Σιωπηλός Θάνατος: Πώς τα φυτοφάρμακα απειλούν τη βιοποικιλότητα της Ευρώπης
Η νέα έρευνα του Investigate Europe σε συνεργασία με το Reporters United στην Ελλάδα θα δημοσιευθεί σε όλη την Ευρώπη από την Παρασκευή 24 Ιουνίου. Το Investigate Europe είναι μια κοινοπραξία δημοσιογράφων από 13 χώρες που δημοσιεύουν τις έρευνές τους σε συνεργασία με media partners σε περισσότερες από 16 χώρες.
Τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων στο μισό έως το 2030 θα παρουσιαστούν στις 22 Ιουνίου, στις Βρυξέλλες. Ο Κανονισμός για την ορθολογική χρήση φυτοφαρμάκων (SUR) είναι ο πρώτος δεσμευτικός νόμος της ΕΕ που υποχρεώνει τους αγρότες να μειώσουν τη χρήση χημικών -ως τώρα υπήρχαν οδηγίες που δεν εφαρμόζονταν.
Τώρα που οι περιορισμοί βρίσκονται προ των πυλών, τα λόμπι της αγροτοβιομηχανίας, των μεγάλων χημικών εταιρειών και μια μερίδα συντηρητικών πολιτικών, επικαλούνται τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία για να τους τορπιλίσουν.
«Το να επικαλούμαστε τον πόλεμο για να εγκαταλείψουμε το Farm to Fork θα ήταν σαν να θυσιάζουμε την μακροπρόθεσμη επιβίωση του γεωργικού μας τομέα»
Φρανς Τίμερμανς, Αντιπρόεδρος Κομισιόν
Σε αποκλειστική συνέντευξη του στο Investigate Europe και το Reporters United, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας Φρανς Τίμερμανς εξηγεί γιατί το τωρινό γεωργικό μοντέλο οδηγεί σε αδιέξοδο και γιατί θα ήταν καταστροφικό να θυσιαστεί η στρατηγική Farm to Fork (Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο) στο όνομα του πολέμου της Ουκρανίας.
IE: Σας ανησυχεί η τροπή που λαμβάνει η συζήτηση για την πράσινη στρατηγική;
Φρανς Τίμερμανς: Έχουμε μια πολύ δύσκολη κατάσταση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, οι κίνδυνοι για την επισιτιστική ασφάλεια σε κάποιες περιοχές της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής είναι τεράστιοι. Αλλά το να επικαλούμαστε αυτά τα προβλήματα για να εγκαταλείψουμε το Farm to Fork θα ήταν σαν να θυσιάζουμε την μακροπρόθεσμη επιβίωση του γεωργικού μας τομέα για να υπακούσουμε στην συγκυρία.
ΙΕ: Άρα θεωρείτε ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για να τεθούν στόχοι για τη μείωση των γεωργικών φαρμάκων και των λιπασμάτων και να υποχρεωθούν οι αγρότες να αλλάξουν καλλιεργητικές μεθόδους;
Φρανς Τίμερμανς: Πότε θα υποχρεωθούν; Ούτε αύριο, ούτε φέτος, ούτε του χρόνου. Η προοπτική μας είναι για το 2030, το 2040, το 2050. Αν δεν υπερασπιστούμε αυτήν την προοπτική τώρα, ποιο θα είναι το επιχειρηματικό μοντέλο της αγροτικής παραγωγής; Μπορούμε να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε αυτές τις ποσότητες γεωργικών φαρμάκων; Δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου. Πρέπει οπωσδήποτε να λάβουμε μέτρα για να αντιμετωπίσουμε τα πραγματικά και επείγοντα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αγρότες σήμερα, όμως τα μέτρα αυτά δεν πρέπει να μας αποσπάσουν από τον μακροπρόθεσμο στόχο της βιώσιμης γεωργίας.
«Οι νέοι αγρότες αντιλαμβάνονται και θέλουν να συμμετέχουν στην αλλαγή. Αλλά φυσικά, το αγροτοβιομηχανικό λόμπι κινητοποιείται και οι τόνοι της συζήτησης ανεβαίνουν πολύ».
Φρανς Τίμερμανς, Αντιπρόεδρος Κομισιόν
Βλέπω τι γίνεται τα τελευταία 30 χρόνια. Κάθε φορά που προτείνουμε κάτι στον αγροτικό τομέα, πάντα μας λένε: «Θέλουμε αναβολή, παρέκκλιση, αυτός ο κανόνας δεν είναι για εμάς, είναι για κάποιον άλλο». Εν τω μεταξύ, το 70% των εδαφών της ΕΕ δεν είναι υγιή και από αυτά το 80% είναι γεωργικές ή αγροτολιβαδικές εκτάσεις. Αυτά είναι τα επιστημονικά δεδομένα. Οι επικονιαστές [σ.σ.: μέλισσες και άλλα έντομα που παίζουν καίριο ρόλο στην γονιμοποίηση των φυτών] μειώνονται με ταχύτατους ρυθμούς. Αυτό μακροπρόθεσμα απειλεί την επισιτιστική μας ασφάλεια πολύ περισσότερο από τον πόλεμο στην Ουκρανία, αφού παγκοσμίως το 75% των σημαντικότερων καλλιεργειών που προορίζονται για τη διατροφή εξαρτώνται από επικονιαστές. Στην Ευρώπη, οικονομική δραστηριότητα ύψους 5 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως εξαρτάται άμεσα από τους επικονιαστές. Ας αποσυνδέσουμε, παρακαλώ, την άμεση κρίση από τη μακροπρόθεσμη προσαρμογή που χρειαζόμαστε.
IE: Γιατί οι στόχοι να είναι δεσμευτικοί; Είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Φρανς Τίμερμανς: Χρειαζόμαστε δεσμευτικούς στόχους επειδή οι μη δεσμευτικοί δεν μας οδήγησαν πουθενά. Οι δεσμευτικοί στόχοι προσφέρουν στη βιομηχανία και στον αγροτικό τομέα τη βεβαιότητα ότι η αλλαγή υλοποιείται πραγματικά. Και παρεμπιπτόντως, αυτοί που μας ωθούν να το κάνουμε αυτό είναι οι πολίτες. Όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται τους κινδύνους της οικοκτονίας [σ.σ: σαρωτική καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, αντιδάνειο από τον όρο ecocide].
IE: Επικαλούμενη την «έκτακτη ανάγκη του πολέμου», η Γενική Διεύθυνση Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επέτρεψε να καλλιεργηθούν περιοχές οικολογικής σημασίας, δίνοντας το πράσινο φως για τη χρήση φυτοφαρμάκων σε αυτές και καταργώντας την υποχρέωση εναλλαγής των καλλιεργειών. Μαθαίνουμε ότι το μέτρο πρόκειται να παραταθεί. Πώς συμβαδίζει αυτό με την αποφυγή της οικοκτονίας;
Φρανς Τίμερμανς: Οποιαδήποτε παρέκκλιση, οποιαδήποτε απόκλιση από τη μακροπρόθεσμη πολιτική θα πρέπει να αντιμετωπίζει μόνο άμεσες ανησυχίες και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η σωστή θεραπεία ακολουθεί τη σωστή διάγνωση. Έχουμε το πρακτικό πρόβλημα των σιτηρών από την Ουκρανία και τη Ρωσία που δεν μπορούν να φθάσουν στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Εκεί λοιπόν πρέπει να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας. Στα σχέδια για κατασκευή σιλό, για τρόπους να ξεμπλοκάρουμε τη μεταφορά. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε διεθνή εργαλεία, ειδικά το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα ώστε να βρεθούν οι απαραίτητο πόροι για την Αφρική. Αυτή είναι η επείγουσα ανάγκη. Το να χρησιμοποιηθούν οι προστατευόμενες περιοχές στην Ευρώπη για την παραγωγή ακόμη περισσότερων ζωοτροφών δεν έχει νόημα κατά την προσωπική μου άποψη. Παρεμπιπτόντως, μία από τις επιπτώσεις της κρίσης και των απίστευτων τιμών των λιπασμάτων είναι ότι η βιολογική γεωργία έχει γίνει πιο επικερδής επειδή τα λιπάσματά της δεν χρειάζονται ρωσικό αέριο για να παραχθούν.
«Η πρόεδρος της Copa-Cogeca [σ.σ.: του αγροτικού λόμπι Βρυξέλλες] έχει κάνει σύστημα τις προσωπικές επιθέσεις εναντίον μου. Αναρωτιέμαι γιατί τόση επιθετικότητα προς εμένα προσωπικά; Μήπως επειδή έχω δίκιο;»
Φρανς Τίμερμανς, Αντιπρόεδρος Κομισιόν
ΙΕ: Αντιμετωπίζετε ισχυρές αντιδράσεις από τον αγροτοδιατροφικό κλάδο. Πώς απαντάτε σε αυτές τις ανησυχίες;
Φρανς Τίμερμανς: Το κύριο ζήτημα εδώ είναι να εμπλακεί ολόκληρη η κοινωνία σ’ αυτόν τον διάλογο. Αν κρατήσουμε τη συζήτηση μεταξύ όσων έχουν πολύ ξεκάθαρα συμφέροντα, τότε φυσικά η συζήτηση είναι διαφορετική. Νομίζω ότι είμαστε στα πρόθυρα μιας αλλαγής. Τα τελευταία 30-40 χρόνια, η Κοινή Αγροτική Πολιτική ήταν για τους μυημένους. Και τώρα βλέπετε ότι οι πολίτες μας ξυπνούν, όπως ξύπνησαν και για την κλιματική κρίση. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να αποδείξουμε στους αγρότες ότι υπάρχει κέρδος γι’ αυτούς.
Οι νέοι αγρότες το καταλαβαίνουν, το καταλαβαίνουν πραγματικά. Και θέλουν να είναι μέρος αυτού. Ο αγροτικός κόσμος δεν είναι μονολιθικός σε αυτό το θέμα. Αλλά φυσικά, το αγροτοβιομηχανικό λόμπι κινητοποιείται και οι τόνοι της συζήτησης ανεβαίνουν πολύ- μαζί τους αυτό συμβαίνει όλη την ώρα.
Δεν έχω επιτεθεί επί προσωπικού σε κανέναν στην Copa-Cogeca [σ.σ.: στο λόμπι των αγροτών στις Βρυξέλλες], αλλά η πρόεδρος της Copa-Cogeca έχει κάνει σύστημα τις προσωπικές επιθέσεις εναντίον μου. Αναρωτιέμαι γιατί τόση επιθετικότητα προς εμένα προσωπικά; Μήπως επειδή έχω δίκιο; Μήπως είναι αυτός ο λόγος;
IE: Μερικά κράτη-μέλη υποστηρίζουν ότι εάν η Ευρώπη θεσπίσει αυστηρότερους κανόνες, το ίδιο θα πρέπει να εφαρμοστεί και σε άλλες χώρες. Το θεωρείτε θεμιτό αίτημα;
Φρανς Τίμερμανς: Ναι. Εάν έχουμε υψηλά πρότυπα για τον τρόπο παραγωγής των γεωργικών προϊόντων στην Ευρώπη, τότε οι αγρότες μας δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζουν αθέμιτο ανταγωνισμό από γεωργικά προϊόντα που δεν συμμορφώνονται με αυτά τα υψηλά πρότυπα. Παράλληλα όμως πρέπει να προσέξουμε να μην τιμωρήσουμε τους αγρότες στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη.
«Αν δεν γίνει αυτό που προτείνουμε, τότε σε 10, 15 χρόνια από τώρα το ζήτημα της βιοποικιλότητας θα είναι τόσο πιεστικό που θα απειληθεί η βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας».
Φρανς Τίμερμανς, Αντιπρόεδρος Κομισιόν
IE: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξοδεύει ελάχιστα ποσά για προγράμματα που προωθούν την αλλαγή του γεωργικού μοντέλου. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Φρανς Τίμερμανς: Είναι σαν να προσπαθείς να αλλάξεις ρότα στο μεγαλύτερο δεξαμενόπλοιο στη Γη. Χρειάζεται χρόνος. Το μόνο πράγμα που πρέπει να γίνει άμεσα είναι να αποφύγουμε την επιστροφή στην προηγούμενη πορεία, ακόμα κι αν υπάρξουν διορθώσεις τώρα. Το ζήτημα που θέτετε είναι εξαιρετικά εύστοχο. Αν κοιτάξετε τον συνολικό προϋπολογισμό της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και στη συνέχεια δείτε τι δαπανάται ώστε αυτή να κινηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση, είναι ελάχιστο μέρος του συνόλου. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Αλλά η αλλαγή έχει άμεσες επιπτώσεις για πάρα πολλούς αγρότες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρέπει να είναι και αυτοί σύμφωνοι. Τα κατεστημένα συμφέροντα τους τρομάζουν ότι θα χάσουν το εισόδημά τους. Ενώ είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι αν δεν γίνει αυτό που προτείνουμε, τότε σε 10, 15 χρόνια από τώρα το ζήτημα της βιοποικιλότητας θα είναι τόσο πιεστικό που θα απειληθεί η βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας. Και τότε θα έχουμε πραγματικά επισιτιστική κρίση στην Ευρώπη.
IE: Η Δανία ξεκίνησε να φορολογεί τα φυτοφάρμακα ανάλογα με την τοξικότητα, και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να περιοριστεί η χρήση των πιο επικίνδυνων από αυτά. Θα μπορούσε αυτό να αποτελέσει πανευρωπαϊκό μοντέλο;
Φρανς Τίμερμανς: Είναι ενδιαφέρουσα ιδέα. Αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η διαφορά μεταξύ των κρατών-μελών είναι τόσο τεράστια που αυτό που λειτουργεί στη Δανία δεν λειτουργεί απαραίτητα στην Ιταλία ή στην Ισπανία. Επομένως, είμαι λίγο επιφυλακτικός, αλλά κάθε καλή ιδέα αξίζει να εξεταστεί.
ΙΕ: Η πρόταση της Επιτροπής για τη μεταρρύθμιση των γεωργικών φαρμάκων είναι μόνο η αρχή των διαπραγματεύσεων με τα κράτη-μέλη και το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Είστε έτοιμος για αυτή τη μάχη;
Φρανς Τίμερμανς: Είμαι απολύτως βέβαιος ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών είναι μαζί μας. Οι πολιτικοί στην Ευρώπη διστάζουν να λάβουν μέρος σε αυτή τη συζήτηση επειδή γνωρίζουν ότι είναι πολύ εύκολο να χάσουν ψήφους εάν θεωρηθεί ότι δεν βοηθούν τους αγρότες. Εγώ θέλω να βοηθήσω τους αγρότες, αλλά θέλω να τους βοηθήσω με βιώσιμο τρόπο, όχι μόνο για αύριο, αλλά και για δέκα χρόνια από τώρα και για 20 χρόνια από τώρα. Και προκειμένου να το καταφέρουμε αυτό, πρέπει να γίνουμε βιώσιμοι.
