Ανέκαθεν η ανθρωπότητα προσέδιδε στον ωκεανό τη μεταφορική έννοια του απείρου.

Το Outlaw Ocean Project (Ωκεανός Χωρίς Νόμο) είναι η κυλιόμενη πολυμεσική δημοσιογραφική έρευνα του συγγραφέα και βραβευμένου με Pulitzer ρεπόρτερ των New York Times, Ίαν Ουρμπίνα. Το Reporters United έχει αναλάβει τη δημοσίευση κειμένων και οπτικοακουστικού υλικού από το πρότζεκτ, το οποίο προσεγγίζει το πώς παράνομες πράξεις και εγκλήματα στην ανοιχτή θάλασσα θέτουν σε κίνδυνο αφενός τις ζωές αλιέων και ναυτικών, αφετέρου τη βιοποικιλότητα και τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Αυτό που πίστευε – και εξακολουθεί  να πιστεύει- πολύς κόσμος είναι ότι η τεράστια έκταση της θάλασσας διαθέτει απεριόριστη ικανότητα να απορροφά και να μεταβολίζει τα πάντα. Αυτή η απεραντοσύνη είναι που προσδίδει στον ωκεανό το θεϊκό του στοιχείο. Κι ακόμα χειρότερα, είναι ακριβώς αυτή που έχει επιτρέψει στους ανθρώπους να πετάνε τα πάντα στα νερά του. Πετρέλαιο, λύματα,  πτώματα, χημικά απορρίμματα,  σκουπίδια, πυρομαχικά – ακόμη και οι υπερκατασκευές στη θάλασσα, όπως οι εξέδρες άντλησης πετρελαίου, εξαφανίζονται στους ωκεανούς σαν να καταβροχθίζονται από μια μαύρη τρύπα και να γίνονται άφαντες.

Τα πλοία εκλύουν εν γνώσει τους περισσότερο πετρέλαιο και λύματα στους ωκεανούς σε διάστημα τριών ετών από όσο χύθηκε στα ατυχήματα του Deepwater Horizon και της Exxon Valdez μαζί. Εκπέμπουν τεράστιες ποσότητες ατμοσφαιρικών ρύπων, πολύ μεγαλύτερες από όλα τα αυτοκίνητα του κόσμου. Η εμπορική αλιεία,σε μεγάλο βαθμό παράνομη, έχει λεηλατήσει τόσο αποτελεσματικά τα θαλάσσια αποθέματα, ώστε ο παγκόσμιος πληθυσμός αρπακτικών ψαριών να έχει μειωθεί κατά τα δύο τρίτα. Παράλληλα, από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, τα εργοστάσια στη στεριά αφήνονται να σκορπίζουν άνθρακα στον αέρα χωρίς επιβάρυνση, ο οποίος μόνο κατά το ένα τέταρτο απορροφάται από τους ωκεανούς.

500 νεκρές ζώνες

Ως πνεύμονες του πλανήτη, οι ωκεανοί παράγουν και φιλτράρουν το μισό οξυγόνο που αναπνέουμε. Όμως, η «καπνιστική συνήθειά» μας υπερισχύει, οπότε αυτοί οι πνεύμονες καταρρέουν. Με τρόπους μεγάλους, μικρούς και αναπάντεχους, η υπεραλίευση αποτελεί κινητήρια δύναμη της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, δεδομένου ότι οι φάλαινες είναι τεράστιες δεξαμενές άνθρακα, ο περασμένος αιώνας φαλαινοθηρίας ισοδυναμεί με το κάψιμο διακοσίων ογδόντα εκατομμυρίων στρεμμάτων δάσους.

Με την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, η περιεκτικότητα των ωκεανών σε διαλυμένο οξυγόνο έχει εκτοξευθεί. Καθώς τα νερά από τις βροχοπτώσεις διασχίζουν τη γη, συλλέγουν λύματα, λιπάσματα, απορρυπαντικά και μικροπλαστικά και τα μεταφέρουν κατευθείαν στους ωκεανούς. Αυτή η απορροή θρεπτικών συστατικών, με τα αυξημένα επίπεδα διαλυμένου οξυγόνου, τροφοδοτεί την υπερβολική ανάπτυξη φυκών και μικροβίων, επιδεινώνοντας την κατάσταση σε περίπου 500 περιοχές παράκτιων υδάτων που έχουν χαρακτηριστεί ως «νεκρές ζώνες» – περιοχές με τόσο λίγο οξυγόνο ώστε το μεγαλύτερο ποσοστό θαλάσσιας ζωής δεν μπορεί να επιβιώσει. Η σημαντικότερη απ’ αυτές είναι μεγαλύτερη από τη Σκωτία.

Η τρέχουσα προσέγγιση για την κλιματική κρίση μόλις που λαμβάνει υπόψιν τους ωκεανούς, παρόλο που καλύπτουν τα δύο τρίτα της επιφάνειας της γης. Για παράδειγμα, οι συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή, όπως η Συμφωνία του Παρισιού, έχουν ως στόχο να περιορίσουν τις παγκόσμιες θερμοκρασίες έως 2 ° C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Τι σημαίνει όμως αυτός ο φιλόδοξος στόχος για τη θαλάσσια ζωή; Εάν οι παγκόσμιες θερμοκρασίες αυξηθούν κατά 1,5 °C, μόνο το 10 έως 30 τοις εκατό των κοραλλιογενών υφάλων θα επιβιώσουν, απομειώνοντας τους βιότοπους όπου διαβιοί περίπου το ένα τέταρτο όλων των ωκεάνιων ειδών, χωρίς να αναφέρουμε τον αντίκτυπο στην προστασία από τις παράκτιες καταιγίδες, την επισιτιστική και εργασιακή ασφάλεια και τις προοπτικές για θαλάσσια βιοϊατρική έρευνα.

Η λύση θα έρθει απ’ τη θάλασσα

Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι αυτό: ενώ το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής της κλιματικής κρίσης εστιάζεται στη γη, πολλές από τις βέλτιστες λύσεις βρίσκονται τους ωκεανούς. Όλο και περισσότεροι θαλάσσιοι ερευνητές καλούν τις κυβερνήσεις να «αναδιαμορφώσουν» τις ακτές του κόσμου, μια τακτική συντήρησης που περιλαμβάνει την αποκατάσταση των βιότοπων, ώστε η φύση να μπορέσει τελικά να αναβιώσει. Οι ωκεανοί φιλοξενούν τρεις τύπους παράκτιων οικοσυστημάτων – μαγκρόβια, αλυκές και θαλάσσια λιβάδια – που συλλογικά απορροφούν περισσότερο άνθρακα από όλα τα δάση του πλανήτη. Εάν ενισχυθούν, αυτά τα βιοσυστήματα του ωκεανού θα μπορούσαν να επιβραδύνουν δραστικά την κλιματική κρίση.

Φυσικά, αυτή η προσέγγιση λειτουργεί μόνο εάν η προστασία των βιότοπων μιας περιοχής δεν οδηγεί εμμέσως στην ταχύτερη καταστροφή τους σε άλλη περιοχή. 

Ο σοβαρότερος κίνδυνος με οποιαδήποτε προσέγγιση που αποσκοπεί στη βελτίωση της κλιματικής αλλαγής είναι ότι, εφόσον είναι επιτυχής, μπορεί να προσφέρει στις εταιρείες ορυκτών καυσίμων και στις βιομηχανίες με υψηλό ανθρακικό αποτύπωμα τη δικαιολογία να αθετήσουν τις δεσμεύσεις τους για μείωση των εκπομπών τους και να συνεχίσουν τις συνήθεις δραστηριότητές τους. Η αναδιάρθρωση των ωκεανών θα χρειαστεί αυστηρότερους ελέγχους σε καταστροφικές δραστηριότητες όπως τράτες βυθού, βυθοκόρηση και υπεράκτια εξόρυξη και γεωτρήσεις, οι οποίες ξεκληρίζουν τον βυθό και απελευθερώνουν στη θάλασσα αποθηκευμένο άνθρακα.

Ευφάνταστοι πειραματισμοί

Οι ωκεανοί έχουν επίσης γίνει εργαστήριο για μερικά από τα πιο ελπιδοφόρα (ίσως όμως και επικίνδυνα) πειράματα γεωμηχανικής. Μια ομάδα επιστημόνων ελπίζει να εγκλωβίσει τον ατμοσφαιρικό άνθρακα χρησιμοποιώντας έναν ειδικά σχεδιασμένο τύπο άμμου φτιαγμένο από έναν  ηφαιστειακό βράχο γνωστό στους κοσμηματοπώλες ως περίδοτο. Η τοποθέτησή του στο 2 τοις εκατό των ακτών του κόσμου θα συλλάβει το 100 τοις εκατό των συνολικών παγκόσμιων ετήσιων εκπομπών άνθρακα. 

Μια άλλη ομάδα μηχανικών έχει αναπτύξει μια μηχανή που ονομάζεται αντιδραστήρας ροής, η οποία τραβάει θαλασσινό νερό και χρησιμοποιώντας ηλεκτρικό φορτίο το μετατρέπει σε αλκαλικό, προκαλώντας – όπως στον σχηματισμό κοχυλιών – το διοξείδιο του άνθρακα να αντιδράσει με το μαγνήσιο και το ασβέστιο του θαλασσινού νερού, παράγοντας ασβεστόλιθο και μαγνησίτη.

Μεταξύ των πιο τολμηρών αλλά αμφιλεγόμενων ιδεών είναι η γονιμοποίηση των ωκεανών. Αυτή περιλαμβάνει τη ρίψη μεγάλων ποσοτήτων σφαιριδίων σιδήρου στους ωκεανούς ώστε να ευνοηθεί η άνθηση των φυκιών που αιχμαλωτίζουν άνθρακα, ή ο φωτισμός των θαλάσσιων νεφών μέσω του ψεκασμού τους με μια λεπτή ομίχλη από θαλασσινό νερό, έτσι ώστε το αλάτι να τα κάνει πιο φωτεινά και να αντανακλούν περισσότερο τη θερμότητα του ήλιου.

Η υπεράκτια αιολική ενέργεια μπορεί να παράγει πάνω από 7.000 τεραβατώρες καθαρής ενέργειας ετησίως μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πρόκειται περίπου για το διπλάσιο από την ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2014. 

Τα φορτηγά και τα επιβατηγά πλοία εκπέμπουν σχεδόν το 3 τοις εκατό των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συμπεριλαμβανομένου του μαύρου άνθρακα. Η απομάκρυνση του άνθρακα από τον παγκόσμιο ναυτιλιακό στόλο θα ήταν περίπου ισοδύναμη με την  περικοπή όλων των εκπομπών άνθρακα της Γερμανίας.

Ένας άναρχος κόσμος

Οι ωκεανοί είναι ένας πολύβουος χώρος εργασίας όπου περισσότεροι από 50 εκατομμύρια άνθρωποι κερδίζουν τα προς το ζην. Ο μισός πληθυσμός του πλανήτη ζει πλέον σε απόσταση 160 χιλιομέτρων από τη θάλασσα. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότεροι άνθρωποι με καθιστικά επαγγέλματα και τρόπους ζωής που αφορούν μόνο τη στεριά, αντιλαμβάνονται αυτόν τον χώρο ως μια υγρή έρημο την οποία συχνά διασχίζουν πετώντας από πάνω της, έναν καμβά ζωγραφικής με ανοιχτά και σκούρα μπλε χρώματα. Την ίδια στιγμή, η  ατυχής έλλειψη θαλάσσιας διακυβέρνησης  έχει δημιουργήσει μια δυστοπική επικράτεια, όπου μια στρατιά από θαλάσσιους σκλάβους, παράνομους αλιείς, κλέφτες σκαφών, εμπόρους όπλων, πετρελαιορυπαντές και ομάδες αυτόκλητων ακτιβιστών λειτουργούν ανεξέλεγκτα. Οι χώρες έχουν τεράστια και ανεκμετάλλευτη δικαιοδοσία να ενεργούν σε αυτό το σχετικά αγνοημένο πεδίο. Το μισό έδαφος που ανήκει στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, είναι υποβρύχιο. Αλλά η νοοτροπία “μάτια που δεν βλέπονται γρήγορα λησμονιούνται”, η οποία επιτρέπει την καταπάτηση του νόμου στον ωκεανό, έχει δημιουργήσει το χειρότερο τυφλό σημείο μας στην κλιματική κρίση.

Η ύστατη ευκαιρία

Ίσως ήρθε η ώρα να σκεφτούμε τους ωκεανούς με έναν ριζικά νέο τρόπο. Σίγουρα δεν είναι πλέον κάτι που θα ’πρεπε να παίρνουμε ως δεδομένο, ένας απύθμενος κάδος απορριμάτων, ένας παντοτινά ανανεώσιμος πόρος που χρησιμοποιούμε για να γεμίσουμε το στομάχι μας ή το πορτοφόλι μας. Αντ’ αυτού, ίσως οι ωκεανοί να είναι ένας τεράστιος βιότοπος που θα ’πρεπε να αφήσουμε ανενόχλητο. Ή ακόμα καλύτερα, τι γίνεται αν οι ωκεανοί αποτελούν την τελευταία μας σωτηρία, ένα μέρος που κρύβει απαντήσεις, μια βιβλιοθήκη μάλλον παρά ένα παντοπωλείο; Ίσως βοηθώντας τους να ανθίσουν, θα καταλάβουμε ότι οι ωκεανοί δεν είναι απλώς θύματα της κλιματικής κρίσης αλλά ένα μεγάλο μέρος της λύσης της.