Το Reporters United δημοσιεύει στην πλατφόρμα των μπλογκ του άρθρα που αφορούν τον πόλεμο στην Ουκρανία, φιλοξενώντας απόψεις διαφορετικές, ακόμα και αντικρουόμενες μεταξύ τους. Αντίθετα με τα ρεπορτάζ και τις έρευνές μας που δεσμεύουν το Reporters United, τα άρθρα των μπλογκ απηχούν τις απόψεις της συντάκτριας και του συντάκτη. Ξεκινάμε με μια σειρά άρθρων από τέσσερις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (Βαρσοβία, Βερολίνο, Βουδαπέστη, Λονδίνο), γραμμένα από δημοσιογράφους του Investigate Europe, της πανευρωπαϊκής ομάδας δημοσιογράφων με την οποία συνεργαζόμαστε. Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Investigate Europe από τον πολωνό δημοσιογράφο του Wojciech Cieśla.
Από τη μέρα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τίποτα πια δεν είναι ίδιο στην Πολωνία.
Στην Πολωνία, μια χώρα που επιβίωσε για περισσότερα από 40 χρόνια ως κράτος δορυφόρος της Σοβιετικής Ένωσης, οι απόψεις απέναντι στη Ρωσία είναι διχασμένες. Για την ελίτ, η γνώση του ρωσικού πολιτισμού – ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, η μουσική- είναι θεμελιώδης. Ένας μορφωμένος Πολωνός πρέπει να γνωρίζει τη λογοτεχνία του Ντοστογιέφσκι και τις συμφωνίες του σοβιετικού συνθέτη Σοστακόβιτς. Από την άλλη, κυριαρχεί τεράστια δυσαρέσκεια προς τον αυταρχικό ιμπεριαλιστή Πούτιν. Με λίγα λόγια; Ρωσία, ένας σπουδαίος λαός, μια άθλια κυβέρνηση.
Αυτό που επίσης υπάρχει είναι η κληρονομιά της ιστορίας, της ρωσικής καταπίεσης, των Πολωνών που στάλθηκαν στη Σιβηρία, της καταστροφής της διανόησης, της εξαναγκαστικής «ρωσοποίησης». Κι υπάρχει και η κληρονομιά της Μόσχας, η οποία πιστεύει ότι είναι ανώτερη από τους γείτονές της, άρα εκείνοι πρέπει να ζουν ή να πεθαίνουν ανάλογα με την επιθυμία της Ρωσίας. Αυτός είναι κι ο λόγος που για τους Πολωνούς ιδανικοί σύμμαχοι είναι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Είναι μεγάλοι, είναι ισχυροί, είναι αποτρεπτικοί. Έχοντας αυτούς στο πλευρό του μπορεί κανείς να αισθάνεται πιο ασφαλής όταν αντιμετωπίζει την απρόβλεπτη Ρωσία, παρά όταν βρίσκεται ανάμεσα σε διπλωμάτες από τις Βρυξέλλες.
Η έκπληξη από τη Γερμανία
Όταν ο Πούτιν επιτέθηκε στην Ουκρανία, κάποιοι Πολωνοί έγνεψαν ανακουφισμένοι και είπαν: «Δεν σας τα λέγαμε;». Πέρα απ’ αυτή τη σκανδαλοθηρική διάθεση, η προσοχή του κοινού στράφηκε για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή πολιτική. Αρχικά, υπήρξαν οι διαπραγματεύσεις για την κλιμάκωση των κυρώσεων: Θα αποκλειστεί η Ρωσία από το SWIFT ή όχι; Τι θα γίνει με τον αγωγό αερίου Nord Stream 2; Και αμέσως μετά ήρθε η απροσδόκητη αλλαγή της αμυντικής πολιτικής της Γερμανίας, για εξοπλισμούς 100 δισ. ευρώ με σκοπό την αποτροπή της ρωσικής επιθετικότητας.
Αυτό ήταν κάτι που δεν περίμενε κανείς στη Βαρσοβία. Σίγουρα όχι τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία επιτίθενται μέρα νύχτα στο Βερολίνο και τώρα ξαφνικά έχασαν έδαφος μέσα σε μια μέρα, μπροστά στην αποφασιστικότητα της Γερμανίας. Οι αντιγερμανοί πολιτικοί έπρεπε να καταπιούν ταπεινωμένοι αυτή την πικρή αλήθεια. Μετά από μία και πλέον εβδομάδα πολέμου στην Ουκρανία, ακόμη κι ένας δημόσιος ψίθυρος αντιευρωπαϊκού συναισθήματος μπορεί να προκαλέσει χιονοστιβάδα κριτικής, αφού τώρα η Δύση φαίνεται πως ξύπνησε.
Η Πολωνία είναι μια χώρα 38 εκατομμυρίων κατοίκων στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ και στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Εδώ και επτά χρόνια κυβερνάται από το αντιευρωπαϊκό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη. Δεν είναι τυχαίο ότι το τοπίο της Πολωνίας τα τελευταία χρόνια περιλαμβάνει κατάφωρη περιφρόνηση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αντιευρωπαϊκό λαϊκισμό, ενστάλαξη φόβου στην κοινωνία για ανύπαρκτους πρόσφυγες, ξενοφοβία, παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών και διώξεις της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Τα δικαστήρια είναι πολιτικοποιημένα και τα ευρωπαϊκά κονδύλια για την αντιμετώπιση της πανδημίας έχουν ανασταλεί λόγω παραβιάσεων των αρχών του κράτους δικαίου. Η πολωνική κυβέρνηση έχει επιτύχει με μαεστρία την αντιγραφή των βημάτων του ούγγρου φίλου της Βίκτορ Όρμπαν, ο οποίος αποτελεί πρότυπο για το πώς να τσακώνεται κανείς με την αντιπαθέστατη ΕΕ.
Υποστηρικτής της ΕΕ σε μια νύχτα
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία επέτρεψε στην κυβέρνηση να παίξει ένα χαρτί που δεν είχε εμφανίσει ποτέ μέχρι τώρα στο τραπέζι: το χαρτί ενός φιλοευρωπαϊκού κράτους, ανοιχτού σε συμμαχίες, παρότι στην πραγματικότητα παραμένει ένα καταπιεστικό καθεστώς. Ήδη την πρώτη μέρα του πολέμου, σε μια διαδήλωση έξω από τη ρωσική πρεσβεία στη Βαρσοβία, άκουσα διαμαρτυρίες όταν ένας από τους ομιλητές αναφέρθηκε στη Γερμανία. Αχ, οι Γερμανοί… Κοντόφθαλμοι, χειραγωγούμενοι από τον Πούτιν, εξαρτημένοι από το ρωσικό αέριο (από το οποίο, παρεμπιπτόντως, η Πολωνία εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό). Όμως τώρα η γερμανική στροφή 180 μοιρών έχει αποστομώσει τέτοιου είδους επικριτές. Η κοινή γνώμη της Βαρσοβίας πιστεύει ότι μπροστά στον κίνδυνο οι Γερμανοί έδειξαν ότι έχουν την πολυτέλεια να δρουν αποφασιστικά.
Οι καλοί μετανάστες και οι άλλοι
Από το καλοκαίρι του 2021 υπάρχει έντονη αντιπαράθεση στα σύνορα της Πολωνίας με τη Λευκορωσία. Οι Πολωνοί δεν επιτρέπουν την είσοδο σε μετανάστες που έχει φέρει στη Λευκορωσία το καθεστώς Λουκασένκο. Οι άνθρωποι του δικτάτορα τους μαζεύουν από όλα τα μέρη του κόσμου, τη Συρία, το Αφγανιστάν και την Υεμένη και τους σπρώχνουν στα σύνορα με την Πολωνία. Στην πολωνική πλευρά η συνοριακή λωρίδα -πλάτους αρκετών χιλιομέτρων- έχει αποκοπεί από ανθρωπιστική βοήθεια και είναι απροσπέλαστη από δημοσιογράφους. Οι πολωνοί συνοριοφύλακες συλλαμβάνουν τους πρόσφυγες και τους στέλνουν πίσω στη Λευκορωσία, αγνοώντας τις διαμαρτυρίες πολιτών και ανθρωπιστικών οργανώσεων.
Ωστόσο, τη δεύτερη μέρα της ρωσικής επίθεσης, τα πολωνικά σύνορα ξαφνικά άνοιξαν. Ένα κύμα μεταναστών από την Ουκρανία άρχισε να φτάνει στην Πολωνία και χιλιάδες Πολωνοί έτρεξαν να βοηθήσουν, να προσφέρουν ρούχα και τρόφιμα, να μεταφέρουν ουκρανικές οικογένειες στη χώρα. Η Πολωνία, η οποία για πάνω από έξι μήνες έδιωχνε συστηματικά τους μετανάστες που έφταναν από τη Λευκορωσία, ξαφνικά άνοιξε τις πύλες της στους μετανάστες από την Ουκρανία. Μέσα στις πρώτες ημέρες του πολέμου, σχεδόν 600.000 ουκρανοί πολίτες μπήκαν στη χώρα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ο αριθμός θα ξεπεράσει τα πέντε εκατομμύρια. Καμία χώρα στην Ευρώπη δεν έχει υποδεχτεί τέτοιο πλήθος μεταναστών σε τόσο σύντομο διάστημα.
Ορισμένοι δυτικοί δημοσιογράφοι παρουσιάζουν την κατάσταση στα σύνορα ως ένα παράδειγμα ρατσισμού, κατηγορώντας τους Πολωνούς ότι προτιμούν την είσοδο των λευκών, χριστιανών Ουκρανών, όχι όμως μεταναστών από τον αραβικό κόσμο ή την Αφρική.
Αυτό αποτελεί μονάχα ένα μέρος της αλήθειας και για να γίνει κατανοητό πρέπει να υπάρχει αντίληψη της γενικότερης κατάστασης. Οι Ουκρανοί βρίσκονται στην Πολωνία εδώ και πολύ καιρό και περισσότεροι από ένα εκατομμύριο απ’ αυτούς συμμετέχουν νόμιμα στην αγορά εργασίας. Τα ΑΤΜ και τα μηχανήματα έκδοσης εισιτηρίων στη Βαρσοβία περιλαμβάνουν την ουκρανική γλώσσα και δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος στην Πολωνία που να μην γνωρίζει μια ουκρανική οικογένεια. Συνεπώς, αυτοί οι μετανάστες πολέμου είναι πολύ πιο οικείοι από ό,τι οι νεοεισερχόμενοι από άλλες χώρες και η ομοιότητα ανάμεσα στις δύο γλώσσες λειτουργεί επίσης βοηθητικά.
Ωστόσο, δεν είναι όλοι οι Πολωνοί φιλικοί προς όσους καταφθάνουν από την Ουκρανία. Μέσα σε μια νύχτα, η Πολωνία έγινε το σκηνικό ενός τεράστιου πολέμου παραπληροφόρησης από τη Ρωσία. Εμπνεόμενοι από τρολ με διασυνδέσεις στη Ρωσία, οι πολωνοί εθνικιστές έχουν αρχίσει να συμπεριφέρονται επιθετικά απέναντι στους νεοφερμένους με διαφορετικό χρώμα δέρματος. Έχει η κυβέρνηση κάποιου είδους έλεγχο επί των εθνικιστών και των δεσμών τους με τη Ρωσία; Κανείς δεν γνωρίζει την απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
Ατμόσφαιρα που θυμίζει πόλεμο
Την ίδια στιγμή, στην Πολωνία ο μεγάλος διωγμός του ρωσικού στοιχείου συνεχίζεται. Ρώσοι συνθέτες όπως ο Σοστακόβιτς και ο Τσαϊκόφσκι διαγράφηκαν από το πρόγραμμα ενός φεστιβάλ της Εθνικής Φιλαρμονικής στη Βαρσοβία. Το τοπικό μπαλέτο ανακοινώνει με υπερηφάνεια ότι δεν υπάρχουν Ρώσοι πολίτες στο πρόγραμμά του. Νέοι άνδρες κατατάσσονται σε μια λεγεώνα ξένων για να πολεμήσουν στην Ουκρανία. Φαντάζομαι ότι η κατάσταση μοιάζει με το τέλος του καλοκαιριού του 1939, από πολλές απόψεις. Η ατμόσφαιρα θυμίζει ήδη πόλεμο.
Τι άλλο έχει αλλάξει στην Πολωνία; Η στάση απέναντι στην Ουγγαρία και την ακροδεξιά. Μέχρι τώρα, ο Βίκτορ Όρμπαν παρουσιαζόταν ως φίλος της κυβέρνησης, ως πολιτικός σύμμαχος στον αγώνα κατά της ΕΕ. Πλέον, αυτή η συμμαχία έχει γίνει άβολη, μετά τη δήλωσή του Όρμπαν ότι δεν θα επιτρέψει την αποστολή όπλων στην Ουκρανία μέσω Ουγγαρίας και μετά τις πληροφορίες ότι όλες οι χώρες της ΕΕ που ήταν μέρος του σοβιετικού μπλοκ θα στείλουν στρατιωτική βοήθεια στο Κίεβο, με εκκωφαντική εξαίρεση την Ουγγαρία. Η φιλία με τον Όρμπαν δεν μπορεί πλέον να εξηγηθεί με προπαγανδιστικά τρικ από τα κυβερνητικά μέσα ενημέρωσης. Το ίδιο ισχύει και για τη γαλλίδα Λεπέν και τον ιταλό Σαλβίνι. Οι σύμμαχοι του Πούτιν αντιμετωπίζονται με εχθρότητα στην Πολωνία.
Κι έπειτα είναι και το θέμα του κορονοϊού. Είναι σαν να μην υπάρχει. Η πανδημία εξαφανίστηκε ως δια μαγείας. Έχει σχεδόν πάψει να υφίσταται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στο ραντάρ της κοινωνίας. Εξακολουθούμε να μεταδίδουμε τον ιό, εξακολουθούμε να φοράμε μάσκες και να κάνουμε τεστ, αλλά κανένας δεν ενδιαφέρεται πια για την πανδημία. Πόσα κρούσματα υπάρχουν; Πόσοι άνθρωποι πεθαίνουν; Το θέμα έχει περάσει στο περιθώριο εξαιτίας της μεγαλύτερης και πιο επικίνδυνης απειλής που αναδύθηκε τις τελευταίες ημέρες: του γείτονα από την Ανατολή. Του Πούτιν, ενός παρανοϊκού αυτοκράτορα με το δάχτυλο στο κουμπί των πυρηνικών.
