Πρόταση για την υιοθέτηση νέου κανονιστικού πλαισίου που θα ρυθμίζει τις εξαγωγές όπλων από την ΕΕ προς τρίτες χώρες έχει ετοιμάσει και θα παρουσιάσει την Τρίτη 12 Οκτωβρίου η ευρωβουλεύτρια των Πρασίνων Χάνα Νόιμαν. Παράλληλα, η ομάδα των Πρασίνων θα δώσει στη δημοσιότητα δημοσκόποηση για το θέμα στις 27 χώρες της ΕΕ. (Η παρουσίαση θα αρχίσει στις 10 π.μ. ώρα Ελλάδας και θα είναι διαθέσιμη εδώ. Λεπτομέρειες στο τέλος του κειμένου.)

Οι δεσμευτικοί κανόνες και ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο συντονισμού πέρα από θέμα ηθικό, λόγω των συνεπειών που επιφέρουν οι αποφάσεις για τις εξαγωγές, είναι άμεσα και θέμα στρατηγικής. Οι διαφορετικές, και μερικές φορές αντιφατικές, εθνικές αποφάσεις για τις εξαγωγές όπλων υπονομεύουν την πολιτική ικανότητα της ΕΕ να επηρεάζει τις συγκρούσεις στην ευρύτερη περιφέρειά της, και συνεπώς την στρατηγική της αυτονομία. Παραδείγματα είναι οι συμβάσεις συντήρησης στρατιωτικών αεροσκαφών που χρησιμοποιεί η Τουρκία στη Λιβύη, αλλά και οι εξαγωγές στη Σαουδική Αραβία, η οποία εμπλέκεται στον πόλεμο στην Υεμένη.

«Aυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις στο θέμα των εξαγωγών να μην είναι άμεσα συνδεδεμένοι με αυτούς που βγάζουν το κέρδος».

Πρόκειται για μια ανάγκη που προκύπτει επίσης από τα κενά και ατέλειες του συστήματος που ισχύει σήμερα. Οι μηχανισμοί που δημιουργήθηκαν για περισσότερη συνοχή χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο από ορισμένα κράτη μέλη για το μονομερές τους όφελος. Για παράδειγμα τα κράτη μέλη υποχρεούνται να ενημερώσουν την επιτροπή του Συμβουλίου της ΕΕ COARM για τις εξαγωγές όπλων αν αρνηθούν μια άδεια εξαγωγής, έτσι ώστε και άλλα κράτη μέλη να αρνηθούν παρόμοιες εξαγωγές.

Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη κάνουν κατάχρηση αυτών των πληροφοριών για να επικοινωνήσουν με τον δυνητικό αγοραστή και να προσφέρουν αυτό που έχει αρνηθεί να αδειοδοτήσει άλλο κράτος μέλος (μια στρατηγική που ονομάζεται «under-cutting»).

Η πρόταση των Πρασίνων δεν σκοπεύει να υποκαταστήσει το πού και πώς παίρνονται οι αποφάσεις αδειοδότησης των εξαγωγών, κάτι που η Συνθήκη της ΕΕ καθορίζει ρητά ότι είναι ζήτημα εθνικό. Αλλα να δημιουργήσει ένα πλαίσιο κανόνων για μια πιο αποτελεσματική διαδικασία που θα δεσμεύει όλα τα κράτη μέλη.

Συνέντευξη με τη Χάνα Νόιμαν, ευρωβουλεύτρια των Πρασίνων

H Γερμανίδα Χάνα Νόιμαν είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με την ομάδα των Πρασίνων από το 2019. Είναι πρόεδρος της αντιπροσωπείας του Ευρωκοινοβουλίου για την Αραβική χερσόνησο, αντιπρόεδρος της Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (DORI) και μέλος της υποεπιτροπής για την Άμυνα και την Ασφάλεια (SEDE).

Η Νόιμαν, η οποία έχει κεντρικό ρόλο στη συγκρότηση της πρότασης των Πρασίνων για τον έλεγχο των εξαγωγών όπλων σε τρίτες χώρες, μιλά στο Reporters United, ενόψει της αυριανής παρουσίασης. «Όλοι λένε ότι οι εξαγωγές δεν μπορούν να είναι μέρος της κουβέντας σε επίπεδο Ένωσης. Εμείς λέμε ότι μπορεί και πρέπει να είναι», δηλώνει και ξεκαθαρίζει: «Πρέπει να προχωρήσουμε από την ισχύουσα κατάσταση ώστε αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις στο θέμα των εξαγωγών να μην είναι άμεσα συνδεδεμένοι με αυτούς που βγάζουν το κέρδος».

– Γιατί κάνετε την πρόταση για έλεγχο των εξαγωγών όπλων τώρα, τον Οκτώβριο του 2021;

«Υποστήριξη και διεύρυνση της αμυντικής παραγωγής και του ρόλου της στρατιωτικής βιομηχανίας πρέπει να σημαίνει και αυστηρότερους κανόνες και ευρύτερη δυνατότητα ελέγχου.»

Τα προηγούμενα δύο – τρία χρόνια έχουμε δει μια αύξηση στην συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, σε θέματα άμυνας. Δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Άμυνα που προωθεί τη συνεργασία στους τομείς έρευνας και ανάπτυξης, προωθείται η συζήτηση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση. Υπάρχουν τόσες πρωτοβουλίες και ταυτόχρονα κανείς δεν συζητά περί διαφάνειας και ελέγχου.

Υποστήριξη και διεύρυνση της αμυντικής παραγωγής και του ρόλου της στρατιωτικής βιομηχανίας πρέπει να σημαίνει και αυστηρότερους κανόνες και ευρύτερη δυνατότητα ελέγχου.

– Οι εξαγωγές οπλικών συστημάτων θεωρούνται από κράτη μέλη με ισχυρά συμφέροντα στο στρατιωτικό βιομηχανικό σύμπλεγμα ως μια αυστηρά εθνική υπόθεση. Τι σας κάνει να εκτιμάτε ότι αυτοί θα δεχτούν να συζητήσουν αυτό που προτείνετε;

Οι λόγοι είναι τρεις: 

Πρώτον αυτό που προτείνουμε δεν αφορά νέους κανόνες αλλά αυτά στα οποία που έχουν ήδη δεσμευτεί, μέσω της Διεθνούς Συνθήκης για τον έλεγχο των συμβατικών όπλων (Arms Trade Treaty) και την Κοινή Θέση για τον Έλεγχο των Εξαγωγών Όπλων (Common Position on Arms Exports Controls) που αναθεώρησαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2019. Αυτοί οι κανόνες δεν εφαρμόζονται όπως και όταν θα έπρεπε και αυτό πρέπει να αλλάξει. 

Δεύτερον, ο νόμος λέει ότι πρόκειται για θέμα εθνικό αλλά όλο και περισσότερο η βιομηχανία άμυνας είναι αποεθνοποιημένη. Πρέπει να μιλάμε για μια ευρωπαϊκή βιομηχανία και για το πως παίρνεις εθνικές αποφάσεις που θα μπορούν να είναι νομικά αποτελεσματικές. Μια σειρά εξαγωγών ειδικών οπλικών συστημάτων ρυθμίζονται σε επίπεδο ενωσιακό. Θα πρέπει να γίνει το ίδιο και για την αγορά που αναφέρεται στα συμβατικά όπλα. Να υπάρξει ένα πλαίσιο ρύθμισής τους σε επίπεδο Ένωσης στο οποίο οι εξαιρέσεις για εθνικούς λόγους να αποτελούν την εξαίρεση. 

Τρίτον, η βιομηχανία ζητά όλο και περισσότερα χρήματα, υποστήριξη και συνεργασία από την ΕΕ. Όμως και οι Ευρωπαίοι πολίτες ζητούν περισσότερο έλεγχο. Από την έρευνα που κάναμε είναι σαφές ότι το 75% των Ευρωπαίων πολιτών θέλουν καλύτερη νομοθετική ρύθμιση γύρω από το θέμα.

– Θα μπορούσε η ρύθμιση πού προτείνετε να αποτρέψει αντιφατικές ισορροπίες όπως αυτή που μπορεί να προκύψει στο Αιγαίο, το να βρίσκονται τα γερμανικά υποβρύχια απέναντι από γαλλικές φρεγάτες;

Αυτή ακριβώς είναι η βασική ιδέα: Κοινοί κανόνες ώστε η πολιτική εξαγωγών ενός κράτους μέλους να μην αντιφάσκει πλήρως με αυτήν κάποιου άλλου. Αυτό πρέπει να είναι το νόημα όταν συζητάμε για ευρωπαϊκή στρατηγική και αμυντική ένωση. Γι’ αυτό προτείνουμε ένα ανεξάρτητο όργανο εκτίμησης κινδύνου. Ένα όργανο που θα αντιπαραβάλει την κατάσταση σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία ή άλλες τρίτες χώρες με αυτά που ισχύουν βάσει της Κοινής Θέσης και θα αποφασίζει επί της αρχής εάν μπορούν να γίνουν εξαγωγές σε αυτές.

«Αυτή ακριβώς είναι η βασική ιδέα: Κοινοί κανόνες ώστε η πολιτική εξαγωγών ενός κράτους μέλους να μην αντιφάσκει πλήρως με αυτήν κάποιου άλλου.»

Όλοι θα δεσμεύονται από αυτήν την εκτίμηση. Εάν κάποιος επικαλείται λόγους εθνικής ασφαλείας για να ζητήσει εξαίρεση θα πρέπει να τη δικαιολογεί γραπτά προς το Ευρωκοινοβούλιο. Και η Κομισιόν θα μπορεί να προσφύγει εναντίον κρατών μελών στα δικαστήρια. Θα πρέπει κάποιος να έχει μια πολύ καλή εξήγηση για να μην δεσμεύεται από την ευρωπαϊκή απόφαση.

– Θα μπορέσει η πρόταση σας να διεμβολίσει της ατζέντα που θέτει η γαλλική Προεδρία και η Κομισιόν για την επόμενη περίοδο, η οποία οδηγεί σε ισχυροποίηση του στρατιωτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος στην ΕΕ;

Η Πρόεδρος φον ντερ Λάιεν οργανώνει σύνοδο τον ερχόμενο Μάρτιο για να συζητηθεί το ζήτημα της αμυντικής στρατηγικής της ΕΕ. Εκεί θα μπουν θέματα όπως η εξάλειψη φόρων για τη στρατιωτική βιομηχανία και ο περαιτέρω συντονισμός της στρατιωτικής συνεργασίας. Δημιουργούμε μια βιομηχανία η οποία κερδοφορεί ενώ τα όπλα της φτάνουν στα χέρια χρηστών που αναγκάζουν ανθρώπους να εκτοπιστούν και να μεταναστεύσουν, την ίδια στιγμή που η ίδια βιομηχανία παράγει αγκαθωτά συρματοπλέγματα και μηχανισμούς επιτήρησης των συνόρων που τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν για να μην φτάσουν αυτοί οι πληθυσμοί στην Ευρώπη. Με την πρόταση μας στο τραπέζι η κοινωνία των πολιτών έχει ένα εργαλείο στα χέρια της για να μπει στην κουβέντα, και θέλουμε να δουλέψουμε μαζί της για να αλλάξουμε τους όρους με τους οποίους αυτή γίνεται.

Συζήτηση – Παρουσίαση της πρότασης των Πρασίνων

Τρίτη 12 Οκτωβρίου 2021 στις 10:30 π.μ. (ώρα Ελλάδος)

Πώς να αποτρέψουμε την πυροδότηση συγκρούσεων από όπλα που παράγονται στην ΕΕ

Εισαγωγή

• Hannah Neumann, Member of the European Parliament, the Greens/ EFA, Germany

Εισηγήσεις ειδικών

• James Bevan, Conflict Armament Research
• Andrew Feinstein, συγγραφέας του The Shadow World
• Roy Isbister, Saferworld
• Marjolijn van Deelen, Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικών Υποθέσεων (EEAS)

Συζήτηση και συμπεράσματα

• Alviina Alametsä, Ευρωβουλεύτρια, Πράσινοι, Φινλανδία

Συντονισμός

• Teri Schultz, δημοσιογράφος

Οπτικοποίηση δεδομένων: Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη