Το Outlaw Ocean Project (Ωκεανός Χωρίς Νόμο) είναι η κυλιόμενη πολυμεσική δημοσιογραφική έρευνα του συγγραφέα και βραβευμένου με Pulitzer ρεπόρτερ των New York Times, Ίαν Ουρμπίνα. Το Reporters United έχει αναλάβει τη δημοσίευση κειμένων και οπτικοακουστικού υλικού από το πρότζεκτ, το οποίο προσεγγίζει το πώς παράνομες πράξεις και εγκλήματα στην ανοιχτή θάλασσα θέτουν σε κίνδυνο αφενός τις ζωές αλιέων και ναυτικών, αφετέρου τη βιοποικιλότητα και τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Το κείμενο παρουσιάζει τις αντιδράσεις πολιτικών φορέων, διεθνών οργανισμών και ανθρωπιστικών οργανώσεων μετά τις αποκαλύψεις της μεγάλης δημοσιογραφικής έρευνας για τις μυστικές φυλακές που κρατούν τους μετανάστες μακριά από την Ευρώπη. Η έρευνα δημοσιεύτηκε σε 70 μέσα ενημέρωσης από 33 χώρες και σε 12 γλώσσες. Στην Ελλάδα η έρευνα δημοσιευτηκε κατ’ αποκλειστικότητα από το Reporters United σε τρεις συνέχειες. Διαβάστε το πρώτο, το δεύτερο και το τρίτο μέρος.

Η πρόσφατη δημοσίευση από το Reporters United της έρευνας για τη στήριξη που παρέχει η ΕΕ στη βίαιη σύλληψη και κράτηση προσφύγων στη Λιβύη προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις για τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών που αφήνουν τις εστίες τους στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή για να φτάσουν στην Ευρώπη. Οι αντιδράσεις προήλθαν από ένα ευρύ φάσμα της κοινωνίας των πολιτών, από πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες έως ακτιβιστές και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Πολλοί απ’ αυτούς έκαναν αναφορά στις αποκαλύψεις της έρευνας, υποστηρίζοντας ότι οι πλουσιότερες χώρες, όπως οι ΗΠΑ και τα κράτη μέλη της ΕΕ, πρέπει να βρουν έναν καλύτερο τρόπο για να αντιμετωπίσουν τους ακόμη περισσότερους ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο που θα αναγκαστούν ως πρόσφυγες να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Η απλή ανάθεση του μεταναστευτικού ελέγχου σε προβληματικά κράτη που απλώς σταματάνε τις ροές πριν φτάσουν στον Πρώτο Κόσμο, όπως το Μεξικό ή η Λιβύη, είναι μάταιη και απάνθρωπη απάντηση στο πρόβλημα.

Η έρευνα που έγινε με συνεργασία του Reporters United και του Outlaw Ocean Project περιγράφει το βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες ζωές από την απόφαση της ΕΕ να χρηματοδοτήσει την καταστολή μεταναστευτικών ροών που προσπαθούν να δραπετεύσουν από τη φτώχεια και τη βία

Κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 2021, ο Πάπας Φραγκίσκος καταδίκασε τις ευρωπαϊκές πολιτικές, λέγοντας πως κινούνται από «ιδιοτελές συμφέρον και εθνικισμό» και τελικά έχουν οδηγήσει σε απάνθρωπη μεταχείριση αθώων μεταναστών, στάση που δεν αντιπροσωπεύει τίποτ’ άλλο από το «ναυάγιο του πολιτισμού». Υποστηρίζοντας ότι η έρευνά μας «πρέπει να διαβαστεί», ο βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης πρώην αντιπρόεδρος της Αιγύπτου Μοχάμεντ Ελ Μπαραντέι σχολίασε: «Δεν είναι περίεργο που οι περισσότερες δυτικές επίσημες ρητορικές για τα “ανθρώπινα δικαιώματα” δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη».

Η δημοσιογραφική έρευνα, η οποία έγινε με συνεργασία του Reporters United και του Outlaw Ocean Project (Ωκεανός Χωρίς Νόμο), περιγράφει λεπτομερώς το βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες ζωές που είχε η απόφαση της ΕΕ να χρηματοδοτήσει μια εκτεταμένη καταστολή μεταναστευτικών ροών που προσπαθούν να δραπετεύσουν από τη φτώχεια, τη βία και τις καταστροφικές επιπτώσεις ενός πλανήτη που υπερθερμαίνεται. Την καταστολή ανέλαβαν οι de facto αρχές της Λιβύης, που μέχρι σήμερα έχουν συλλάβει χιλιάδες μετανάστες στ’ ανοιχτά της Μεσογείου, για να τους οδηγήσουν στη συνέχεια σε κέντρα κράτησης. Εκεί επικρατούν απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και πολλοί από τους μετανάστες δεν βγαίνουν ποτέ ζωντανοί.

Εδώ και χρόνια η ΕΕ στέλνει χρήματα και εξοπλισμό στη διεφθαρμένη και βάναυση ακτοφυλακή της Λιβύης για να πιάσει μετανάστες πριν φτάσουν στην Ευρώπη, ενώ παράλληλα κλείνει τα μάτια της στις φρικτές συνθήκες που επικρατούν στα κέντρα κράτησης της χώρας. Οι διαβόητοι πολιτοφύλακες αυτών των φυλακών έχουν βασανίσει, εκβιάσει και σκοτώσει χιλιάδες μετανάστες, συμπεριλαμβανομένου ενός νεαρού αγρότη και πατέρα τριών παιδιών από τη Γουινέα-Μπισσάου, ονόματι Αλιού Καντέ, ο θάνατος του οποίου ήταν στο επίκεντρο της έρευνάς μας.

Την εβδομάδα που δημοσιεύθηκε η έρευνα, μια ομάδα δικηγόρων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη υπέβαλε επίσημη γραπτή καταγγελία στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ζητώντας να ξεκινήσει έρευνα για την κυνική και θανατηφόρα συνεργασία της ΕΕ με τη Λιβύη. Ακόμη, δύο μετανάστριες υπέβαλαν ξεχωριστή νομική καταγγελία στον ΟΗΕ, υποστηρίζοντας ότι είχαν υποβληθεί με τη σιωπηρή ευλογία της ΕΕ σε αυθαίρετη κράτηση και βασανιστήρια στη Λιβύη.

Η έρευνα προκάλεσε τοποθέτηση και από την υπουργό Εξωτερικών της Λιβύης, η οποία είπε ότι η χώρα της έχει βαρεθεί να προσπαθεί να περιορίσει την μετανάστευση για χάρη της Ευρώπης, μια συμφωνία η οποία, όπως η ίδια υποστήριξε, είχε ως αποτέλεσμα να παρουσιάσει τη Λιβύη ως ένα βίαιο εργαλείο σε μια γεωπολιτική κρίση.

«Παρακαλώ μην πετάτε το πρόβλημα σε μας, μην κατηγορείτε τη Λιβύη και μη μας παρουσιάζετε ως μια χώρα που δεν σέβεται και κακοποιεί τους πρόσφυγες», είπε η υπουργός Νάιλα Μανγκούς. Πρόσθεσε ότι τα ευρωπαϊκά χρήματα που έχουν σταλεί επί χρόνια στη Λιβύη για να ενισχύσουν τις ενέργειες μεταναστευτικού ελέγχου απλώς εξυπηρετούσαν αυτό που η ίδια αποκάλεσε «ατζέντα της ΕΕ».

Αδιαφορία του Frontex μπροστά στην κακοποίηση μεταναστών

Ένα από τα κεντρικά θέματα της έρευνας ήταν ο αμφιλεγόμενος ρόλος του Frontex που έχει λάβει πολλά δισεκατομμύρια ευρώ με αποστολή την προστασία των συνόρων της ΕΕ. Ο αρμόδιος αξιωματούχος του Frontex για την προστασία των δικαιωμάτων των μεταναστών είπε ότι θορυβήθηκε και απογοητεύτηκε με την αδιαφορία της συνοριακής υπηρεσίας μπροστά στις αποδείξεις κακοποίησης ενάντια των μεταναστών. Αυτή η κριτική μοιάζει με ηχώ παρόμοιων ισχυρισμών που περιλαμβάνονται στο ρεπορτάζ μας από διαφορετικό ανώτερο στέλεχος του Frontex, το οποίο είχε δηλώσει ότι η αδιαφορία για τη βία σε βάρος μεταναστών υπήρχε χρόνια στα ανώτατα κλιμάκια του οργανισμού.

Από την πλευρά του ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ζήτησε να παραχωρηθούν στον Frontex αρμοδιότητες έκτακτης ανάγκης, καθώς κατά τον ίδιο το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από την ικανότητά της να ελέγχει τα ευρωπαϊκά σύνορα. Τα σχόλιά του έγιναν δύο μέρες αφότου πάνω από δώδεκα μετανάστες πνίγηκαν κατά τη διάρκεια απόπειρας διέλευσης της σήραγγας της Μάγχης.

Μεγαλύτερο ακροατήριο, περισσότερες ερωτήσεις

Η δημοσιογραφική έρευνα διαδόθηκε στο διεθνές κοινό με έναν πρωτότυπο τρόπο. Στην αρχή κυκλοφόρησε σε τρία μέρη ως μια ιστορία 10 χιλιάδων λέξεων στο Reporters United, την οποία ακολούθησαν άλλες έξι μικρότερες ιστορίες συνέχειας του ρεπορτάζ, συμπεριλαμβανομένης μιας βαθύτερης ματιάς στον Frontex και μιας πιο ολοκληρωμένης συζήτησης για το πιεστικό ζήτημα της κλιματικής μετανάστευσης. Το ρεπορτάζ είχε ασυνήθιστη παγκόσμια εμβέλεια λόγω του μοναδικού τρόπου δημοσίευσης, η οποία πραγματοποιήθηκε τελικά σε 12 γλώσσες, 33 χώρες και 70 περιοδικά, ραδιοφωνικά μέσα, τηλεοπτικά κανάλια και εφημερίδες.

Η έρευνα συνοδεύτηκε από ένα ντοκιμαντέρ διάρκειας 27 λεπτών, το οποίο δημιουργήθηκε με την υποστήριξη του κέντρου Πούλιτζερ, και δημοσιεύτηκε αρχικά στον Guardian κι έπειτα σε άλλα έξι μέσα. Το ντοκιμαντέρ βασίζεται σε ρεπορτάζ που έγινε κατά τη διάρκεια πέντε εβδομάδων πάνω σε σκάφος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα καθώς προσπαθούσε να σώσει μετανάστες στη Μεσόγειο. Μεταξύ των επιτευγμάτων του ντοκιμαντέρ ήταν ότι καταγράφηκε στην κάμερα, πιθανώς για πρώτη φορά, η χρήση ντρόουν από τον Frontex για τον εντοπισμό μεταναστευτικών σκαφών – οι συντεταγμένες των οποίων, όπως ανακαλύφθηκε, παραδόθηκαν αργότερα στη συνέχεια στη Λιβυκή Ακτοφυλακή.

Πληθώρα τηλεοπτικών αμερικανικών και διεθνών μέσων, όπως το CNN, το NBC, το MSNBC και το Al-Jazeera, προχώρησαν σε δημοσιεύσεις σχετικά με τις αποκαλύψεις της έρευνάς μας. Οι Los Angeles Times, το Christian Science Monitor, το Al Jazeera κι άλλα ειδησεογραφικά μέσα δημοσίευσαν εκδοχές ενός άρθρου γνώμης μας για τον ρόλο της κλιματικής αλλαγής στις προσφυγικές ροές. Εκτός από το NPR, το Εθνικό Δημόσιο Ραδιόφωνο των ΗΠΑ, ραδιοφωνικοί σταθμοί από τη Γουινέα-Μπισσάου και τη Λευκορωσία έως την Ολλανδία και τη Γερμανία μετέδωσαν δικές τους παραγωγές, μερικές φορές χρησιμοποιώντας ηχητικά στοιχεία από το ρεπορτάζ μας για τη Λιβύη.

Η τέχνη έπαιξε επίσης ξεχωριστό ρόλο στη μετάδοση του δημοσιογραφικού υλικού. Το ρεπορτάζ πρωταγωνίστησε στη σκηνή γεμάτων αμφιθεάτρων στις ΗΠΑ, όπως στο Όκλαντ, το Λος Άντζελες, τη Νέα Υόρκη και την Ουάσινγκτον, σε μια θεατρική απόδοση από την εταιρεία Pop-Up Magazine. Ο καλλιτέχνης της ηλεκτρονικής μουσικής σκηνής Adam Noya συνδύασε μουσική και δείγματα από μια ηχητική έκδοση της γραπτής ιστορίας. Αρκετοί γραφίστες αφιέρωσαν εβδομάδες για να δημιουργήσουν κινούμενες εκδόσεις της έρευνας και να προσφέρουν έναν διαφορετικό τρόπο εμπειρίας της δραματικής αφήγησης.

Υπήρχαν τρεις στόχοι από τη συγχώνευση της δημοσιογραφίας με την τέχνη. Ο πρώτος ήταν η χρήση ψηφιακών πλατφορμών που δεν χρησιμοποιούνται συνήθως για ρεπορτάζ ειδήσεων, όπως το Spotify ή το Apple Music. Ο δεύτερος ήταν να φτάσουμε σε ένα νεότερο και πιο δυναμικό διεθνές κοινό. Ο τρίτος ήταν να παρουσιάσουμε τα ευρήματα της έρευνας πιο δημιουργικά, σπλαχνικά και συναισθηματικά.

Όσο κι αν η δημοσιογραφική έρευνα έδωσε απαντήσεις σε ορισμένα μυστήρια, έθεσε επίσης ένα μεγαλύτερο και πιο ενοχλητικό ερώτημα: πώς μπορούν οι χώρες να χειριστούν ανθρώπινα τη μετανάστευση; Το ερώτημα γίνεται επιτακτικό αν ληφθούν υπόψη οι προβλέψεις που δείχνουν ότι περισσότεροι από 150 εκατ. άνθρωποι θα επιδιώξουν να μετεγκατασταθούν λόγω της κλιματικής κρίσης τα επόμενα 50 χρόνια.

Ειδικοί σε θέματα μετανάστευσης και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν προσφέρει πληθώρα απόψεων σχετικά με τους τρόπους βελτίωσης του χειρισμού της μεταναστευτικής κρίσης στη Μεσόγειο. Για να συζητήσει εν μέρει ορισμένα από τα ευρήματα του ρεπορτάζ, η Λιβυκή Αμερικανική Συμμαχία φιλοξένησε μια διαδικτυακή συζήτηση στρογγυλής τραπέζης σχετικά με τη Λιβύη και τη μετανάστευση. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ο διευθυντής της Διεθνούς Επιτροπής Διάσωσης (IRS) Τόμας Γκαροφάλο δήλωσε ότι η ΕΕ πρέπει να σταματήσει να συνεργάζεται με τους λίβυους για τον έλεγχο της μετανάστευσης. «Πρέπει στ’ αλήθεια να υπάρξει μια επιστροφή στον ευρωπαϊκό μηχανισμό εντοπισμού και διάσωσης στη Μεσόγειο», είπε. «Είναι σαφές ότι η λιβυκή ακτοφυλακή δεν είναι σε θέση να προστατεύσει τις ζωές και την ευημερία των ανθρώπων που προσπαθούν να διασχίσουν τη Μεσόγειο».

Ο Αχμέντ Γκασίρ, ερευνητής για τη λιβυκή ανθρωπιστική οργάνωση Human Rights Solidarity, πρόσθεσε ότι τα Ηνωμένα Έθνη πρέπει να αποκαταστήσουν αμέσως τις πτήσεις εκκένωσης από την Τρίπολη, οι οποίες, μέχρι να ακυρωθούν πριν ένα χρόνο, ήταν ένας από τους λίγους ασφαλείς τρόπους για να φύγουν οι μετανάστες από τη χώρα της Αφρικής. Περισσότεροι από 40 χιλιάδες πρόσφυγες παραμένουν αυτή τη στιγμή εγκλωβισμένοι στη Λιβύη κι αυτοί δεν είναι καν στα βάναυσα κέντρα κράτησης, πρόσθεσε ο ίδιος.

Από την πλευρά του ο ειδικός στα θέματα της Λιβύης Μαρκ Μικάλεφ από την Παγκόσμια Πρωτοβουλία κατά του Διεθνούς Οργανωμένου Εγκλήματος (Global Initiative Against Transnational Organized Crime) είπε ότι δεν θα ήταν σοφό ή ηθικό να αποσυρθούν ευρωπαϊκά κονδύλια από τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που παράγουν σωτήριο έργο για τους μετανάστες στη Λιβύη. Πρόσθεσε ότι οι αξιωματούχοι της ΕΕ μπορεί να μην έχουν πολύ έλεγχο στο τι συμβαίνει στις φυλακές μεταναστών στη Λιβύη, αλλά θα μπορούσαν να ασκήσουν μεγαλύτερη πίεση στη λιβυκή κυβέρνηση θέτοντας τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις φυλακές ως όρο για την περαιτέρω οικονομική υποστήριξη της λιβυκής ακτοφυλακής.

Αρκετές ακόμη πηγές έκαναν σχόλια που ανοίγουν μια μεγαλύτερη συζήτηση: η δημιουργία ψηλότερων τειχών σαν το αόρατο τείχος που έχει ανεγερθεί σε όλη τη Μεσόγειο από την ΕΕ δεν είναι ο τρόπος να ανταποκριθεί κανείς στην παγκόσμια φυγή που έχει ξεκινήσει η κλιματική μετανάστευση. Η πιο βιώσιμη λύση είναι να κατευθύνουμε τους πόρους και την πολιτική προσοχή στους παράγοντες που ωθούν τους απελπισμένους ανθρώπους να ξεχυθούν προς την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Η Άρνηση της Ευρώπης

Για πολύ καιρό οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι ισχυρίζονταν ότι ο ρόλος τους στη Λιβύη ήταν καθαρά ανθρωπιστικός. Οι ίδιοι έλεγαν ότι η ΕΕ δεν χρηματοδοτεί τίποτα που να σχετίζεται με την παράνομη αιχμαλωσία και την κακοποίηση μεταναστών στη Λιβύη. Η έρευνα αποκάλυψε ότι οι ισχυρισμοί αυτοί ήταν αναληθείς. Με τη βοήθεια μιας βάσης δεδομένων με συμβόλαια και πηγές της ΕΕ βρήκαμε αγορές αξίας εκατομμυρίων δολαρίων που συνδέουν τις απάνθρωπες φυλακές με τις Βρυξέλλες: από λεωφορεία που χρησιμοποιήθηκαν στη μεταφορά των αιχμάλωτων μεταναστών από το λιμάνι στη φυλακή έως SUV κατάλληλα για το κυνήγι μεταναστών στην έρημο και σακούλες που έβαζαν τα πτώματα για να τα θάψουν. Ψάχνοντας βίντεο και φωτογραφίες στα κοινωνικά δίκτυα, ανακαλύψαμε ότι αυτές οι αγορές έφταναν σε πολιτοφυλακές και την κυβέρνηση της Λιβύης.  

Μετά τη δημοσίευση της έρευνας ο πρώην επικεφαλής πολιτικής ανάπτυξης και αξιολόγησης της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες Τζεφ Κρισπ έγραψε στο Twitter ότι η δημοσιογραφική μας δουλειά ήταν «ίσως η πιο λεπτομερής έρευνα που έχει γίνει μέχρι τώρα για το πρόγραμμα στήριξης της ΕΕ, το οποίο επιτρέπει στη λιβυκή ακτοφυλακή και τις συνεργαζόμενες πολιτοφυλακές να αναχαιτούν μετανάστες στη θάλασσα». Ο διευθύνων σύμβουλος του Εθνικού Φόρουμ Μετανάστευσης (National Immigration Forum) Αλί Νουρανλί πρόσθεσε ότι η έρευνα ανέδειξε το πραγματικό επίπεδο της σκληρότητας και της διαφθοράς αυτής της προσέγγισης πάνω στη μετανάστευση.  

Αναφερόμενος στην έρευνα, ο αυστριακός βουλευτής Ότμαρ Κάρας απευθύνθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ζητώντας να διερευνηθούν οι «εγκαταστάσεις που θυμίζουν φυλακές στις οποίες κρατούνται πρόσφυγες και μετανάστες» με εντολή της ΕΕ. «Ποια μέτρα λαμβάνει η Επιτροπή για να θέσει τέλος στο ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τίθεται στις εγκαταστάσεις-φυλακές προσφύγων και μεταναστών στη Λιβύη;», αναρωτήθηκε ο βουλευτής απευθυνόμενος προς τις ενωσιακές Αρχές.

Ο ιρλανδός ευρωβουλευτής Κιάραν Καφ έγραψε στην Επιτροπή αναφέροντας συγκεκριμένες αγορές που, σύμφωνα με την έρευνά μας, έγιναν από την ΕΕ για λογαριασμό της λιβυκής ακτοφυλακής, συμπεριλαμβανομένων αρκετών περιπολικών σκαφών που πρόκειται να παραδοθούν σύντομα στη χώρα. Ρώτησε ποια είναι τα μέτρα που σκοπεύει να λάβει η Κομισιόν, ώστε να διασφαλίσει ότι τέτοιες ενέργειες δεν θα χρησιμοποιηθούν για την επαναπροώθηση των μεταναστών στη Λιβύη κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Στις 10 Δεκεμβρίου ο αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Φάμπιο Καστάλντο σχολίασε ότι η Ευρώπη μέχρι σήμερα έχει αποτύχει να υιοθετήσει ένα σύνολο μεταναστευτικών πολιτικών που θα είναι αποτελεσματικές, αλλά κι ανθρώπινες. Μια συλλογική προσπάθεια θα σήμαινε να τεθεί ως προτεραιότητα η «αξιοπρέπεια» των μεταναστών, επισήμανε.

Ο πατήρ Μουσί Ζεράι, καθολικός ιερέας από την Ερυθραία και υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης, υποστήριξε την ίδια άποψη σε επιστολή του προς τον πλέον εκλιπόντα πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ντέιβιντ Σασόλι. Ο Ζεράι ανέφερε στην επιστολή ότι το πρώτο βήμα προς αυτό που ο ίδιος αποκάλεσε «ριζική αναθεώρηση» του έργου της ΕΕ με τη Λιβύη θα απαιτούσε «μια σαφή προειδοποίηση στη Λιβύη ώστε να θέσει τέλος στη βία και να υποδείξει τους υπεύθυνους».

Τι φέρνει το μέλλον;

Όμως, αλήθεια, πού πηγαίνει η ιστορία του βασανισμού χιλιάδων μεταναστών από εδώ και πέρα; Είναι δύσκολο να ξέρουμε. Φέτος, για πρώτη φορά, δύο υποθέσεις μεταναστών οι οποίοι ισχυρίζονται ότι ο Frontex και το προσωπικό του συμμετείχαν σε καταχρήσεις έφτασαν στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας στην Τρίπολη αρκετοί δημοσιογράφοι μας αιχμαλωτίστηκαν με τη βία σε μια μυστική φυλακή από την Υπηρεσία Πληροφοριών της Λιβύης. Απελευθερώθηκαν μετά από έξι μέρες κράτησης.

Υποστηρικτές των μεταναστών υποδέχτηκαν με ανακούφιση την απόφαση που εξέδωσε πριν από λίγες μέρες το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιταλίας, στην οποία ανατράπηκε η καταδίκη δύο μεταναστών, τους οποίους οι ιταλικές αρχές είχαν κατηγορήσει για αντίσταση κατά της αρχής όταν προσπάθησαν να τους επιστρέψουν στη Λιβύη. Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ανέφερε ότι οι μετανάστες, οι οποίοι διασώθηκαν στη θάλασσα από χειριστές ρυμουλκών, έδρασαν σύμφωνα με το δικαίωμα να αντισταθούν στην αποστολή τους πίσω σε μια χώρα που δεν πληροί τα διεθνή πρότυπα ασφαλούς λιμένα.

Οι δικηγόροι των μεταναστών δήλωσαν ότι η απόφαση καθιστά σαφές ότι «οι επιχειρήσεις διάσωσης στη θάλασσα που καταλήγουν στην επιστροφή των επιζώντων στη Λιβύη συνιστούν παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης και παραβιάζουν τα δικαιώματα των διασωθέντων, οι οποίοι πρέπει να μεταφέρονται σε ασφαλές μέρος που δεν κινδυνεύει πλέον η ζωή τους και ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους είναι εξασφαλισμένος».

Δεν είναι σαφές τι θα συμβεί με τις πρόσφατες νομικές ενέργειες κατά της ΕΕ, τόσο ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου όσο και ενώπιον των Ηνωμένων Εθνών, αλλά οι καταγγελίες έχουν γίνει μέρος μιας ευρύτερης αμφισβήτησης πάνω στη νομιμότητα των πολιτικών της ΕΕ και τη συμπεριφορά του Frontex.

Κερδίζει όποιος μένει σιωπηλός

Μερικές φορές οι μικρές προσωπικές νίκες στη δημοσιογραφία είναι και οι πιο ικανοποιητικές. Η έρευνά μας στη Λιβύη κατάφερε να υψώσει ντρόουν πάνω από τη φυλακή μεταναστών στην Τρίπολη, όπου σκοτώθηκε ο Αλιού Καντέ από τη Γουινέα-Μπισσάου. Ήταν μια επικίνδυνη δημοσιογραφική αποστολή, αλλά φάνηκε να αξίζει το ρίσκο για χάρη της αποκάλυψης ενός σκοτεινού και βίαιου μέρους που έμεινε για καιρό κρυμμένο, ακόμα κι από τους ανθρώπους που ζούσαν στην περιοχή.

Τελικά το υλικό από το ντρόουν σε συνδυασμό με βίντεο από τα κινητά που χρησιμοποιούνταν κρυφά μέσα στη φυλακή, γνωστή ως Αλ Μαμπάνι, έγιναν η εμβληματική απεικόνιση της σκληρής αλήθειας που μεταδόθηκε όχι μόνο στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αλλά και σε ειδησεογραφικά πρακτορεία στην Αλγερία, τη Λιβύη, το Μαρόκο, την Τυνησία και την Τουρκία.

Κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να είμαστε σίγουροι ότι η ιστορία θα προβληθεί εκτενώς στα αραβικά κι άλλες γλώσσες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Κάτι που μέχρι σήμερα μοιάζει με ιδιαίτερα αξιόλογο επίτευγμα, αφού αντίστοιχα ρεπορτάζ σπάνια δημοσιεύονται στις περιοχές όπου ζουν οι άνθρωποι με άμεση συσχέτιση με το θέμα.

Κατά τη διάρκεια του ρεπορτάζ στην Τρίπολη, αρκετοί δημοσιογράφοι που συμμετείχαν στην έρευνα αιχμαλωτίστηκαν με τη βία και χάθηκαν σε μια μυστική φυλακή από την Υπηρεσία Πληροφοριών της Λιβύης, η οποία συνδέεται εδώ και καιρό με μια από τις ισχυρές πολιτοφυλακές της χώρας, την ταξιαρχία Αλ-Ναγουασί. Λίγο μετά τη δημοσίευση της έρευνας, η Υπηρεσία Πληροφοριών της Λιβύης παρέδωσε στο αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ τον εξοπλισμό και τα προσωπικά αντικείμενα αξίας 30.000 δολαρίων που είχαν κατασχεθεί από τους δημοσιογράφους, πριν τους απελευθερώσει μετά από έξι μέρες αιχμαλωσίας.

Μετά τον θάνατο του Αλιού Καντέ από έναν φρουρό του Αλ Μαμπάνι, η αστυνομία αρχικά τον καταχώρησε στα χαρτιά χωρίς να αναγράφεται τ’ όνομά του. Το γεγονός θεωρήθηκε μεγάλη προσβολή από τον θείο του Καντέ, ο οποίος αναγνώρισε το πτώμα στο αστυνομικό τμήμα της Τρίπολης. Μια από τις πιο ταπεινές φιλοδοξίες της έρευνάς μας ήταν να φέρουμε ξανά στη ζωή τον Καντέ μέσα από την ιστορία του με τρόπο που ο κόσμος θα την αντιλαμβάνονταν ως την ιστορία ενός ανθρώπου κι όχι ως ένα τραγικό στατιστικό νούμερο. Μόνο οι αναγνώστες θα κρίνουν εάν το τελικό αποτέλεσμα κατάφερε τον στόχο του. Τουλάχιστον, το χάσταγκ #AliouCande έγινε viral και το λινκ της αρχικής ιστορίας άνοιξε μέσα σε μια εβδομάδα από τη δημοσίευση από περισσότερα από 13 εκατομμύρια άτομα μόνο στο Twitter.

Το όνομα του Αλιού Καντέ επιτέλους έχει ακουστεί. Όπως και ο ρόλος της ΕΕ στην κακοποίηση και τον θάνατό του.