Με απόφασή του στις 24 Μαΐου 2021 το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) απέρριψε την αίτηση της εταιρείας Eunice (EEG) για την περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου Aigaion Project το οποίο προέβλεπε την εγκατάσταση 106 ανεμογεννητριών (ισχύος 486 MW) σε 14 νησίδες του νοτίου Αιγαίου μεταξύ Κυκλάδων και Δωδεκανήσων.
Η απόφαση του ΥΠΕΝ είναι ιστορική: Αποτελεί δικαίωση για τις περιβαλλοντικές οργανώσεις (με πρώτη την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία – εδώ η δική της αντίδραση στην απόφαση του υπουργείου) αλλά και τους δημοσιογράφους (ειδική μνεία στον Τάσο Σαραντή της Εφημερίδας των Συντακτών) που εδώ και καιρό είχαν τεκμηριώσει τον παραλογισμό του έργου.
Δεν αρκεί όμως για να εξηγήσει πώς ένα τόσο αμφιλεγόμενο έργο εξακολουθούσε να βρίσκεται στο στάδιο της τελικής αδειοδότησης από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου παρότι είχαν γνωμοδοτήσει εναντίον του τόσο οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κυκλάδων και Δωδεκανήσων όσο και η Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ ήδη από το 2019 και το 2020.
Οι τρεις φορείς υπογράμμιζαν τον κίνδυνο μη αναστρέψιμης υποβάθμισης προστατευόμενων περιοχών και ειδών, καθώς η χωροθέτηση της επένδυσης περνάει μέσα από 10 περιοχές του δικτύου Natura 2000 και από έξι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αμερικανός ορνιθολόγος Τζορτζ Γουάτσον, που έκανε την διδακτορική του διατριβή στα πουλιά των νησίδων του Καρπάθιου Αρχιπελάγους, χαρακτήρισε τις ακατοίκητες νησίδες του Αιγαίου ως τα «Γκαλαπάγκος της Μεσογείου».
Και όμως, μόλις ένα μήνα πριν την απόρριψη της αίτησης της Eunice, το υπουργείο Ενέργειας είχε προσφέρει την πλήρη και επίσημη υποστήριξή του στην εταιρεία κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης με την Κομισιόν με θέμα την υπαγωγή του επενδυτικού σχεδίου στα λεγόμενα «Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος» (Projects of Common Interest – PCI) της ΕΕ. Αν το έργο εντασσόταν στη λίστα PCI της Κομισιόν, θα εξασφάλιζε χρηματοδότηση με κονδύλια ως το 30% του κόστους κατασκευής του έργου.
Στις 27 Απριλίου έγινε η τελευταία συνάντηση της Περιφερειακής Ομάδας της Κεντροανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (NSI East) για την ηλεκτρική ενέργεια. Στη συνάντηση, η οποία μεταδόθηκε διαδικτυακά (διαθέσιμη εδώ), ο εκπρόσωπος της εταιρείας «Κυκλαδικά Μελτέμια» (θυγατρικής της EEG) Ευάγγελος Τσούμας ισχυρίστηκε ότι το έργο είναι «πλήρως υποστηριζόμενο από το υπουργείο Ενέργειας και από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας»!
Ο ισχυρισμός διατυπώθηκε ενώπιον του εκπροσώπου του υπουργείου Χρήστου Συριόπουλου, ο οποίος όχι μόνον δεν εξέφρασε την παραμικρή αντίρρηση αλλά όταν στη συνέχεια πήρε το λόγο είπε: «Υποστηρίζουμε το έργο για ένταξη στη λίστα PCI. Ως προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα, θεωρούμε πως θα είμαστε σε θέση να τα αντιμετωπίσουμε όταν έρθει η κατάλληλη ώρα». Αντίστοιχη θέση, αν και πιο μετριοπαθή, έλαβε ο εκπρόσωπος της ΡΑΕ. Στη συζήτηση συμμετείχε η Κωνσταντίνα Ντεμίρη από την Ορνιθολογική επισημαίνοντας ανακρίβειες στις διαφάνειες της εταιρείας και απευθύνοντας ερωτήματα στον εκπρόσωπο του υπουργείου, χωρίς όμως να πάρει απάντηση. (Στη διαβούλευση της 27ης Απριλίου είχε αναφερθεί και δημοσίευμα της Εφημερίδας των Συντακτών.)
Οι ανεμογεννήτριες μαγικά πληθύνονται
Η διαβούλευση με σκοπό την ένταξη του έργου στη λίστα PCI είχε αναδείξει και ένα παράδοξο: Η πρόταση της EEG δεν αφορά τη διασύνδεση 14 νησίδων, αλλά 23. Δεν αφορά 106 ανεμογεννήτριες, αλλά 138. Και δεν αφορά συνολική ισχύ 486 MW, αλλά 582 MW. Αυτό προκύπτει τόσο από την περιγραφή του από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, αλλά και από την περιγραφή της επένδυσης εκ μέρους της εταιρείας. Άρα η διασύνδεση, που είναι υποψήφια για χρηματοδότηση, αφορά έργο μεγαλύτερο από αυτό που βρισκόταν υπό διαδικασία αδειοδότησης στην Ελλάδα!
Με άλλα λόγια, προτάθηκαν για ένταξη στο PCI εννέα επιπλέον νησίδες, για τις οποίες δεν έχει υποβληθεί φάκελος στο ΥΠΕΝ. Το Reporters United έθεσε το παραπάνω ζήτημα στην Κομισιόν, η οποία ωστόσο απέφυγε να απαντήσει.
Και όμως αυτή η περιβόητη ενωσιακή χρηματοδότηση από νομικής πλευράς ήταν αδύνατο να εγκριθεί. Το γιατί είχε εξηγήσει στο Reporters United, πριν την τωρινή απόφαση του ΥΠΕΝ, η Ιόλη Χριστοπούλου, διευθύντρια πολιτικής στη δεξαμενή σκέψης Green Tank: «Οι υπηρεσίες του ΥΠΕΝ είχαν πράξει όπως έπρεπε: Είχαν καταλήξει σε αρνητική γνωμοδότηση [τον Ιούνιο του 2020] αφού εξέτασαν τον πλήρη φάκελο και ό,τι επιπλέον στοιχεία είχαν στη διάθεσή τους για να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις του έργου στις περιοχές Natura 2000. Με βάση την οδηγία 92/43 για τους οικοτόπους, από τη στιγμή που η αρμόδια αρχή στο στάδιο της δέουσας εκτίμησης κρίνει ότι ένα έργο είναι πιθανό να επηρεάσει αρνητικά μια περιοχή Natura 2000, το έργο δεν μπορούσε να προχωρήσει».
Διαβούλευση στις Βρυξέλλες, άγνοια στο Αιγαίο
Ο Άλκης Παπασαράντης συμμετέχει στην Κίνηση για την Προστασία των Νησίδων του Αιγαίου, μιας ομάδας πολιτών που αντιτάχθηκε στην υλοποίηση του έργου στις 14 νησίδες. Την ώρα που η EEG προμόταρε την επένδυσή της σε Αθήνα και Βρυξέλλες, η ομάδα του Άλκη διαπίστωνε ότι οι κάτοικοι στα νησιά και τις νησίδες δεν είχαν ιδέα για το έργο: «Η ομάδα μας πραγματοποίησε ταξίδι στην Αμοργό, την Κίναρο, τα Λέβιθα και την Αστυπάλαια, για να ενημερώσει τις τοπικές κοινωνίες τόσο για το έργο στις 14 νησίδες, όσο και για άλλα έργα ΑΠΕ στα νησιά τους. Ήταν η πρώτη φορά που κάποιος πληροφόρησε τις τοπικές κοινωνίες για τους σχεδιασμούς των έργων. Δεν είχαν τίποτα υπόψη τους, παρότι, για παράδειγμα, 73 ανεμογεννήτριες σχεδιάζονται για εγκατάσταση στην Αστυπάλαια και 71 στην Αμοργό».
Απειλή για την ελληνική βιοποικιλότητα
Η υπόθεση των «ελληνικών Γκαλαπάγκος» αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό προηγούμενο για έναν ακόμα λόγο: Η επένδυση διαφημιζόταν από τους υποστηρικτές της, εντός και εκτός της εταιρείας, ως συμβατή προς τους στόχους του ευρωπαϊκού Green Deal, στο πλαίσιο δηλαδή της ενεργειακής μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας. Η συλλογιστική όμως αυτή λησμονεί τον άλλο πυλώνα του Green Deal, την βιοποικιλότητα η οποία βρίσκεται επίσης ψηλά στις προτεραιότητες της ΕΕ. Το Green Deal, πέρα από τον στόχο να κάνει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη περιοχή στον πλανήτη έως το 2050 μέσα από την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων, αποσκοπεί επίσης στην προστασία της βιοποικιλότητας, καθώς τα τελευταία 40 χρόνια ο παγκόσμιος πληθυσμός άγριων ειδών έχει μειωθεί κατά 60%, ενώ ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Άρα, ενώ οι ΑΠΕ συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η μη σωστή χωροθέτησή τους μπορεί να υποβαθμίσει οικοτόπους και βιοποικιλότητα, κάτι που αντίκειται στους περιβαλλοντικούς στόχους των κρατών μελών της ΕΕ.
106 ανεμογεννήτριες, 14 λιμάνια, δρόμοι 71 χιλιομέτρων
Ας θυμηθούμε τα βασικά χαρακτηριστικά της επένδυσης: Το σχέδιο είναι της εταιρείας Κυκλαδικά Μελτέμια ΑΕ, η οποία ανήκει στην ελληνικών συμφερόντων Eunice Energy Group (EEG), μια εταιρεία που δραστηριοποιείται, εκτός από τις ΑΠΕ, στην ηλεκτροκίνηση και την παροχή ρεύματος. Εκτός από τις 106 ανεμογεννήτριες, η επένδυση προέβλεπε επίσης συνοδευτικές υποδομές, όπως κατασκευή 14 λιμενικών έργων (ένα για κάθε νησίδα), κατοικιών και χώρων διαμονής για τους εργαζόμενους, εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού λυμάτων και δρόμους συνολικού μήκους 71 χιλιομέτρων. Τα συνοδευτικά έργα έχουν ιδιαίτερη σημασία, αφού το αποτύπωμά τους στη βιοποικιλότητα κρίνει την περιβαλλοντική συμβατότητα όλης της επένδυσης.
Το χρονικό των αρνήσεων
Φεβρουάριος 2019: Άρνηση από τον Φορέα Διαχείρισης Δωδεκανήσου
Ήδη, από τις αρχές του 2019, αρνητικές γνωμοδοτήσεις είχαν εκδώσει οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κυκλάδων και Δωδεκανήσων.
Ο Φορέας Δωδεκανήσων διαπίστωνε ότι είναι πράγματι «σημαντική η προσπάθεια για επίτευξη ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, όπως η αιολική», σημειώνει ωστόσο ότι «είναι επίσης πολύ σημαντική και η οικολογική αξία και ισορροπία των βραχονησίδων του νοτίου Αιγαίου. Δεν αναφερόμαστε απλά σε ακατοίκητα νησιά αλλά σε οάσεις βιοποικιλότητας που στοιχειοθετούν συγκεκριμένο τοπίο».
Απρίλιος 2019: Άρνηση από τον Φορέα Διαχείρισης Κυκλάδων
Από την πλευρά του ο Φορέας Διαχείρισης Κυκλάδων παρατηρούσε: «Το έργο δηλώνει ότι για πέντε χρόνια θα διατηρεί τεράστια εργοτάξια και υποδομές, ενώ για τη φάση κατασκευής θα διατηρεί δεκάδες εργαζόμενους, χιλιάδες διελεύσεις φορτηγών και εντονότατο φωτισμό. Θα φέρει επίσης μόνιμη ή πολύ τακτική παρουσία προσωπικού, μόνιμο φωτισμό, περιοδικές εντονότατες οχλήσεις (π.χ. επισκέψεις με ελικόπτερο), θα διατηρεί εγκαταστάσεις για διαμονή μεγάλου αριθμού εργαζομένων, ενώ δημιουργεί τις προϋποθέσεις (λιμένες) για γενικευμένη πρόσβαση. Θεωρείται μοναδικό πανευρωπαϊκά ένα αναπτυξιακό έργο να αντιστρατεύεται τόσο εμφατικά την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία της φύσης», σημείωνε ο Φορέας των Κυκλάδων στη γνωμοδότησή του.
Ιούνιος 2020: Άρνηση από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΝ
Τον Ιούνιο 2020 η Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ γνωμοδότησε αρνητικά για τις ανεμογεννήτριες, αφού κατά την ίδια τα έργα για την εγκατάστασή τους θα προξενήσουν «σημαντικότατες» και «μη αναστρέψιμες» επιπτώσεις σε προστατευόμενα είδη και οικοτόπους των νησίδων, ενώ εκτίμησε ότι είναι πιθανό να προκαλέσουν τον οριστικό εκτοπισμό της ορνιθοπανίδας από τις νησίδες. Η υπηρεσία σημείωνε μεταξύ άλλων ότι:
- Υπήρχαν προβλήματα στη Μελέτη Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης, αφού «οι μελετητές επισκέφτηκαν αρκετές νησίδες τις ίδιες ημερομηνίες», που σημαίνει ότι «δεν αφιέρωσαν ημέρες ανά νησίδα αλλά μόνο λίγες ώρες», με αποτέλεσμα οι μέρες για τη μελέτη να «υπολείπονται δραματικά των απαιτούμενων από τη νομοθεσία ημερών και επομένως [να] έχουν καλύψει πλημμελώς το θέμα της τεκμηρίωσης της οικολογικής αξίας των εξεταζόμενων τόπων»
- Η εργασία πεδίου ήταν πολύ μικρή για να γίνει επαρκής αξιολόγηση της βιοποικιλότητας
- Η μελέτη δεν αξιολόγησε τις επιπτώσεις που θα προκληθούν σωρευτικά στην περιοχή και από άλλες ανεμογεννήτριες που βρίσκονται σε διαδικασία αδειοδότησης ή παραγωγής, αφού μαζί με αυτό το έργο προβλέπεται στην ίδια περιοχή τοποθέτηση 289 ανεμογεννητριών «επάνω στον μεταναστευτικό διάδρομο και επάνω σε κρίσιμα ενδιαιτήματα της ορνιθοπανίδας».
Αλλά και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις από την αρχή είχαν ταχθεί κατά της επένδυσης τεκμηριώνοντας την αντίθεσή τους τόσο στον νόμο όσο και την επιστήμη.
Απρίλιος 2019, Ορνιθολογική: «Μη αναστρέψιμες επιπτώσεις»
Σε έκθεση τεκμηρίωσης για το έργο, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία σημείωνε τον Απρίλιο του 2019 ότι η μελέτη «αποτυγχάνει να αποδείξει με αδιαμφισβήτητα επιστημονικά δεδομένα ότι δεν θα υπάρξουν σημαντικές μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην ακεραιότητα» των Ζωνών Ειδικής Προστασίας, δηλαδή των περιοχών Natura 2000. Ως εκ τούτου, με βάση την ενωσιακή νομοθεσία και τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ, «η αίτηση για περιβαλλοντική αδειοδότηση του συγκεκριμένου έργου πρέπει να απορριφθεί».
«Για πρώτη φορά ένα ολόκληρο έργο σχεδιάστηκε εντός του πυρήνα προστατευόμενων περιοχών, εξαφανίζοντας το βασικό χαρακτηριστικό για το οποίο οι νησίδες αποτελούν ένα από τα τελευταία καταφύγια βιοποικιλότητας στην Ευρώπη, την απουσία ανθρώπινων δραστηριοτήτων! Σε όλο τον πλανήτη, αντίστοιχες νησίδες είναι αυστηρά προστατευόμενες και η μόνη δραστηριότητα που επιτρέπεται είναι η επιστημονική έρευνα, και μάλιστα με πολλές προφυλάξεις. Αυτό πρέπει να ισχύσει και για τις ακατοίκητες προστατευόμενες νησίδες στο νότιο Αιγαίο», δήλωσε στο Reporters United η Κωνσταντίνα Ντεμίρη από την Ορνιθολογική.
Νοέμβριος 2019: 14 οργανώσεις γράφουν στον Πρωθυπουργό
Σε επιστολή τους προς την κυβέρνηση, 14 οργανώσεις τάχθηκαν κατά της επένδυσης στις νησίδες. Αρνητικές εισηγήσεις για το έργο έχουν ακόμη δημοσιεύσει ο καθηγητής Βιοποικιλότητας Οικοσυστημάτων στο ΕΚΠΑ Κώστας Τριάντης, ο καθηγητής Οικολογίας και Βιοποικιλότητας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Σπύρος Σφενδουράκης, καθώς και το επιστημονικό προσωπικό του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Αρνητική παρέμβαση είχε κάνει και η Ελληνική Βοτανική Εταιρεία.
Έντονες ανησυχίες για την επένδυση υπήρχαν και στην Αμοργό, η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στις νησίδες. «Το σχεδιαζόμενο έργο βρισκόταν εξ ολοκλήρου στον πυρήνα περιοχών Natura κι είχε λάβει απολύτως αρνητικές γνωμοδοτήσεις (πλήρη απόρριψη) από τους φορείς διαχείρισης και από τη διεύθυνση του ΥΠΕΝ που είναι αρμόδια για την προστασία της βιοποικιλότητας. Αν είχε προχωρήσει, θα άνοιγε το δρόμο για τη διασύνδεση υψηλής τάσης των όμορων νησιών (προϋπόθεση για την εγκατάσταση μεγάλων αιολικών εργοστασίων) και την πλήρη καταστροφή του αιγαιοπελαγίτικου τοπίου», σημειώνει ο σύλλογος «Νήσος Αμοργός» που έχει ως αντικείμενο την προστασία του περιβάλλοντος και του πολιτισμού στο νησί.
Η στάση της εταιρείας: Σιωπή ή κατηγορίες
Η εταιρεία EEG δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα του Reporters United για συμμετοχή στο ρεπορτάζ. Νωρίτερα, τον Απρίλιο, απαντώντας σε αντίστοιχο αίτημα της Εφημερίδας των Συντακτών, η εταιρεία είχε κατηγορήσει την εφημερίδα ότι τα ερωτήματα που απέστειλε αποτελούσαν «μονομερή παράθεση ψευδών, παραπλανητικών, συκοφαντικών και ατεκμηρίωτων θέσεων».
