιμοποιεί την προεδρία της στην ΕΕ για να προωθήσει την ατζέντα του υδρογόνου και να επιταχύνει τις διαδικασίες και τις αποφάσεις που θα εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της βιομηχανίας».

Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το πιο ισχυρό νομοθετικό όργανο της ΕΕ, πλάι στην Κομισιόν και το Ευρωκοινοβούλιο. Σε αυτό συμμετέχουν εκπρόσωποι των 27 εθνικών κυβερνήσεων, όμως το μεγαλύτερο μέρος των διαβουλεύσεων γίνεται εν κρυπτώ, με μηδενική διαφάνεια.

Σύμφωνα με το Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ, η βιομηχανία δαπάνησε σε μόλις έναν χρόνο 58,6 εκατ. ευρώ για να επηρεάσει υπέρ του υδρογόνου τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στις Βρυξέλλες

Μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου η γερμανική προεδρία κυκλοφόρησε εντός του Συμβουλίου ένα έγγραφο που διέρρευσε, το οποίο αν και αρχικά υποστήριζε ότι μόνο το πράσινο υδρογόνο είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα, οι μετέπειτα αναθεωρήσεις του άνοιξαν το δρόμο και για άλλα είδη υδρογόνου, μεταξύ άλλων και εκείνου που παράγεται από ορυκτό αέριο. Η γερμανική παρασκηνιακή πρωτοβουλία αφήνει ανοιχτό το σενάριο να δοθούν επιδοτήσεις δισεκατομμυρίων ευρώ από δημόσια ταμεία στη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων.

Ανάλογες τάσεις εντοπίζονται και στις πρωτεύουσες των κρατών μελών. Η Ισπανία έχει δεσμευτεί να δώσει 8,9 δισ. ευρώ στη στρατηγική της για το υδρογόνο, ο γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρουνό Λε Μερ έχει προσφέρει 7 δισ. ευρώ, η Ιταλία 3 δισ. ευρώ και η Γερμανία έχει δεσμευτεί να δώσει 7 δισ. ευρώ για πρότζεκτ υδρογόνου στο εσωτερικό της χώρας και άλλα δύο δισ. για έργα υδρογόνου σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της μοναρχίας του Μαρόκου.

«Ο δρόμος της πράσινης μετάβασης δεν περνάει από τα ορυκτά καύσιμα», αναφέρει συμπερασματικά η Μπελέν Μπαλάνια. «Αντίθετα, η μοναδική εναλλακτική είναι η 100% διείσδυση των ΑΠΕ και ο εξηλεκτρισμός δραστηριοτήτων που σήμερα χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα. Οι ΑΠΕ προσφέρουν στους ανθρώπους την ευκαιρία να δημιουργήσουν αυτόνομες ενεργειακές κοινότητες και να παράγουν ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να πετύχουμε και καθαρό περιβάλλον και τον εκδημοκρατισμό της αγοράς ενέργειας, η οποία πλέον δεν θα είναι στα χέρια λίγων πολυεθνικών που τη χρησιμοποιούν σε βάρος του πλανήτη για να βγάλουν κέρδη. Μέρος της λύσης είναι και η μείωση της ενέργειας που καταναλώνουμε. Δεν γίνεται να καταναλώνουμε φαγητό που έχει έρθει από την άλλη άκρη του κόσμου για να παραχθεί και να συσκευαστεί. Είναι ένα μη βιώσιμο, τρελό, μοντέλο που ξεπερνάει τα όρια του πλανήτη».